Чен чүәнгониң компартийә мәркизи комитети әзалиқидин чүшүп қелиши немидин дерәк бериду?

Мухбиримиз әркин
2022.10.26
Хитай компартийәсиниң 20-қурултийида елан қилинған хитай компартийәси мәркизий комитети сиясий бюросиниң йеңи нөвәтлик даимий һәйәт әзалири ши җинпиң билән биллә. 2022-Йили 23-өктәбир, бейҗиң.
AP

Хитай компартийәсиниң 23-өктәбир күни бейҗиңда ахирлашқан мәмликәтлик 20-нөвәтлик қурултийи кишиләр илгири пәрәз қилмиған йеңилиқларға сәһнә болди. Ши җинпиң башчилиқидики 7 кишилик сиясий бюро даимий комитети, 205 кишилик мәркизи комитети әзаси вә мәркизи комитетниң 171 кишилик кандидат әзасини бекитип чиққан қурултайдики чәтәл таратқулириниң диққитини қозғиған йеңилиқларниң бири қурултайда сиясий бюро даимий комитетиға кириши мумкин, дәп қаралған уйғур аптоном районлуқ парткомниң сабиқ секретари чен чүәнгониң 205 кишилик мәркизи комитеттинму чүшүп қелиши болди.

Бу нөвәтлик йиғинда сиясий бюро даимий комитетиға пүтүнләй ши җинпиң тәрәпдарлириниң кирип, униң партийә ичидики мутләқ һөкүмранлиқ орни тикләнгән. Илгири BBC қатарлиқ нопузлуқ хәлқара таратқулар, уйғурларға йүргүзүлгән ирқий қирғинчилиқ вә инсанийәткә қарши җинайәтниң баш иҗрачиси, дәп қаралған бу йил 66 яшлиқ чен чүәнгониң 20-қурултайда сиясий бюро даимий комитетиға кириш еһтималлиқи күчлүк 9 хитай әмәлдариниң бири, дәп пәрәз қилишқаниди.

Бирақ чен чүәнго сиясий бюро даимий комитетиға кирәлмәйла қалмай, хитай компартийәсиниң 23-өктәбир елан қилған 205 кишилик мәркизи комитети әзалириниң тизимликидинму чүшүп қалған. У 2016-йили 8-айда уйғур аптоном районлуқ парткомниң секретарлиқиға йөткәп келинип, 2021-йили 12-айда бу вәзипидин айрилғичә болған 5 йил ичидә нәччә милйон уйғур вә башқа мусулман түрки хәлқләрниң тутқун қилинип, лагер, түрмиләргә қамилиши, мәҗбурий әмгәк селиниши, аилиләрниң парчилиниши, аялларниң туғмас қилиниши вә басқунчилиққа учриши, районда омумийүзлүк сақчи назарәт системисиниң тиклинишидәк қәбиһ сиясәтниң баш иҗрачиси, дәп әйибләнгән.

Шу сәвәблик америка, канада, явропа иттипақи, әнглийә қатарлиқ дөләтләр униңға ембарго йүргүзгән. Нурғун анализчилар униң уйғурларни бастурушта көрсәткән аталмиш “төһписи” сәвәблик 20-қурултайда сиясий бюро даимий комитетиға кириши мумкинликини пәрәз қилишқаниди. Канададики хитай язғучиси вә журналист шең шө ханимниң көрситишичә, чен чүәнго хәлқара җәмийәтниң хитайға болған тонушини шәкилләндүргән.

Шең шө 25-өттәбир зияритимизни қобул қилғанда мундақ дәйду: “чен чүәнгониң шинҗаң районидики қилмиш-әтмиши наһайити чоң тәсир қозғиди. Һалбуки, буниң тәсири пүткүл хәлқара җәмийәтниң кишилик һоқуқта хитай компартийәсигә болған тонушини шәкилләндүрди. Шинҗаңдики йиғивелиш лагерлириниң ишини һәммә билиду. Пүтүн дуняниң хитай компартийәсигә болған тонушида һечким лагерларни унтуялмайду. Һалбуки, буни чен чүәнго конкрет әмәлийләштүрди”.

Шең шө, чен чүәнгониң уйғурларни бастурушта юқириниң буйруқини иҗра қилған болсиму, лекин компартийә ахирида пүтүн җинайәтни униңға артип қоюши мумкинликини, униң мәркизи комитеттин чүшүп қелиши, буниң сигнали болуп қелиши мумкинликини билдүрди.

Шең шө мундақ дәйду: “әмәлийәттә, биз шуни пүтүнләй ейталаймиз, бундақ бир сиясәт буйруқи хитай компартийәсиниң әң юқири қатлимидин келиши керәк. Чүнки, йәрлик әмәлдарларниң бундақ чоң ишни қилиш һоқуқи йоқ. Ундақ болса, бу җинайәтни немә үчүн чен чүәнго үстигә елиши керәк. Чүнки, хитай компартийәси әзәлдин ашундақ. Униң һәрқандақ сиясити яман тәрәпкә маңса, униң мәсулийитини төвәндики әмәлдарларға артиду”.

Шең шөниң қәйт қилишичә, хитай компартийәси бир қийма машинисиға охшайдикән. Шең шө: “униңға йеқинлашқан кишиниң униңдин айрилиши техиму қийинлишиду. Униң әң ахирида бу истибдат машиниси тәрипидин ютувелиниш еһтималлиқи шунчә чоңийиду” деди.

Хитай компартийәсиниң бу нөвәтлик қурултийида чен чүәнгодин башқа хитай мәркизи комитет сиясий бюросиниң бурунқи даимий әзалиридин ли кечяң, ли җәншу, ваң яң, хән җиң қатарлиқ кишиләрму бу нөвәтлик мәркизи комитет әзалиқидин чүшүп қалған. Һалбуки, бу нөвәтлик мәркизи комитеттин чүшүп қалған, хитай мәмликәтлик сиясий кеңишиниң сабиқ рәиси ваң яң, чен чүәнго уйғур елида һакимийәт сорап, уйғурларға ирқий қирғинчилиқ йүргүзүш билән әйибләнгән 5 йил мабәйнидә, хитай компартийәсиниң “шинҗаң хизмити” гә рәһбәрлик қилған. У бу җәрянда хитайниң уйғур елини әң көп зиярәт қилған компартийә сиясий бюросиниң даимий әзаси болғаниди.

Канададики “уйғур һәқлирини қоғдаш қурулуши” ниң директори мәмәт тохтиниң 25-өктәбир бу һәқтики зияритимизни қобул қилғанда ейтишичә, хитай компартийәсиниң уйғурларға ирқий қирғинчилиқ йүргүзүшкә қатнишип, америка қатарлиқ дөләтләр ембарго йүргүзүшигә учриған хитай әмәлдарлирини һакимийәттин йирақлаштурмақта икән. Мәмәт тохтиниң қәйт, хитай компартийәсиниң бу кишиләрни һакимийәттин йирақлаштурушта ирқий қирғинчилиқиға аит мәхпийәтликләрни қоғдаш, шундақла уларни хәлқараниң диққитидин йирақлаштурушни мәқсәт қилғанлиқини билдүрди.

Чен чүәнго 2021-йили 12-айниң ахирлирида уйғур аптоном районидики вәзиписидин туюқсиз бейҗиңға йөткәп кетилип, униң орниға ма шиңрүй йөткәп келингәндә, хитайдики таратқулар униң “айрим орунлаштурулидиғанлиқи” ни билдүргән. Кейинрәк униң хитай компартийәси мәркизи йеза игилик хизмити рәһбәрлик гурупписиниң муавин башлиқлиқиға тәйинләнгәнлики, униң йеза игилик ишлириға мәсул муавин баш министирлиққа тәйинлиниши мумкинлики илгири сүрүлгәниди.

Чәтәл таратқулириниң тәкитлишичә, бу йил 66 яшлиқ чен чүәнгониң пенсийәгә чиқиш йеши тошушқа йәнә 2 йил болсиму, бирақ бу қетимқи қурултайда мәркизи комитеттиму чүшүп қелиши тасадипийлиқ туюлған. Хитайниң бу йилниң башлири “шинҗаң сақчи һөҗҗәтлири” дә, чен чүәнгониң 2017-йили аталмиш “икки йүзлимичилик” билән әйиблинип қолға елинған уйғур кадирлар вә чәтәлдин қайтип кәлгән уйғурлар тоғрисида қилған сөзлири ашкариланған. У чәтәлдин қайтип кәлгән уйғурларға “җинайәтчи” сүпитидә муамилә қилишни тәләп қилғаниди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.