Yawropa ittipaqi xitayni jazalashning emeliy qedemlirini qachan basidu?

Yawropa ittipaqi bu yil yazghiche yéngi teminlesh zenjiri qanunini maqullap, Uyghurlarning heq-hoquqini qoghdimaqchi bolghan.

Xitayning jaza lagérliri mesilisige yéterlik inkas bildürmeywatqan mérkil hökümiti uzundin buyan gérmaniye axbarat sahesining küchlük eyibleshlirige we kishilik hoquq organlirining qattiq bésimigha uchrap kelgen idi. Mushundaq bir weziyette, gérmaniye tashqi ishlar ministiri hayko mas 15-mart bérlinda yawropa ittipaqining munasiwetlik xadimliri we tashqi ishlar ministirliri bilen ötküzgen söhbiti esnasida, ashkara halda Uyghurlargha séliwatqan zulumliri seweblik xitaygha qarita jaza yürgüzüsh teshebbusida bolghan

Roytérs agéntliqining bérlindin bergen “Fédératip hökümet Uyghurlar seweblik xitaygha jaza yürgüzmekchi” namliq xewirige asaslan'ghanda, xayko mas yighindin ilgiri muxbirlarning ziyaritini qobul qilip “Yawropa birlikining kishilik hoquqni depsende qilish qilmishlirini jazalash pursiti bar. Biz bu qoralni elwette ishlitishni xalaymiz” dégen. Xewerde Uyghurlarni basturushqa munasiwetlik 4 neper xitay emeldari bilen bir xitay orginining bu jazagha nishan bolidighanliqi eskertilgen. Resmiy qarar 22-mart biryussélda ötküzülidighan yawropa ittipaqi tashqi ishlar ministirliqi yighinida maqullinidiken. Xongkong mesilisimu bu jaza qanuni terkibidin yer alidiken. Buningdin bashqa, yawropa ittipaqi bu yil yazda xitaygha qarshi yene bezi qararlarni qobul qilidiken.

Xeter astidiki xelqler teshkilatining diréktori ulrik déliyusning bildürüshiche amérika, kanada we gollandiye Uyghurlar uchrawatqan zulumni “Irqiy qirghinchiliq” dep atighandin kéyin, yawropa ittipaqida, jümlidin gérmaniyedimu bu mesile jiddiy oylishilishqa bashlighan. U mundaq deydu: “Gérmaniyening türtkisi bilen aldimizdiki aylarda yawropa ittipaqigha eza bezi döletlerde we yawropa parlaméntida hemde yawropa tashqi ishlar ministirliqida Uyghurlargha munasiwetlik bezi qararlarning wujudqa chiqish éhtimal zor. Bu seweblikmu xitayning herqaysi ellerdiki elchilirining buning aldini élishqa urunuwatqanliqi melum bolmaqta. Emma yawropa elliri özlirining qimmet qarishini qoghdash üchün bolsimu bundaq qararlarni élishqa mejbur”.

Jenubiy gérmaniye téléwiziyesining “Yawropa parlaménti mejburiy emgek bilen munasiwetlik moda kiyimlerni import qilishni cheklimekchi” namliq xewirige asaslan'ghanda, yawropa parlaménti yawropa ittipaqini bu yil yazghiche yéngi teminlesh zenjiri qanunini maqullap, Uyghurlarning heq-hoquqini qoghdashqa chaqirghan. Mezkur qanunning rohigha bina'en teminlesh zenjiride Uyghurlarning mejburiy emgiki bilen munasiwiti bolghan chong, ottura we kichik tiptiki yawropa karxaniliri tekshürüshni qobul qilishi, mes'uliyetni üstige élishi we tölem töleshke hazir bolushi lazimken. Uyghurlarning mejburiy emgiki bilen munasiwiti bolghanliqi éniqlan'ghan tawarlarni bundin kéyin yawropa ittipaqigha eza döletlerge import qilish birdek cheklinidiken.

Biraq, paxta térishqa hem türlük qul emgeklirige mejburliniwatqan 1 milyondin artuq Uyghurning ishlepchiqarghan mehsulati bilen yawropadiki moda kiyim shirketliri arisida köpligen arichi shirketler mewjut bolup, ularni éniqlash qéyin'gha toxtimaqtiken hemde bu qanun yolgha qoyulsa yawropa ittipaqining iqtisadigha belgilik derijide ziyan élip kélidiken. Shundaq bolsimu, yawropada “Uyghurlarning qul emgiki singgen kiyimlerni kiyishke xatime bérish lazim” iken.

Yawropa asasiy qanun we kishilik hoquq merkizining xadimi ben ependi jenubiy gérmaniye téléwiziyesi bu xususta ishligen “Kiyim ishkapidiki mejburiy emgek” namliq filimda qilghan sözide Uyghurlarning mejburiy emgiki bilen alaqisi bolghan mallarni chekleshni teshebbus qilip “Mes'uliyet shirketlerning zimmiside” dégen hemde yawropa puqralirini mal sétiwalghanda teminlesh zenjirige alahide diqqet qilishni teshebbus qilghan. U sözide, Uyghurlarning mejburiy emgiki bilen alaqisi bolghan-bolmighanliqini bilelmigen kishilerning mehsulat markisini ewetip, mutexessislerdin meslihet sorishini, bu arqiliq Uyghurlargha yardem qolini sunushini telep qilghan.

Yawropa parlaménti ezasi anna kawazzini xanim “Kiyim ishkapidiki mejburiy emgek” namliq qisqa filimida qilghan sözide “Yawropa parlaménti zamaniwi qul emgiki tüzülmisige xatime bermekchi” dégen kelimini tekrarlap mundaq deydu: “Teminlesh zenjiri qanuni heqiqetenmu yaxshi nerse. U shirketlerni ziyandin qoghdapla qalmastin, muhimi kishilik hoquqni qoghdash üchün xizmet qilidu. Alahide qéyin bolghini, mejburiy emgekke séliniwatqan Uyghurlar ishlepchiqarghan mehsulatlarni perqlendürüshtur. Men Uyghurlarni qul emgikige mejburlawatqanlargha nisbeten küchlük bir jaza yürgüzüshni telep qilimen. Buning addiy charisi, xitaydin mal import qilishni cheklesh”.

Norwégiyediki Uyghur ziyaliysi bextiyar ömer ependi bu heqte toxtalghanda, yawropa ittipaqining kéchikip bolsimu bundaq bir qanunni maqullap Uyghurlarni qoghdimaqchi bolghanliqining xushallinarliq bir xewer ikenlikini tilgha aldi.

Étizliqta paxta tériwatqan Uyghur ayallirining körünüshliri qisturulghan “Kiyim ishkawidiki mejburiy emgek” namliq filimda tilgha élinishiche, yawropa komisiyoni bu yil yazda teminlesh zenjiri qanunini maqullashqa qoshulghan.