Erkin sidiq: “Xitayning ‛shinjang medeniyiti qoghdiliwatidu‚ dégini qipqizil yalghan”

Xitay dölet ishliri kabinétining axbarat ishxanisi 15-noyabir küni “Shinjangdiki medeniyetlerning qoghdilishi we tereqqiyati” namliq aq tashliq kitabni élan qilip, “Rayondiki yerlik milletlerning tili, ma'aripi, medeniyiti we diniy étiqadi qatarliqlarning yaxshi qoghdilip kéliniwatqanliqi” ni ilgiri sürgen.

Halbuki, xitayning mezkur aq tashliq kitabi nöwette milyonlarche Uyghur özining milliy kimliki we diniy étiqadi seweblik atalmish “Terbiyilep özgertish merkezliri” namidiki jaza lagérlirigha qamalghan, rayondiki Uyghur qatarliq yerlik xelqlerge xitay medeniyet kimliki mejburi téngiliwatqanliqigha a'it pakitlar barghanche ashkariliniwatqan we bu ehwal muhajirettiki Uyghurlar, kishilik hoquq teshkilatliri we gherb démokratik döletliri teripidin qattiq tenqidlep, xitay hökümitige qarita jiddiy tedbir qollinish tekitliniwatqan bir mezgilde élan qilindi.

Uyghur weziyet analizchiliri we pa'aliyetchilirining qarishiche, mezkur aq tashliq kitab emeliyette rayondiki basturush weziyitini yoshurush üchünla tüzüp chiqilghan iken.

Chet'ellerdiki Uyghur serxilliridin amérika alem qatnishi idarisining aliy inzhénéri doktor erkin sidiq ependining qarishiche, mezkur aq tashliq kitabta otturigha qoyulghan atalmish “Netijiler” emeliyette eng chong yalghanchiliq iken.

Erkin sidiq ependi jaza lagérlirigha qamalghan milyonlarche Uyghurning paji'esi we rayonda Uyghur tilining ma'ariptin siqip chiqirilishi, hökümet organlirida Uyghur tilining pütünley cheklinishi shundaqla milliy xasliqigha ige Uyghur medeniyet-sen'et pa'aliyetlirining xitaychilashturulishi heqqide pikir bayan qildi. U yene Uyghur ziyaliyliri we diniy ölimalirining türküm-türkümlep tutqun qiliniwatqanliqi, lagérlargha qamalghanliqi, hetta öltürülüwatqanliqi qatarliq ehwallarni tilgha élip, aq tashliq kitabta déyilgen “Rayondiki yerlik milletlerning tili, ma'aripi, medeniyiti we diniy étiqadi qatarliqlarning yaxshi qoghdilip kéliniwatqanliqi” heqqidiki bayanlarning “Qipqizil yalghanchiliq” ikenlikini tekitlidi.

Xitayning aq tashliq kitabning ‛her millet xelqining til we yéziqining keng-kölemde ishlitilishige kapaletlik qilindi‚ dégen 2-maddisida, xelq'arada qattiq tenqidke uchrawatqan Uyghur qatarliq yerlik xelqler tilining cheklinip, xitay tili we ma'aripining yerlik xelqlerge mejburi téngilish yüzlinishini aqlashqa urun'ghan.

Aq tashliq kitabta mundaq déyilgen: “Rayondiki her millet xelqi arisidiki öz-ara chüshinish we tereqqiyat éhtiyaji üchün köp xil usul we shekilde dölet tili we yéziqida terbiyilesh xizmiti élip bérildi. 2013-Yil ‛dölet tili boyiche terbiyilesh layihisi‚ otturigha qoyuldi. Az sanliq milletler toplan'ghan nahiyilerde az sanliq millet yashlirigha ishqa orunlishish we igilik yaritish pursiti yaritip bérish üchün 2017-yildin bashlap dölet til-yéziqida terbiyilesh xizmiti emeliyleshtürüldi,” déyilgen.

Doktor erkin sidiq ependi buninggha inkas qayturup, uzundin buyan xitay tili we xitay ma'aripining rayondiki Uyghur qatarliq yerlik xelqlerge mejburi téngiliwatqanliqini tekitlidi.

U bayanida xitay da'irilirining Uyghur tilini deslep hökümet organlirida, kéyin aliy mektepler, hetta bashlan'ghuch-ottura mekteplerde peydin-pey cheklep, eng axiri 2017-yili 9-aydin bashlap Uyghur tili ma'aripining hetta yeslilerdimu pütünley emeldin qaldurulghanliqini eskertip ötti. .

Erkin sidiq ependi yene aq tashliq kitabta alahide tilgha élin'ghan “Rayondiki yerlik milletlerning öz til-yéziqida diniy we medeniyetke a'it kitablarni neshr qilish hoquqi kapaletke ige qilindi. Her millet xelqining medeniyiti, diniy étiqadigha a'it eserler qoghdaldi” dégen ibarilerni “Qipqizil yalghanchiliq” dep tenqidlidi. 

U bayanida lagérlargha qamalghan kishilerning mutleq köp qismining diniy étiqadi we Uyghur milliy kimliki idiyisi seweblik tutqun qilin'ghanliqi, awam xelqning Uyghur tarixigha a'it kitab-matériyallarni saqlighanliqi, öyidin “Qur'an” we bashqa diniy kitablar tépilghanliqi, qol téléfon we kompiyotérlirida diniy mezmundiki uchurlar bayqalghanliqi üchünla jazalan'ghanliqini tekitlep ötti.