Уйғур нахша-музика тәтқиқатчиси әлис андерсонниң 2018-йилдики уйғур дияри зиярити (2)

Әлис андерсон: “муқам юрти йәкәндә пәқәт 3 саәтла турушумға рухсәт қилинди”

Нөвәттә американиң индиана университетида музика вә фолклор тәтқиқати бойичә докторлуқ аспирантлиқида оқуватқан әлис андерсон ханим 2012-йилдин 2016-йилғичә үрүмчидә уйғур тили вә уйғур нахша-музикилирини өгиниш вә тәтқиқ қилиш билән шуғулланған. У 2012-2013-йилларда уйғур диярида өткүзүлгән “йипәк йоли садаси” намлиқ нахша мусабиқисидә уйғур нахшилирини әйнән вә раван орундаш маһарити билән уйғурлар арисида “назакәт” дегән исим билән тонулған иди. Әлис андерсон ханим йәнә бүгүнки күндә уйғур районда қурулған җаза лагерлирини тақаш һәрикитидә уйғурлар билән бир сәптә туруп қаттиқ инкас қайтуруватқан ғәрблик тәтқиқатчиларниң бири.

Радийомиз зияритини қобул қилған әлис андерсон ханимниң билдүрүшичә, у өзиниң 2018-йили 6-айдики икки һәптилик уйғур дияри зияритидә йәкән, қәшқәр, қумул турпан қатарлиқ қатарлиқ җайлардики мәдәнийәт ядикарлиқлирини вә бу җайлардики уйғурларниң нөвәттики әһвалини көрүш үчүн барған болсиму, әмма униң бу қетимқи уйғур дияри сәпири илгирики йиллардикигә селиштурғанда қийин бир сәпәр болған. Бу қетим сақчиларниң йол тосуп тәкшүрүши қаттиқ болған, өзи көрүшни арзу қилған мәнзириләрни көрүш интайин мүшкүл болған. Шундақтиму бу җәрянда у көргән уйғурлар униңда йәнила чоңқур вә унтулмас тәсиратларни қалдурған.

Әлис ханимниң билдүрүшичә, у 2012-йилдин 2016-йилға қәдәр уйғур диярида уйғур муқамини өгәнгән вә тәтқиқ қилған мәзгилләрдә “муқам юрти” дәп тәриплинидиған йәкәнгә бирқанчә қетим тәкшүрүшкә барған икән. Шуңа әлис андерсон ханим бу қетим үрүмчидин башлинидиған уйғур дияри саяһитиниң 2-бекитини йәкән дәп бекиткән вә айропилан билән қәшқәргә чүшкән күнниң әтисила “муқам юрти” йәкәнгә атланған.

Әмма әлис ханимниң йәкән сәпири башлиниш биләнла у һәр хил тосалғуларға учриған. Униң билдүрүшичә, бу қетим у қәшқәрдин мәхсус машина кира қилип, 4 саәттин артуқ йол меңиш җәрянида 6-7 җайда сақчиларниң йол тосуп тәкшүрүшигә дуч кәлгән. Йәкәнгә йеқинлашқансери сақчиларниң униңдин вә сәпәрдишидин сорайдиған соал-сорақлири барғанчә көпәйгән.

Йәкәнгә кириш еғизидики ахирқи тәкшүрүш понкитиға кәлгинидә болса сақчилар уларға алдинала һәр хил агаһландурушларни бәргән. Йәкәнни зиярәт қилса болидиғанлиқи, әмма йәкәндә ятақ елип қонушиға рухсәт қилинмайдиғанлиқини уқтурған. Сақчилар йәнә униң вә достиниң йенида елип йүргән еғир йүклирини пойиз истансисидики йолучиларниң йүк-тақлирини сақлаш орниға сақлашқа бәрсә болидиғанлиқини уқтуруп, уларниң шу күни кәчтә қәшқәргә қайтип кетишини тәләп қилған.

Бир күн ичидә қәшқәрдин йәкәнгә келиш сәпиридә 4 йерим саәт, кетиш сәпиридә 5 саәт вақит сәрп қилип, йәкәндә аран 3 саәтлик саяһәт қилиш имканийитигә игә болғанлиқини билдүргән әлис ханим йәкән зияритиниң униң уйғур дияридики 2 һәптилик зияритидә вақти әң қисқа зиярәт болғанлиқини билдүрди. У йәкәндә 3 саәт ичидә бешидин кәчүргән җиддий һәм һаяҗанлиқ қисмәтлирини вә өзиниң йәкән сәпиридин кейинки туйғулирини аңлиғучилиримиз билән ортақлашти.

Юқириқи аваз улинишидин сөһбәтниң тәпсилатини аңлайсиләр.