Gérmaniyede olaf sholizdin xaliy yéngi hökümet qurulsa, Uyghurlar mesilisige étibar bilen qaramdu?

Gérmaniyening hakimiyet béshidiki sotsiyal démokratlar partiyesi, yéshillar partiyesi we erkin démokratlar partiyesidin teshkil tapqan birleshme hökümiti ichki ixtilaplar seweblik bu yil 11-ayning 6-küni tarqitiwétilgen idi. Gérmaniye qanunigha bina'en élip bérilghan “Mewjut hökümetke ishinish-ishenmeslik toghrisida awaz bérish” ning netijisimu selbiy bolup chiqti. 2025-Yili 2-ayda qaytidin saylam ötküzülüp, yéngi hökümetning bashqidin qurulidighanliqi mu'eyyenleshti. Bu munasiwet bilen, nöwette gérmaniyediki herqaysi partiyelerning saylam riqabiti qanat yéyishqa bashlidi.

“Fokus” xewerler qanilining 23-dékabir élan qilghan “Gérmaniyediki partiyeler xitay siyasitige munasiwetlik halqiliq so'allargha jawab bermidi” namliq xewerge asaslan'ghanda, hazir gérmaniyediki herqaysi partiyelerning saylam riqabiti pirogrammilirida xitay mesilisi achquchluq témigha aylan'ghan bolup, ularning ichidiki erkin démokratlar partiyesi Uyghurlar jaza lagérlirida uchrawatqan zulumni munazire mezmunlirining sirtida qoymighan.

Xewerning asasliq mezmunlirini yighinchaqlighanda, gérmaniyede 2021-yili 12-ayda qurulghan birleshme hökümetke bash ministir bolup saylan'ghan olaf sholiz sotsiyal démokratlar partiyesidin bolup, uning xitaygha bolghan yumshaq meydani gérmaniyening xitay istratégiyesining emelge éshishigha tosqunluq qilghan. Yéshillar partiyesi 2022-yili gérmaniyening “Yéngi xitay istratégiyesi” ni élan qilip uzun ötmey hemde yéshillar partiyesidin bolghan gérmaniye tashqiy ishlar ministiri annalina bayérbok xitay ziyaritide kishilik hoquq mesilisini otturigha qoyup uzun ötmey, olaf sholiz bu istratégiyening rohigha we tashqiy ishlar ministirining teshebbusigha pütünley xilap halda béyjing ziyaritini bashlap, xitay re'isi shi jinping bilen sodiliship kelgen idi.

2021-Yili gérmaniyede saylam boluwatqan mezgilde xitay hökümet terep “Biz annalina bayérbokning emes, belki olaf sholizning bash ministir bolushini xalaymiz” dégen. Derweqe, olaf sholiz xitayning del kütken yéridin chiqqan bir bash ministér bolghan. U bashqa partiyelerdek xitayning kishilik hoquq depsendichilikini tenqidleydighan, Uyghurlar uchrawatqan zulumlarni eyibleydighan ishlardin xaliy halda élip barghan xitay ziyaretliri arqiliq, gérmaniye birleshme hökümitining ichki jehette birlikke ige emeslikini ashkarilapla qalmay, bügünkidek parchilinip yoqilishtek teqdiri bilen shi jinping hökümitini xursen qilghan bir kishige aylinip qalghan. Uning sewebidin yéshillar partiyesi tüzgen gérmaniyening “Yéngi xitay istratégiyesi” meghlup bolghan.

D u q ning sabiq re'isi dolqun eysa ependining bildürüshiche, Uyghurlar mesilisi tunji qétim olaf sholiz birleshme hökümiti dewride hökümetning küntertipige kirgen bolsimu, biraq Uyghurlar mesilisige téximu keng sehipe ajratqan yéshillar partiyesining “Yéngi xitay istratégiyesi” sholizning tosqunluqi bilen köp özgertilgen we kéchiktürülgen. Uning bildürüshiche, eger aldimizdiki künlerde olaf sholizdin xaliy bashqa bir hökümet qurulup “Yéngi xitay istratégiyesi” ijra qilinsa, bu Uyghurlar üchün téximu menpe'etlik bolidiken.

“Gérmaniye tarixidiki eng nachar bash ministir” dep teripliniwatqan olaf sholiz kishilik hoquq mesilisige anche bek étibar bérip ketmigen hemde Uyghur irqiy qirghinchiliqigha köngül bölüshni artuqche bilgen bir shexs bolup körünüp kelgen. U gérmaniye parlaméntida Uyghur diyarida yüz bériwatqan paji'eler heqqide guwahliq bérish yighinliri ötküzülüwatqan, yéshillar partiyesi we erkin démokratlar partiyesi xitaygha qarshi jaza tedbirliri qollinishni teshebbus qiliwatqan bir zamanda, herqaysi partiye-guruhlarning qarshi turushigha qarimay gérmaniyening hammburg shehiridiki déngiz portining 24.49 Pirsentlik pay chékini xitay shirketlirige sétip bergen. Biraq u xitaygha herqanche yéqinchiliq qilipmu künséri chöküwatqan gérmaniye iqtisadini qutquzup qélish meqsitige yételmigen. U hakimiyet béshida bolghan 2024-yilining axirigha kelgende hökümet yimirilipla qalmay, gérmaniyening iqtisadiy tereqqiyati tarixtiki eng töwen nuqtigha chüshüp qalghan.

Gérmaniyediki weziyet analizchisi, d u q bérlin ishxanisining mudiri gheyur qurban ependining ilgiri sürüshiche, mewjut birleshme hökümet ichidiki herqaysi partiyelerning ziddiyiti sewebidin Uyghurlar mesilisi bir mezgil hökümette jiddiy téma haligha kélelmigen. Uning tekitlishiche, eger olaf sholiz partiyesidin bashqa partiyelerning bashchiliqida yéngi bir hökümet qurulsa, bu Uyghurlar mesilisining tereqqiyatini ilgiri sürüsh rolini oynaydiken.

Xewerde mundaq ibarilerge orun bérilgen: “Xitay kommunistik partiyesi démokratik döletlerge mensup bolghan barliq kishilerge nisbeten bésimni kücheytip, ulargha émbargo yürgüzüsh heqqide tehditler salmaqta. Erkin démokratlar partiyesi xitaygha qarita jaza tedbirliri yürgüzüsh chaqiriqini otturigha qoymaqta, chünki shi jinping shinjangda omumyüzlük kishilik hoquqqa qarshi jinayet ötküzmekte. U rayonda yüz minglighan insanlar jaza lagérlirigha qamalmaqta, ayallar mejburiy halda tughmas qilinmaqta”.