Türkiyediki yéngichagh gézitide ilham toxti toghrisida obzor élan qilindi

Türkiyediki eng chong gézitlerdin biri bolghan yéngichagh gézitining 2-ayning 14-künidiki sanida “21-Esirning sultan galiyewi ilham toxti” mawzuluq obzor élan qilindi.

Jazim gürbüz ependi yazghan maqale shundaq bashlan'ghan: “Maw zédung qeyerde bésim bolsa shu yerde naraziliq bolidu dep körsetken idi. Hazir sherqiy türkistanda bésim bar. Uyghurlar bu bésimgha uzun yillardin béri chidap kelmekte. Bu gepni nedin taptimmu? ilham toxtining hayati, terjimihali we küreshliri bayan qilin'ghan bir kitabni oqughandin kéyin bu chüshenchige ige boldum. Mezkur kitab shira neshriyati teripidin neshr qilin'ghan ‛türmidiki lidér ilham toxti, yolum, ghayem we Uyghurlar‚ namliq kitabtur.”

U, obzorida muddetsiz qamaq jazasi bérilgen ilham toxtining hazir türmide yétiwatqanliqini, uning dunyada tonulghan bir Uyghur ziyaliysi ikenlikini, uning hem xitayda, hemde chet'elde köp ishlarni qilghanliqini, uning siyaset bilen shughullanmay ilim bilen shughullan'ghanliqini, xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bésim we assimilyatsiye siyasitige chidiyalmay qarshi chiqqanliqini bayan qilghan.

Jazim gürbüz ependi obzorida ilham toxtining xitay hökümitige dégen telepliri toghrisida toxtilip mundaq dep yazidu: “Men siyasetchi emes, men oqutquchi. Méning xitaydin telep qilidighinim, peqet adalet we teng barawerlik. Mesile tinchliq, barawerlik we semimiyliktin ibaret.”

Jazim gürbüz ependi “21-Esirning sultan galiyewi ilham toxti” mawzuluq obzorida, xitay hökümitining sel naraziliq bildürgen Uyghurni türmige tashlawatqanliqini, ürümchidiki türmiler Uyghurlar bilen tolup ketkenlikini, chünki xitay dölitining sewenliki barliqini, özining sewenlikini yépish üchün Uyghurlarni türmilerge tashlawatqanliqini ilgiri sürgen.

Jazim gürbüz ependi 14-féwral küni yéngichagh gézitide élan qilin'ghan maqaliside, “Uyghur aptonom rayonida burun xitay nopusi 6% bolsa, bügün 40% ge chiqqan, Uyghur rayonida iqtisadiy tereqqiyat bolsimu, néme üchün Uyghurlarning turmush sewiyisi yuqiri kötürülmeydu? chünki bu yerdiki tereqqiyattin Uyghurlar nésiwisini alalmaydu. Uyghurlar xitaydiki eng namrat milletler qatarida” dep körsitip, Uyghurlarning diniy étiqadining, ana tilida ma'arip élip bérishining, qisqisi insan heq we hoquqlirining pütünley cheklen'genlikini ilgiri sürgen.

U, maqalisining axirida, ilham toxti heqqide kitab yazghan we mezkur kitabni özige sowghat qilip bergen hamit göktürkke rehmet éytqandin, 21-esirning sultan galiyewi bolghan ilham toxtigha her da'im ige chiqidighanliqini ilgiri sürgen.

Obzorchi maqalisining axirida ilham toxtining a'ilisige rehmet éytqandin kéyin, shotlandiyelik muzikant jo'é hamiltonning ilham toxti üchün yazghan “Sen qaytquche” dégen naxshisining tékistini bergen.

Obzorchi jazim gürbüz ependi, ilham toxtini sultan galiyewge oxshatqan. Undaqta sultan galiyew kim? sultan galiyew 1892-yili 7-ayning 13-küni bashqurdistanda tughulghan tatar bolup, u ottura asiyadiki türkiy milletlerni birleshtürüp sotsyalist türkistan jumhuriyiti qurush üchün küresh qilghan. U köp qétim türmige tashlinip, sürgün qilin'ghan bolup, 1940-yili sowét ittipaqi kommunist hökümiti teripidin öltürülgen. 1990-Yili sowét ittipaqi parchilan'ghandin kéyin, uning itibari eslige keltürülgen.

Biz obzor heqqide köz qarishini igilesh üchün obzorda ismi ötken Uyghur xewer we tetqiqati merkizi mudiri hamit göktürk we Uyghur ziyaliysi abduwéli ayup ependiler bilen söhbet élip barduq.