Ghayib Uyghur balilirining xitaydiki qanunsiz organ sodisi bilen baghlinishi barmu?

Balilarning yoqap kétishi Uyghur élida 1990-yillardin bashlap dawam qiliwatqan, a'ile, jem'iyet, muhimi döletning sistémisidiki boshluq bilen zich munasiwetlik bolghan bir éghir mesile. Bolupmu yéqinqi yillarda Uyghur élida nopusning éshishi, jem'iyetning murekkeplishishi bilen balilarni oghrilash jinayetlirining alahidiliki we xaraktéridimu zor özgirish boluwatqan bolup, oghrilan'ghan balilarning ichki ezalirining qebih jinayetchiler teripidin oghrilinishidin ibaret téximu qorqunchluq éhtimalliq ata-anilarni ensizlikke salmaqta. Bu heqte xitaydiki qanunsiz organ yötkesh mesilisidiki nopuzluq tetqiqatchi étin gutman ependi we Uyghur közetküchi ilshat hesen ependiler, Uyghur balilirining iz-déreksiz yoqap kétish mesilisi xitaydiki organ yötkesh mesilisi bilen baghlinishliq bolushi mumkin dégen qarashlirini otturigha qoydi.

Gerche, Uyghur balilirini xitay ölkilerge aldap apirip mexsus jinayetke salidighan qara guruhlar xitay jama'et xewpsizlik da'irilirining 2014-yilidiki shu türdiki zerbe bérish herikitidin kéyin asasen yoqitilghan bolsimu, halbuki, Uyghur balilarning iz-déreksiz ghayib bolushi dawamliq yüz bermekte. Bolupmu yéqinqi yillarda Uyghur élida nopusning éshishi, jem'iyetning murekkeplishishi bilen balilarni aldap kétish délolirining alahidiliki we xaraktéridimu zor özgirish boluwatqanliqi melum. Qebih jinayetchilerning balilarni oghrilash taktikilirimu köpeygenliki we shiddetlik boluwatqanliqini toxtimay tarqiliwatqan sin körünüshliridimu ipadilinidu. Balilarni küp-kündüzde aptomobil yaki motsiklitlarda bulap qéchish, kempütke oxshash balilar amraq nersiler bilen aldap élip qéchish, hetta ata-anisi yénida turupmu bulap qéchishqa da'ir süretlik we sinliq arxiplardin xitay jem'iyitide balilarning bixeterlikidin endishe peyda bolmay qalmaydu. Hetta Uyghur élidimu, yéqinqi yillarda ishik aldida oynawatqan balilarni xitaylarning taghargha, aptomobillargha sélip élip qachqan délolarmu körülmekte. Bu balilarning beziliri tépilghan bolsimu, bextke qarshi yenila köp sandikisi ghayib, bortaladiki élnur bilen esqetning arzuluq qizi süriye buningdin 3 yil burun öz öyining ishik aldidin ghayib bolghan idi, balisining derdide pütün Uyghur élini, hetta xitay ölkilirinimu qézip balisini tapalmighan élnur xanim, 3 yildin buyan qizining xewirini alalmighan bolsimu, yenila adem bédikliri yaki organ jinayetchilirining qizigha ziyankeshlik qilishini oylashqimu pétinalmaydighanliqini, yütken balilarni izdesh pida'iylirining yéqinqi yillarda xéli köp balilarni tépip a'ililirige qayturuwatqanliqidin ümidlinip yashawatqanliqini bildürdi.

Xitayda toxtimay yüz bériwatqan balilarni oghrilap, ulargha ziyankeshlik qilish déloliri, oghrilap kétilgen balilarning ichki ezalirining qebih jinayetchiler teripidin ölük yaki tirik péti éliwélin'ghanliqigha da'ir ijtima'iy tartqularda tarqitiliwatqan qorqunchluq sin körünüshler, ghulghula we endishe, tuyuqsiz yoqap ketken balilirining iz-dérikini alalmighan bextsiz Uyghur ata-anilarni téximu zor ghem -endishe sarasimige séliwatqanliqi inkaslardinmu melum.

Xitayda balilarni oghrilap sétish jinayetliri ilgiri, balilarni qul qilish, yanchuqchiliq, oghriliq yaki zeherlik chékimlik jinayetlirige sélish, jinsiy qul qilish, jismany jehettin naka qilish yaki tehdit arqiliq diwanilikke sélishqa oxshash jinayet türliri bilen baghlan'ghan idi. Nöwette ijtima'iy taratqulardin paydilinish kéngeygendin kéyin yütken balilarning uchurining tarqilishi bilen bu xil jinayetlerni ötküzüsh boshluqi tarayghan. Emma balilar dawamliq yütmekte hemde tépilish nisbiti yenila töwen bolmaqta iken. Undaqta, jinayetchiler bu balilarni oghrilap néme qilidu, nege apiridu?

Xitay hökümiti bu heqtiki uchur we sanliq melumatlarni qamal qilip kéliwatqanliqi üchün, bu heqte chet'ellerdiki közetküchilerning qarashlirini igiliduq. Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan xelq'arada nopuzluq kishilik hoquq pa'aliyetchisi, xitaydiki qanunsiz organ yötkesh mesilisi heqqide tetqiqat élip bérip, bu heqte mexsus kitab chiqarghan étin gutmen ependi, Uyghur balilarning yoqap kétishi bilen xitaydiki qanunsiz organ sodisining munasiwiti barmu dégen so'algha jawab bérip mundaq dédi: “Gerche xitaydiki qanunsiz organ sodisida Uyghur balilar heqqide éniq sanliq melumat yaki éniq pakit bolmisimu, xitaygha munasiwetlik melum bolghan bu heqte peqet 7 délo bar, emma xitay da'irilirining organ sodisida türmilerdiki Uyghurlarni asasliq nishan qiliwatqanliqi bir emeliyet. Bolupmu xitayning hökümet we herbiy doxturxaniliri buning arqisida bolghanliqi üchün, yoqap kétiwatqan Uyghur balilardin organ sodisi we jinsiy qulluqqa sélinish üchün paydilinishi mumkin dep perez qilishqa bolidu. Bu mesile bu nahayiti éghir, emma bu heqte téximu pakitliq uchurlargha éhtiyajimiz bar.”

Uyghur mesilisini közetküchilerdin, Uyghur amérika birleshmisining re'isi ilshat hesen ependi bolsa, hazir xitayning Uyghur élida yürgüzüwatqan qattiq bixeterlik, muqimliq tedbirliri astidimu bala oghrilash jinayetlirining bu qeder éghir bolushining esli mumkin bolmasliqi kéreklikini, bu heqte peqet xitay hökümiti bu xil jinayetlerge köz yumup qesten qoyup bériwatidu dégendin bashqa jawab tapalmighanliqini otturigha qoyup, Uyghur élida éghir halda yüz bériwatqan balilarning yitip kétish mesilisini xitaydiki mewjut organ yötkesh jinayetliri bilen baghlinishliqi bar dep qaraydighanliqi bildürdi.