Közetküchiler xitayning Uyghurlargha dölet térrorluqi yürgüzüwatqanliqini tekitlidi

13-Noyabir küni “Xitay xewerliri” torida “Zorawanliqning aldini élip, térrorluqqa zerbe bérish-kishilik hoquqning kapaliti, gherb junggoning shinjang rayonigha ‛qosh ölchem‚ qoymasliqi kérek” namliq obzor élan qilin'ghan. Yang chénching imzasidiki bu obzorda xitay hökümitining Uyghur diyarida yürgüzüwatqan nöwettiki qattiq basturush siyasetlirige chapan yépilghan.

Maqalide xitayning Uyghur aptonom rayonidiki muqimliq tedbirlirining meqsiti “Xelq ammisining kishilik hoquqini kapaletke ige qilish üchün boluwatidu” déyilgen.

Maqalide xitayningmu gherb döletlirige oxshashla térrorluqning tehditige uchrawatqanliqi tekitlinip mundaq déyilgen: “Ötken bir mezgilde xitay jem'iyitide muqimsizliq amilliri köpeydi. 2009-Yili ürümchide yüz bergen ‛5-iyul weqesi‚, 2013-yili béyjingda yüz bergen ‛28-öktebir tiyen'enmén'ge aptomobilliq hujum qilish weqesi‚, 2014-yili yüz bergen ‛künming poyiz istansisi pichaqliq hujumi‚ qatarliq bir qatar térrorluq weqeliri junggo puqralirigha bir kéchidila térrorluq wehimisini hés qildurdi.”

Amérikidiki gé'orgiye uniwérsitétining tetqiqatchi oqughuchisi sulayman gu ependi bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, xitayning hökümet taratqulirida bu xil obzorlar élan qilip öz siyasitini aqlashqa mejbur qélishigha nöwette amérika qatarliq gherb démokratik döletlirining Uyghurlar duch kéliwatqan zulumlargha jiddiy rewishte köngül bölüwatqanliqi seweb bolghan, dédi.

U yene munularni bildürdi: “Méning aldi bilen tekitleydighinim shuki, hazir pütkül xitay alliqachan bir saqchi dölitige aylinip boldi. Uning sherqiy türkistanda yürgüzüwatqini pütkül Uyghur millitini yoqitishni nishan qilghan bir siyaset déyish mumkin. Buni ikki jehettin izahlashqa bolidu: biri, irqiy tazilash siyasiti, yeni xitay hökümiti zor miqdarda xitay köchmenlirini we herbiylerni yötkesh arqiliq rayondiki milliy qurulmini özgertishke urunuwatidu. ‛milletler ittipaqliqi‚ dégen sho'ar astida Uyghur qiz-ayallirini xitay erliri bilen toylishishqa mejburlap, shalghut ewlad shekillendürüsh arqiliq Uyghurlarning étnik sapliqini özgertishke küchewatidu. Shuning bilen birlikte pütkül sherqiy türkistan zéminida zor kölemlik lagérlarni qurup, kishilerni teqib astigha éliwatidu. Hetta beziler bu lagérlarda ölüwatidu. Bu emeliyette insaniy qirghinchiliq! yene bir jehettin, xitay bu zéminda medeniyet qirghinchiliqi élip bériwatidu. Buning ipadisi shuki xitay hökümiti rayonda Uyghur tilini cheklidi. Uyghur balilirigha mejburiy xitayche kiyim kiydürüp, Uyghurlarning islam étiqadini cheklewatidu, hetta choshqa baqquzuwatidu. Uyghurlar yene xitay kompartiyesining re'isi shi jinpingni medhiyeleshke, uninggha choqunushqa mejburliniwatidu. Bu xil ehwalda bu yerni saqchi döliti déyish mumkin, belki xitay pütkül Uyghur millitini yoqitishni pilanlawatidu déyish mumkin. Mana bu ehwallar xelq'araning xitay hökümitini qattiq eyiblishige seweb boluwatqan amillardur”

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen ependimu ziyaritimizni qobul qilip, xitay hökümitining atalmish “Térrorluq” qa zerbe bérishni bahane qilip, özining rayondiki qanliq basturushlirini aqlashqa urunuwatidu, dédi.

Élshat hesen ependi yene xitay taratqulirida gerche “Xitay térrorluqning tehditige uchrawatidu” dep teshwiq qiliniwatqan bolsimu, emma bu xil teshwiqatlarning pütünley yalghanliqi dunyagha ashkarilinip bolghanliqini, bolupmu xitayning Uyghurlargha qarita dölet térrorluqi yürgüzüwatqanliqidek bir emeliyetning alliqachan gherb taratqulirigha melum bolghanliqini ilgiri sürdi.

Ilshat ependining qarishiche, xitay hökümitining öz qanunlirighimu xilap halda Uyghurlarni pütkül millet gewdisi boyiche lagérlargha qamishi we shundaqla ularning rayondiki qanliq basturush qilmishliri xitayning yalghanchiliqlirini téximu éniq körsitip béridiken.

Sulayman gu ependining tekitlishiche, gerche xitay hökümiti özining Uyghurlarni basturush siyasitini gherbning “Térrorluqqa qarshi turush” herikitige baghlap körsitishke urunuwatqan bolsimu, emma xitayning meqsiti gherb döletliridin pütünley perqliq iken.

U mundaq deydu: “Men yene shuni tekitlimekchimenki, gherbtiki térrorizmgha qarshi küresh asasliqi térrorluq heriketlirining aldini élishni nishan qilghan, u bezide siyasiylashturulghan. Emma gherb döletliri sherqiy türkistan mesiliside öz semimiyitini ipadilidi. Chünki xitayning sherqiy türkistanda élip bériwatqan étnik yoqitishigha qarita köpligen pakitlar otturigha chiqti. Bu heqte ashkarilan'ghan istatiskiliq melumatlarmu bar. Emma xitay teshwiqatliridiki atalmish ‛zorawanliq we térrorluq‚ weqeliri 11-séntebir weqesidin ilgiri zadila tilgha élinip baqmighan. 11-Séntebir weqesidin kéyin yüz berdi dégen weqelermu emeliyette xelq'ara taratqulardin yoshurun tutulghan, éniqsiz we ispatlanmighan weqelerdur. Ularning hemmisi peqetla xitay taratquliridila bir tereplimilik teshwiq qilin'ghan oydurma weqeler, xalas.”

Sulayman gu ependi yene xitay hökümitining “Kunming poyiz istansisi pichaqliq hujumi” gha oxshash bir qisim éniqsiz weqelerni dawamliq tilgha élip, “Térrorluqqa zerbe bérish” ni özining Uyghurlarni basturushtiki nezeriye asasiy qilghanliqini tekitlidi.

Uning qarishiche, Uyghur diyarida heqiqeten bezi zorawanliq we qarshiliq heriketliri yüz bergen bolsimu, emma ularni térrorluq weqesi dep békitishke yéterlik asas yoq iken. Shunga xitay hökümiti térrorizmni bahane qilip, Uyghurlargha qarita millet gewdisi boyiche zerbe bérishni tézletmekte iken.

Dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit ependimu bu heqte pikir bayan qilip, xitay hökümitining yoqiriqidek teshwiqat oyunlirigha qattiq reddiye berdi. Reddiye berdi.