Chén chüen'goning xitay merkizige östürülüshi heqqidiki texminler xitayning Uyghur siyasitide özgirish bolidighanliqining bisharitimu?

Muxbirimiz méhriban
2021.06.09
chen-chuengo-chen-quanguo.jpg Uyghur élining partkom sékrétari chén chüen'go(ongda) bashqa emeldarlar bilen birlikte kommunist xitay dölitining qurulghanliqining 70 yilliqini tebriklesh murasimida. 2019-Yili 1-öktebir, béyjing.
AP

Xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan basturushi amérika qatarliq 5 dölet hökümiti we parlaméntliri teripidin “Irqiy qirghinchiliq” dep étirap qilinip, buningda jawabkarliqi bolghan xitay emeldarliri, xitay dölet organliri we xitay shirketlirige qarita jazalash tedbirliri élan qilindi. Mana mushundaq bir pewqul'adde mezgilde, xitay hökümitining Uyghur rayonidiki chékidin ashqan basturush siyasitini dawamliq yolgha qoyushi yaki uning bu radikal siyasitide melum özgirish bolushi, bolupmu xelq'arada eyiblesh nishani boluwatqan chén chüen'go qatarliq xitay emeldarlirining aqiwiti heqqide her xil perez-texminler otturigha chiqmaqta.

7-Iyun küni “Diplomat” zhurnilining torida élan qilin'ghan bir mulahize maqaliside shi jingping bashchiliqidiki xitay kompartiyesining hoquq merkizide yéqindin buyan yüz bériwatqan bezi özgirishler analiz qilin'ghan. Maqalide shi jinping etiwarlap ishlitiwatqan Uyghur aptonum rayonluq partkomning sékritari chén chüen'goning 2022-yili xitay merkizige yötkilip, xitayning mu'awin bash ministéri bolush éhtimalliqi texmin qilin'ghan.

Maqalide yene nöwette Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliqning biwasite ijrachisi bolghan chén chüen'goning ilgiri tibet aptonum rayonluq partkomning sékritari bolup wezipe ötigen mezgildila qattiq qolluqi we rehimsizliki bilen dangq chiqarghan xitay emeldari ikenliki alahide eskertilgen.

Undin bashqa yéqindin buyan Uyghur aptonom rayonidiki bir qisim yuqiri derijilik xitay hökümet emeldarlirining wezipisidin qaldurulushi we yéngilirining wezipige teyinlinishimu diqqet qozghimaqta.

“Tengritagh” torining 8-iyun künidiki xewirige qarighanda, Uyghur aptonom rayonluq hökümetning ikki neper xitay mu'awin re'isi jang chünlin bilen jaw chongjyu birla waqitta wezipisidin ayrilghan. Uyghur aptonum rayoni sherqiy jungghar iqtisadiy bashqurush rayonining partkom sékritari, mu'awin rayon bashliqi li jawxey intizamgha éghir derijide xilapliq qilish jinayiti bilen wezipisidin qaldurulghan we Uyghur aptonum rayonluq intizam tekshürüsh kométitining tekshürüp bir terep qilishigha tapshurulghan.

“Tengritagh” torining 8-iyun künidiki xewiride yene ilgiri jéjiyang ölkisining mu'awin ölke bashliqi, wénju shehrining partkom sékritari qatarliq wezipilerde bolghan chén wéyjünning bu yil 5-aydin bashlap Uyghur aptonom rayonluq partkomning da'imiy hey'etliki we Uyghur aptonom rayonining mu'awin re'islikige teyinlen'geliki alahide élan qilin'ghan.

Chet ellerdiki xitay weziyiti analizchiliridin “Béyjing bahari zhornili” ning bash muherriri xu ping ependi ziyaritmizni qobul qilip, bu heqte öz qarashlirini otturigha qoydi. U özining “Diplomat” zhurnili torida élan qilin'ghan chén chüen'goning 2022-yili xitay merkizige yötkilish we östürülüsh éhtimalliqi heqqidiki mulahizige hemde 8-iyun küni Uyghur rayonida bir qisim yuquri derijilik xitay hökümet emeldarlirining wezipisidin ayrilghanliqigha alahide diqqet qilghanliqini bildürdi.

Xu ping ependi nöwette Uyghur aptonum rayonining partkom sékritariliq wezipisini ötewatqan chén chüen'go we rayondiki bashqa xitay emeldarlirining emeliyette xitay kompartiyesining bash sékritari shi jinpingning bir qatar yolyoruqlirini bijanidilliq bilen ijra qiliwatqan kishiler ikenlikini tekitlidi.

Uning qarishiche, xitay kompartiyesi herwaqit özining sadiq emeldarlirigha qarita emilini östürüsh yaki wezipisini yötkesh qatarliq wastilarni qollinip, xelq'araning diqqitini bashqa tereplerge buraydiken, shundaqla xitay dölitining obrazini yaxshilash üchün oyun oynaydiken.

Dunya Uyghur qurultiyi xitay ishliri komitétining mudiri ilshat hesen ependimu ziyaritimizni qobul qilip, öz qarashlirini anglighuchilar bilen ortaqlashti.

Ilshat ependining qarishiche, nöwette amérika, kanada, gollandiye, en'giliye, latwiye qatarliq döletler xitayning Uyghurlargha qaratqan basturushlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep élan qilghan, xelq'arada kommunist xitay hökümiti qattiq eyibliniwatqan, londonda échilghan “Uyghur sot kollgiyesi” ning ispat anglash yighinida xitayning jinayetliri qattiq pash qilin'ghan bir mezgilde, Uyghur aptonom rayonining hoquq merkizide yüz bériwatqan bir qisim özgirishler choqumki xelq'ara jem'iyetning küchlük diqqitini qozghaydiken.

Ilshat hesen ependi yene nöwette Uyghur aptonom rayonidiki bir qisim xitay emeldarlirining wezipisidin ayrilishi heqqide öz qarashlirini otturigha qoydi.

Uning tekitlishiche, bu hadisilerni xitay hökümitining Uyghur rayonidiki siyasitide melum özgirishler yüz bérishining bir bishariti déyishke bolidiken.

Ilshat hesen ependi nöwettiki bu ehwallarni 2009-yili ürümchide yüz bergen “5-Iyul weqesi” din kéyin Uyghur aptonum rayonining partkom sékritari wang léchüenning béyjingge yötkep kétilip, uning ornigha jang chünshenning partkom sékritari bolup kélishi, shundaqla 2010-yildin 2015-yilghiche Uyghur rayonining siyasiy weziyitide bir mezgil “Yumshash” körülgenliki bilen sélishturma qilip ötti.

Ilshat hesen ependi axirida meyli qandaq özgirishler bolushidin qet'iynezer, xitay hökümitining qiyin ehwaldin qutulushtiki bu xil aldamchiliqi we neyrangwazliqlirigha hergizmu aldanmasliq kéreklikini tekitlidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.