Siyasetshunaslar bügünki künde dunya üchün eng xeterlik xewp heqqide toxtaldi

Ötmüshtin melumki, bolupmu ötkenki esirning bashliridin tartip ta 90-yillirighiche dunyada bir-birige qarimu-qarshi ikki siyasiy sistéma, yeni sotsiyalizm we kapitalizm tüzümliri mewjut bolup kelgen idi. Bu qarshiliq netijiside dunya atom urushi xewpige duchar boldi.

Bu ikki sistéma da'im bir-birini xewp süpitide körüp keldi hemde bir-birige qarshi üzlüksiz siyasiy, iqtisadiy we idiyiwi urushlar élip bardi. 80-Yillarning ikkinchi yérimidin bashlap sotsiyalistik sistéma peydin-pey yimirilishke yüzlendi hem netijide 90-yillarning birinchi yérimida sotsiyalizmning bayraqdari bolghan sowét ittipaqi üzül-késil ghulidi. Emma dunyawi sotsiyalizm meghlubiyetke uchrighan bolsimu, bu qétimqi qarshiliq impériyeler arisida yenila dawam qilmaqta. Dunya yéngi we téximu dehshetlik xewp girwikige kélip taqaldi.

Bügünki künde dunya üchün eng xeterlik xewp néme? analizchilarning köpchiliki bu jeryanda ukra'ina weziyitini, islam memlikitige munasiwetlik weqelerni we afghanistandiki ehwalni, bolupmu taliban herikitini közde tutmaqta.

Bu so'allargha jawab élish meqsitide biz qazaqistanda tonulghan siyasetshunaslardin konstantin siroyézhkin, qehriman ghojamberdi, aydos sarim we ghalim agélé'u'of bilen söhbet élip barduq.

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan qazaqistan prézidénti yénidiki istratégiyilik tetqiqatlar institutining bash ilmiy xadimi, siyasetshunasliq penlirining doktori k. Siroyézhkin hem ukra'ina, hem islam memlikitining dunya üchün eng xeterlik xewp bolup qéliwatqanliqini, emdi afghanistan weziyitining bolsa ikkinchi pilan'gha chiqip qalghanliqini ilgiri sürdi.

Q. Ghojamberdi hazirqa künde bolupmu ukra'ina krizisining dunya üchün eng chong xewp bolup qéliwatqanliqini ilgiri sürüp, mundaq dédi:
-Ukra'inaning sherqide hazir qedimki nechche minglighan ademlerning, eskerlerning ishtrakida, zamaniwi téxnika, qoral-yaraq, tanklarning ishtrakida ikki terep arisida heqiqiy urush kétip baridu. Biz shuni hésabqa élishimiz lazimki, 20-esirde yüz bergen ikki dunya urushi shu yawropada bashlan'ghan. 50-60 Milyon xelqning béshini yégen soqushlar. Hazirmu bir tereptin, rusiye ukra'inaning sherqidiki rusperestlerni qollap yardem bériwatidu. Ikkinchi tereptin, bu gherb dunyasi, uninggha hazir birleshken yawropa, amérika, pütkül dunya qoshuluwatidu. Shuning bilen bu eng chong urushqa aylinip kétishi mumkin. Shundaq chong bir dunyawi krizisqa aylinish xewpi peydin-pey shekilliniwatidu.

Aydos sarim ukra'ina weziyiti we islam memlikitining qazaqistan'gha biwasite tesir yetküzüsh éhtimalliqini otturigha qoyup, mundaq dédi:
- Bu mawzularning alemni, qazaqistan xelqini qiziqturuwatqini héchkimge sir emes. Bizge yéqini ikki mawzu dep oylaymen. Biri, bu ukra'inadiki ehwal. Mesilen, qazaqistanda turuwatqan köpligen puqralarni ukra'inadiki ehwal qazaqistanda orun alsa qandaq bolar idi, rusiye bilen bolghan munasiwetler qandaq rawajlinidu, rusiyege élan qilin'ghan émbargo qazaqistan'gha qandaq tesir qilidu, rusiyediki rublining ehwali bizning iqtisadimizgha, her bir a'ilining oqitige qandaq tesir yetküzidu, dégen'ge oxshash oylarning bé'aram qilidighanliqi roshen. Ikkinchi nerse, islam memlikiti dégen'ge oxshash diniy radikalliqning, térrorluqning biz bilen munasiwiti bar. Sewebi, qazaqistanning az bir qisim puqralirining yat el üchün, biz qoshulmaydighan idiyiler üchün urushup yürgini, ularning kéyin qazaqistan'gha kélip, qazaqistanni xewpke sélish, térrorluq heriketlerni élip bérish éhtimali elwette, jem'iyitimizni ensiritidu.

Ghalim agélé'u'of ukra'ina weziyitini gherb we rusiye otturisidiki toqunushning aqiwiti dep körsetti:
- Méningche, bu rayon xaraktérlik mesililer bolsimu, omumyüzlük mesilige aylinip kétishi mumkin. Sowéttin kéyinki ukra'ina toqunushi - bu ikki köz qarash, yeni öz tereqqiyatini yawropagha, shu jümlidin ukra'inagha tarqitiwatqan yawropa bilen donétsk we lugansk xelq jumhuriyetliri terepdari boluwatqan rusiye otturisidiki toqunushtur. Epsuski, biz köpinche diktator hökümranlargha yan bésishqa adetlinip qalghanmiz. Shuning üchün köpchilik qolida küchi barlarni, öz puqralirigha puqra süpitide emes, belki béqindi puqra süpitide qaraydighanlarni yaxshi köridu. Rusiye sözsiz qazaqistanni özi bilen bille tartip kétidu. Rusiyege qaritilghan iqtisadiy émbargo sewebidin merkiziy asiyada tereqqiyatning toxtap qélishi éhtimal. Bu elwette, qazaqistan'ghimu tesir qilishi mumkin.