Belkim muhebbet shundaq yazghuzghandu

Proféssor gheyretjan osman 200 parchidin artuq maqale yazghan, on nechche parchidin artuq kitabqa qelem tewretken idi. Uning tetqiqati Uyghur edebiyati, tarixi, diniy étiqadi, medeniyeti, iqtisadi, yer namliri, hünerwenchiliki, kanchiliqi qatarliq sahelerge chétilghan idi. Uning tunji maqalisi “Ayallarning Uyghur tarixidiki orni we roli” gha béghishlan'ghan bolsa, axirqi maqalisi “Diwanu lughetit türk” ning Uyghurche terjime nusxiliri heqqide idi. Uning qelimi aprinchor tékindek ming yil burunqi tarixiy shexsler heqqidila emes, yénidiki ustazi we sawaqdishi toghriliqmu yorghilighan idi.

Méning sawaqdash oqutquchum

Gheyretjan osman deslepte manga hem oqutquchi hemde sawaqdash bolghan idi. Bu men shinjang uniwérsitétida magistirliqni bashlighan 1998-yilidiki waqit idi. Biz edebiyat fakultéti achqan parsche kursta bille oqughan iduq. U özining “Parsche eser yazghan Uyghur edibliri” dégen bir maqale üchün ishlewatqanliqini éytqan idi. Bir parche maqale üchün yat bir tilni öginish démek asan bolghan bilen qilmaqqa asan ish emes idi. Kéyinche bu heqte bir kitab yézish istikining barliqini éytti. U yene Uyghurlarning chet tillarda eser yézip alqishlan'ghan tarixini yorutmaqchi bolghanliqini sözlep ötken idi. Rast dégendek uzaq ötmey uning uning parsche kitap yazghan, xitayche eser yazghan we erebche yazghan Uyghur edibliri heqqide maqale yazghanliqidin waqip boldum.

Wapadarliqning tebiri

Gheyretjan osman manga “Uyghur kilassik edebiyati tarixi” dégen derstin léksiye bergen idi. U derste Uyghur kilassiklarning wapa, wapadarliq, biwapaliq heqqide köp yazghanliqini mulahize qilip béretti. Bezide u ustazlarning aldida wapa burchini ada qilalmighanliqini éytip olturup kétetti. Uning éytishiche, edebiyat fakultétining iqtidarliq oqutquchisi abdurishit islam “Diwanu lughetit türk” ni terjime qilishqa qatnashqan birtetqiqatchila emes, belki yene bir ölima iken. Merhum ustaz eyni chaghda téxnikom melumatliq bolghanliqi üchün bir ömür ishlepmu tigishlik unwan'gha érishelmigen, mektepning munasiwetlik teminatliridinmu behrimen bolalmighan iken. ‍U shu chaghda özining shu adaletsizlik aldida ikki éghiz heq gep qilalighanliqini pushayman bilen eslep bergen idi.

Gheyretjan osmanning sawaqdishi yarmuhemmet tughluq, ustazi abdurishit islam, tetqiqatchi, inqilabchi Uyghur sayrani toghriliq yazghan maqale we eslimirige chongqur muhebbet, ihtiram we séghinishning singgenliki bilinip turidu. Qarighanda, u derste sözligen wapa oqumini qanche uzaq tepekkur qilghan bolsa, shunche chongqur hés qilghan bolushimu mumkin. Menche u Uyghur ediblerning wapa we wapadarliq témisdiki eserliridin söyün'genla emes shu uqumlarni özige singdürüp mangghan iken.

Tewerüklerni tergeniken

Gheyretjan osman yazghan témilarni közdin kechürginimizde uni Uyghur hayatining mes'uliyetchan pütükchisi, tewerüklerning tergüchisi dégümiz kélidu. Uning Uyghurlar ming yillardin buyan yashap kelgen kent we yézilar heqqide yazghan “Qazi'ériqning tumaqchiliqi we tumaqchilar”, “Opalning 40-yillardiki sen'et ishliri”, “Yéngi'östeng yézisining bina qilinishi” dégen maqaliliri ejdatlardin qalghan miraslargha bolghan mes'uliyetning ipadisi. Bügünkidek Uyghurche kent mehelliler chéqiliwatqan, ejdat izliri öchürüliwatqan künlerde yuqiriqi emgeklerning qimmiti téximu biliniwatidu.

Uyghurning tarixini yingne bilen qazghan, Uyghur medeniyet izlirini püwlep éniqlighan, elning otida köyüp, derdige dertlen'gen bu ustaz, béshigha birer xewp yétip qélishidin ensirep qalghandek tinimsiz ter tökken iken. U miraslarni özi saqlap qalalmaydighan'gha közi yetkechke, yéziqche qaldurup qoyush üchün ashundaq barliq témilarda qelem sürgen iken.

Gheyretjan osmanning 40 yilliq hayati ders munberliride, yéziq üstelliride ötken idi. Uning yazghan maqale, obzur we kitabliri her sahediki Uyghurlarning meniwi ihtiyajini qandurghan idi. U Uyghur élida chiqidighan ijtima'iy penlerge da'ir barliq gézit-zhornallarda maqale élan qilghan bolup, pütünley teshiwiqat tüsini almighan barliq metbu'atlarda uning ‍eserliri bésilghan idi.

Gheyretjan osmanning ejri uni yaponiye, türkiye, qazaqistan qatarliq ellerde léksiye sözlesh pursitige ige qilghan. Uning 200 parchidin artuq maqalesi témisining her xilliqi bilen kishini heyran qalduridu. U yézip chiqqan 10 parchidin artuq kitab, 20 parchidin artuq yézilishgha ishtirak qilghan yirik eserler menche bir muhebbetning méwisi idi. Belkim bu muhebbet uning tutulup kétishige sewep bolghandu.

Gheyretjan osmanning “Qedimki tarim medeniyeti”, “Uyghurlar gherbte we sherqte”, “Uyghur kilassik edebiyati tarixi”, “Uyghurlarning tarix medeniyetige da'ir mulahiziler” dégen kitabliri wetende oqurmenlerning alqishigha érishken idi. Bu kitablarning muhajirette bésip tarqitilishi aptorning ejrige bolghan bir étirapning bishariti, ‍elwette.

***Mezkur maqalide otturigha qoyulghan pikirler aptorning shexsiy qarashliri. Radiyomizning meydanigha wekillik qilalmaydu.