Uyghurlar mesilisi gérmaniye birleshme hökümitining küntertipidin orun aldimu?

29-Noyabir gérmaniyening döletlik radiyo-téléwiziye qanili bolghan ARD “Yawropa ittipaqi birleshme hökümettin némini kütidu?” namliq bir programma élan qildi. Programmida bayan qilishiche, yéngi birleshme hökümet gérmaniyening dunya siyasiy sehnisidiki rolini özgertidiken. Bu özgirish gherb qimmet qarishi asasida bolidiken. Gherb qimmet qarishining asasqa aylinishi, yawropa ittipaqigha eza döletlerning qarshi élishigha érishidiken. Yawropa ittipaqining merkizi bolghan béryussél bu sewebtin gérmaniye birleshme hökümitini tebrikligen. Biraq xitay bi'aramliq ichide qalghan. Chünki mérkil hökümitining xitay siyasitige xatime bérilgen. Yéngi hökümetning xitay siyasiti békitilish aldida turmaqta iken.

Melum bolghinidek, uzun mezgillik muzakirelerdin kéyin saylamda ghelibe qazan'ghan sotsiyal démokratlar partiyesi, yéshillar partiyesi we erkin démokratlar partiyesi aldinqi hepte kélishim tüzüp, gérmaniyening yéngi birleshme hökümitini qurup chiqti. Yéshillar partiyesi bilen erkin démokratlar partiyesi Uyghurlar mesilisige izchil we yéqindin köngül bölüp kelgen partiyeler idi. Bolupmu “Yéshillar partiyesining gérmaniye tashqiy ishlar ministérlikini qoligha élishi gérmaniyening tashqiy siyasitining, jümlidin xitay siyasitining özgiridighanliqidin, Uyghurlar mesilisining gérmaniyede bashqiche itibargha érishidighanliqidin dérek béridu” dep qarilip kelmekte idi. Derweqe, yéshillar partiyesi gérmaniye tashqiy ishlar ministérlikini qoligha aldi we mezkur partiyening re'isi annaléna bayérbok gérmaniyening tunji ayal tashqiy ishlar ministéri bolup qaldi. D u q bérlin ishxanisining mudiri gheyur qurban ependi bu heqte toxtalghanda, yéngi birleshme hökümetning Uyghurlargha téximu keng baghrini échishi mümkinlikini tilgha aldi.

“Yawropa ittipaqi birleshme hökümettin némini kütidu?” namliq programmida tilgha élishiche, qanche yüzminglighan Uyghurlarning xitayning jaza lagérlirida qamilip turuwatqanliqigha gérmaniye yéngi birleshme hökümiti sel qariyalmaydiken. Yillardin buyan yawropa ittipaqida xitay mustebitlikini tenqidlep, Uyghurlarning awazini anglitip kelgen hem Uyghurlar mesilisi seweblik yawropa ittipaqi bilen xitayning meblegh sélish kélishimini tonglitip qoyushqa zor hesse qatqan yéshillar partiyesining sabiq re'isi rayinhard bütikoférning bildürishiche, yéngi tashqiy ishlar ministéri annaléna bayérbok kishilik hoquq we xelq'ara qanun'gha tayan'ghan yéngi bir xitay siyasiti toghrisida izdenmekte iken. U mundaq dégen: “Mérkil xanimning xitay siyasitining waqti ötti, u shi jinpingning emeliyitige layiq mu'amile qilalmidi. Xitay hökümiti barghanséri mustebitleshmekte we tajawuzchiliq qilmaqta. Yéshillar partiyesining tashqiy ishlar ministéri annaléna bayirbok bularning hésabini qilidu”.

Gérmaniyediki Uyghur ziyalisi enwer ehmetning bildürüshiche, gérmaniyening “Uyghur irqiy qirghinchiliqi” ni étirap qilishi, mana mushu yéngi birleshme hökümet dewride emelge éshishi mumkin iken.

Emma xitay hakimiyiti bu birleshme hökümettin memnun bolmighan. 27-Noyabir xitay tashqiy ishlar ministérlikining bayanatchisi jaw lijyen muxbirlarning so'allirigha jawab bergende: “Teywen, xongkong we shinjang mesilisi junggoning ichkiy ishi” dégen we gérmaniye fédiratsiye birleshme hökümitidin xitayning ichkiy ishlirigha arilashmasliqni, xitayning gérmaniye bilen köp tereplime hemkarliqni saqlap qélishni ümid qilidighanliqini bildürgen. Bütikofér bolsa “Ular ümidla qilalaydu, biraq emelge ashuralmaydu” dégen. Uning qarishiche, Uyghurlar, xongkongluqlar mesilisi we teywen mesilisi yéngi hökümetning küntertipide turidighan mesile iken. Tashqiy siyasette gérmaniye amérika bilen bolghan hemkarliq ilgiri sürülidiken we okyan halqighan mustehkem bir ittipaq qurulidiken. Fransiye hökümitining kishilik hoquq we qimmet qarishini yéngi tashqiy siyasetning yadrosi qilghan germaniye birleshme hökümitini qizghin tebriklishi yawropa ittpaqigha bérilgen ochuq signal iken.