“Gherb qimmet qarishini ma'ariptin siqip chiqirish teshebbusi” inkas qozghidi

Tyenjindiki dangliq uniwérsitét nenkey uniwérsitétining mektep mudiri gung ké.

Ötken ayda xitayning xelq géziti qatarliq hökümet taratqulirida, xitay ma'arip ministirining “Aliy mektep derslikide gherb qimmet qarishi eks ettürülgen chet'el derslik matériyallirini ishletmeslik, oqutquchilarning kansipik-léksiyilirini tekshürüsh, oqutquchilarning ders munbirini hökümetke bolghan shexsi naraziliq qarashlirini ipadileydighan sorun'gha aylandurmasliq” teshebbusi élan qilindi. Xitay aliy ma'aripida yolgha qoyulush telep qiliniwatqan bu xil “Gherb qimmet qarishini mekteplerdin siqip chiqirish” teshebbusi nöwette xitaydiki ammiwi tor béketliri we xelq'ara metbu'atlarda küchlük inkas qozghidi.

2015-Yil 19-yanwar xitay ma'arip ministirliqi we xitay kommunistik yashlar ittipaqi birliship élan qilghan “Aliy mekteplerde idé'ologiye sahesidiki terbiyini kücheytish heqqide pikir” namliq höjjette, xitay re'isi shi jinpingning sözi neqil élinip,“ Aliy mekteplerde kompartiyining rehberlik qurulushini kücheytish, junggoche sotsiyalizm tüzülmisidiki aliy mekteplerni berpa qilish” chaqiriqi otturigha qoyuldi. 29-Yanwar küni yene, xitay ma'arip ministirliqining ministiri yüen güyrén aliy mekteplerning idé'ologiye sahesidiki xizmiti heqqide doklat bergen. Yüen güyrén sözide “ Aliy mekteplerning idé'ologiye sahesini bashqurushni kücheytish, derslik kitab we siniptiki léksiyining mezmunigha bolghan kontrolluqni kücheytish؛ chet'ellerning derslik matériyallirini ishletkende, gherb qimmet qarishi teshwiq qilin'ghan dersliklerning junggo aliy mekteplirige kirishining aldini élish” teshebbusini otturigha qoyghan.

Xitay ma'arip ministiri yüen güylin sözide yene “Aliy mektep oqutquchilar qoshunini tazilash kérek. Her xil yollar arqiliq partiye-hökümet rehberlirige töhmet qilidighan,sotsiyalistik tüzümni qarilaydighan, qanun'gha xilap söz ‏-heriketlerni qilip, ders munbirini öz naraziliqini ipadileydighan sorun'gha aylanduruwalghan oqutquchilarni ders munbiridin yiraqlashturush kérek” dégen.

Xitay ma'arip ministirliqi tarqatqan höjjet we xitay ma'arip ministirliqining ministiri yüen güylinning teshebbusi xitay xelq torida élan qilin'ghandin kéyin, xitaydiki ammiwi tor béketliri we xelq'ara metbu'atlarda küchlük inkas qozghidi.

Ötken heptidin buyan xitaydiki xelq tori, sinna tori, téngshün qatarliq ammiwi torlarda yézilghan naraziliq inkaslirida we xelq'ara metbu'atlarda élan qilin'ghan xewer analizlirida, xitay ziyaliyliri pikir bayan qilip, xitay ma'arip ministirliqining gherb derslik kitablirigha we oqutquchilarning léksiyilirining mezmunigha chek qoyush teshebbusini tenqidlidi.

9-Féwral tyenjindiki dangliq uniwérsitét nenkey uniwérsitétining mektep mudiri gung ké, shangxey fuden uniwérsitétining partkom sékrétari ju jiwén qatarliq 10 nechche ziyaliy xelq gézitining tarmiqidiki xelq torida “Yéngi weziyette aliy mekteplerning idé'ologiye xizmitini ishlesh” témisida ochuq xet sheklide munazire élip barghan.

9-Féwral xitayning nenkey uniwérsitétining mektep mudiri gung ké xitayning “Xelq géziti”de pikir bayan qilip, hökümetni ziyaliylar siyasitide, tarixta yüz bergen solchil aghmichiliqni tekrarlimasliqqa agahlandurghan. Gung kéning sözi 11-féwral küni xelq toridin éliwétilgen, emma xelq'ara metbu'atlardin nyuyork waqti géziti, en'gliye b b s agéntliqi, amérika awazi qatarliq köpligen metbu'atlar 9-féwraldiki munazirining tepsilatini köchürüp élan qildi.

B b s agéntliqining xewiride gung kéning xitay ma'arip ministirliqining teshubbusini tenqidligen sözliridin “Men yéqinda mezkur gézit we birqanche metbu'atlarda bezilerning ‛oqutquchilar sépini teltöküs retlesh, tazilash‚ teshebbusini kördüm, men bu xil qarashqa qoshulmaymen. Chünki 1957-yili we 1966-yilliri bu xil solchil teshebbus otturigha qoyulup, junggo ziyaliylirigha qattiq zerbe bérilgen idi. Men hökümetni ziyaliylar siyasitide tarixta yüz bergen “Solchil aghmichiliq”ni qayta tekrarlimasliqqa agahlandurimen” dégen sözi neqil élin'ghan.

Nyuyork waqti gézitining 10-féwraldiki sanida “Uniwérsitét mudiri medeniyet inqilabi dewridiki solchil aghmichiliqning qayta bash kötürüwatqanliqini tenqidlidi”serlewhilik xewer analizini élan qildi. Maqalide xitay ma'arip saheside démokratiyini cheklesh xahishining küchiyiwatqanliqi ilgiri sürülüp,“ Xitay hökümiti uniwérsitétlarda gherb dersliklirini tazilashni teshebbus qilmaqta, oqutquchilarning öz pikir qarashlirini ders munbiride erkin ipadilishini cheklimekte” dégen bayanlar bérildi. Nyuyork waqti gézitide yene, shangxey fuden uniwérsitétining partkom sékrétari ju jiwénning “Oqutquchilarning munberde öz pikir -qarashlirini erkin ipadilishige yol qoyush, oqughuchilarning erkin musteqil tepekkur qabiliyitini yétildürüshke paydiliq” dégen sözlirimu neqil élin'ghan.

Téngshün, sinna tor béketliride inkas yazghan xitay tordashliri xitay ma'arip ministirining aliy mekteplerde yolgha qoyushni teshebbus qiliwatqan cheklimilirini eyiblep,“Eger aliy mekteplerde derslik mezmuni we oqutquchilarning léksiyiliri mushu ölchemler boyiche cheklense, junggoda qaytidin medeniyet inqilabi dewridiki ziyaliylargha zerbe bérish herikiti ewj élishi mumkinliki”ni eskertip, bu xil solchil aghmichiliqtin saqlinish kéreklikini tekitligen.

Emma, xitayning hökümet taratqulirida yenila ma'arip ministirliqi otturigha qoyghan “ Gherb idé'ologiyisini aliy mekteplerdin siqip chiqirish” teshebbusi tekitlenmekte. Xitay xelq gézitide 12-féwral peyshenbe küni“ Idé'ologiye xizmitini ching tutush teshebbusigha bir qisim uniwérsitétlar köngül bölmeywatidu” serlewhilik maqale élan qilindi. Sung gaw isimlik aptor teripidin yézilghan maqalide nenkey uniwérsitétining mektep mudiri gung ké qatarliqlarning ismi ashkara tilgha élinmighan. Emma maqalide “ Qandaq qilghanda junggoche sotsiyalistik alahidilikke ige aliy mekteplerni qurup chiqqili bolidighanliqi aldi bilen shu mektep mudiri bilen biwasite munesiwetlik. Sotsiyalistik tüzülmini himaye qilish nöwettiki aliy mektepler idé'ologiye xizmitide tekitlinidighan muhim nuqta. Uniwérsitétlar idé'ologiye saheside gherb qimmet qarishini emes, belki sotsiyalistik tüzümni yadro qilghan idiye bilen terbiyilen'gen yashlarni yétildürüp chiqishni meqset qilishi kérek. Emma bir qisim uniwérsitétlarning mudirliri hazir yenila bu mesilining muhimliqini tonup yetmidi” dégen tenqidler bérilgen.

Nöwette, xitay ma'arip ministirliqining “Gherb qimmet qarishini aliy mekteplerdin tazilash” teshebbusi, bu teshebbusning xitay uniwérsitétliridiki ijra emeliyiti we buninggha qarita xitaydiki ziyaliylarning qandaq inkasta bolushi, xelq'ara metbu'atlarning diqqitini tartiwatqan témilarning biri bolmaqta.