Xitay puqraliri bilen hökümet taratquliri Uyghurlarni zadi qanchilik chüshinidu?

1930-Yillardin taki yéqinqi mezgillergiche xitayning ichki ölkilirige “Naxsha-ussul milliti” dep terghib qilin'ghan Uyghurlar 1990-yillardin buyan xitaydiki taratqularda “Bölgünchi”, “Diniy radikal” we “Térrorist” qalpaqliri bilen otturigha chiqishqa bashlighan.

Hetta Uyghur aptonom rayonida üzlüksiz türde yüz bergen qanliq weqelerni Uyghurlar ichidiki atalmish “Üch xil küchler” keltürüp chiqarghan'ghanliqi heqqide hökümet taratqulirida ochuq-ashkara teshwiqatlar élip bérilghan. Buning netijiside xitayning ichki ölkiliri hetta Uyghur aptonom rayonida yashighuchi xitay puqraliri arisida Uyghurlarni pütün millet gewdisi bilen eyibleydighan xahishlar otturigha chiqqan. Xitay puqraliri arisida Uyghurlargha bolghan chüshénchining intayin susluqini hetta pütünley xata chüshinishning mewjutluqini xitay hökümet taratqulirimu ashkarilap qoyghan. Xitay da'irilirining “Shinjang ezeldin junggoning ayrilmas bir qismi”, “Tarixtin buyan shinjangda yalghuz Uyghurlarla yashap qalmastin, belki köp milletler olturaqlashqan” dégendek siyasiy teshwiqatliri xitay puqralirining tonushida Uyghurlargha bolghan chüshenchini suslashturghan yaki chetneshtürgen.
Undaqta, xitay puqraliri bilen hökümet taratquliri Uyghurlarni zadi qanchilik chüshinidu?

Ilgiri béyjing radi'o-téléwiziye uniwérsitétida oqughan, hazir yawropada yashawatqan kamile xanim ziyaritimizni qobul qilip özining bu heqtiki qarashlirini otturigha qoydi.

Melumki, 1930-yillarda jallat shéng shisey özining Uyghur élidiki mustebit hökümranliqini perdazlash meqsitide baliliq dewridiki dosti, dangliq xitay yazghuchisi du jungywenni ürümchige teklip qilip kitab yazdurghan. Du jungywenning “Shéngshisey we yéngi shinjang” namliq kitabi 1938-yili shangxeyde neshr qilinip zor tesir qozghighan. Bu kitabta shéng shiseyning ish-izliri debdebilik teswirler bilen ghayiwiyleshtürülüp, uning rehberlikidiki “Chégra rayon shinjangning medeniyet, sen'et we démokratiyining böshiki” ge aylan'ghanliqi teshwiq qilin'ghan. Buning bilen yapon'gha qarshi urush malimanchiliqi ichide qalghan xitayning ichki ölkiliridin minglighan xitay ziyaliyliri, jümlidin meshhur yazghuchi mawdun we sen'etkar jawden qatarliqlarmu Uyghur élige kelgen. Ularning köpinchiliri kéyinche jallat shéng shiseyning qurbani bolup ketken.

1946-Yili “11 Bitim” imzalinip, ölkilik birleshme hökümet qurulghandin kéyin, jang jijung buni özining “Shinjangdiki siyasiy ghelibisi” dep hésablighan hemde ichki ölkilerde “Shinjang teshwiqati” élip barghan. 1947-Yili u “Shinjang naxsha-ussul ömiki” teshkillep xitayning ichki ölkiliride 3 ay oyun qoydurghan. Qember xanim bashliq 50 tin artuq artistlar jang jijungning orunlashturushi bilen xitay sheherliride oyun qoyup, “Shinjang urush-talash meydani emes, belki naxsha-ussul makani” dégen chüshenchini teshwiq qilghan.

1949-Yilidin kéyin kommunist xitay da'irilirimu bu xil teshwiqat en'enisige izchil warisliq qilip, milyonlighan xitay yashlirini Uyghur élige kélip yerlishishke ündigen. 1990-Yillardin kéyin dunya weziyitining özgirishi we Uyghur mesilisining tedrijiy xelq'aralishishi bilen xitay taratqulirida ilgiriki “Naxsha-ussul milliti” dep teshwiq qilin'ghan Uyghurlar birdinla “Bölgünchi”, “Diniy radikal” we “Térrorist” qalpaqlirini kiyishke bashlighan. Uyghurlar heqqidiki siyasiy teshwiqatlarning bir tereplimiliki tüpeylidin xitay puqralirining Uyghurlar heqqidiki chüshenchisi intayin yüze halette qep qalghan. Hetta xitay kompartiyesining kaniyi hésablan'ghan “Xelq géziti” ning bu yilliq 12-may sanida qeshqerni ziyaret qilghan xitay muxbirining “Shadimanliq bilen dumbura chéliwatqan Uyghurlar” dégen maqalisi élan qilin'ghan.