Amérika tashqiy siyasitining yol xeritisi: amérika Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliqni toxtitish üchün némilerni qilalaydu? (2)

Muxbirimiz jewlan
2021.07.22
Amérika, yawropa we shimaliy atlantik ehdi teshkilati (NATO) birliship, xitayning öktemliki we tehditige birlikte taqabil turmaqchi bolghan Amérika tashqi ishlar ministiri antoniy billinkén shimaliy atlantik ehdi teshkilati(NATO) ning bash shtabida söz qilmaqta. 2021-Yili 24-mart, biryussél, bélgiye.
AFP

Mezkur maqalide, yeni amérikaning xitay siyasitining yönilishige tesir körsiteleydighan bu yol xeritiside Uyghur rayonida dawamliship kéliwatqan irqiy qirghinchiliqqa a'it uchurlar xitayning aq tashliq kitabi we bashqa höjjetliridiki melumatlargha asasen otturigha qoyulghan bolup, 2015-yildin buyan az dégende 1 milyon 300 ming Uyghur we bashqa milletlerning “Qayta terbiye” élish nami astida lagérlargha yighiwélin'ghanliqi, 800 ming balining a'ilisidin ayriwétilgenliki ishenchlik menbe asasida bérilgen.

Bu maqalide yene xitay hökümitining Uyghurlarning barliq uchurlirini toplap, ularni toluq teqip we nazaret astigha élish téxnikisini qollinip, ademlerni xalighanche tutup solash we qiynash usullirini sinaq qilghanliqi, bu téxnikilarni wénsu'ila, zimbabuwi qatarliq 80 nechche döletke éksport qiliwatqanliqi otturigha qoyulghan. Uningdin bashqa, nöwette dunyadiki köpligen dangliq shirketlerning Uyghur mejburiy emgikidin nep éliwatqanliqi we bu menpe'ettin kéchelmeywatqanliqi bildürülgen.

Maqalide mundaq déyilgen: “Insaniyetke ziyankeshlik qilishtek bu xil jinayet pakitlirini héchkim inkar qilalmaydu. Emma xelq'ara jem'iyet buninggha yéterlik inkas qayturmidi, nurghun hökümetler xitayni renjitip qoyushtin qorqup jim turuwaldi. Amérika özining iqtisadiy küchi, xelq'ara diplomatiyediki tesiridin paydilinip, pütün dunyani heriketlendürüp, xitayni xelq'ara prinsipqa emel qilmighanliqi üchün bedel töligüzeleydighan dölet. Baydén hökümiti xitayni bügün dawam qiliwatqan bu insanliq tragédiyesige jawabkar qilidighanliqi heqqide wede berdi. Nöwette baydén hökümiti xitaygha téximu küchlük bésim qilishqa teyyarliniwatidu. Amérika hökümiti téximu köp diplomatik tirishchanliqlarni körsitip, öz ittipaqdashliri we hemkarlashquchilirining qollishini qolgha keltürüp, insanperwerlik herikitini kücheytishi, xitaygha téximu köp jaza we wiza cheklimisi yolgha qoyushi, mejburiy emgek mehsulatlirini amérika bazirigha kirgüzmeslikke kapaletlik qilishta yétekchi rol oynishi kérek”.

Bu maqalining “Xitayni qanuniy jawabkarliqqa tartish” dégen qismida amérika tashqi ishlar minisitiri antoni blénkinning Uyghur rayonini ziyaret qilishini telep qilish, b d t kishilik hoquq kéngishining alahide yighin chaqirip, xitaydiki bu jinayetni toxtitishini telep qilish, amérikidiki Uyghurlarning panahliq ishlirini hel qilish, “Uyghur kishilik hoquq qanun layihesi” ge asasen xitaydin amérikaliq Uyghurlarning wetendiki tughqanlirini qoyup bérishini telep qilish heqqide teklipler otturigha qoyulghan.

Nuri türkel ependi yéqinda amérika tashqiy ishlar ministiri antoni blinkén bilen bolghan körüshüshlerde yuqiriqi tekliplerni tilgha alghanliqini bildürdi. U yene antoni bilinkénning Uyghurlar mesilisini hel qilish üchün xelq'ara diplomatiye sehniside bu mesilini dawamliq tekitlishi, Uyghur rayonini ziyaret qilishni qolgha keltürüshi kéreklikini bayan qildi.

Bu maqalide yene amérika tashqiy ishlar minisitiri nuri antoni bilinkinning “Uyghur dostluq konféransi” teshkillep, öz ittipaqdashliri we “Irqiy qirghinchiliqning aldini élish we uni cheklesh ehdinamisi” ge imza qoyghan döletlerning qollishini qolgha keltürüshi heqqide teklip bérilgen. Nuri türkel ependi bu heqte toxtilip: “Uyghurlargha sahib chiqish üchün eng bashta Uyghurlar mesiliside aktip yaki ilman turuwatqan döletlerning bir gewdisi bolushi kérek؛ shundaqla, bu dostluq guruppisigha eza döletlerde yashawatqan Uyghurlar xatirjem yashash imkaniyitige ige bolushi kérek, chünki Uyghurlar hazir éghir zerbige uchrighan bir xelq, bundaq xelqqe yardem qilishta her qandaq dölet xitayning ruxsitini alimen dep olturmisimu bolidu,” dédi.

Amérika tashqiy ishlar minisitrlikige sunulghan bu yol xeritiside yene amérikadiki Uyghurlarning panahliq ishlirini asanlashturush telep qilin'ghandin bashqa, erkin asiya radiyo istansisi Uyghur bölümidiki xadimlarning yérimidin köprekining urugh-tughqanlirining lagérgha qamalghanliqi misalgha élinish arqiliq amérikiliq Uyghurlarning qanuniy hoquqini qoghdash, ularning wetendiki urugh-tughqanlirini qutquzush üchün heriketlinish telep qilin'ghan. Nuri türkel ependi köpligen Uyghurlarning amérikida hökümet xizmitini qiliwatqanliqi üchünla xitayning tehditige we öch élishigha uchrawatqanliqini, amérika hökümitining bulargha yardem qilish mes'uliyitining barliqini bildürdi.

Bu maqalide yene b d t kishilik hoquq kéngishige Uyghur rayonida tekshürüsh élip bérish toghruluq telep sunush, “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanun layihesi” arqiliq xitaygha iqtisadiy bésim qilish, xitayda ötküzülmekchi bolghan 2022-yilliq qishliq olimpék musabiqisini diplomatik bayqut qilish dégendek teklip we telepler otturigha qoyulghan.

Nuri türkel ependi “Bu maqalide otturigha qoyulghan merkiziy idiye néme?” dégen so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi: “Irqiy qirghinchiliqqa qarshi turush ehdinamisige pozitsiye bildürülgen bilen uninggha yéterlik heriket qollinilmaywatidu. Uyghurlar amérika xelqi we amérika hökümitidin peqet pozitsiye bildürüpla qoymay heriket we tedbir qollinishini ümid qilidu. Özige oxshash yene bir millet we étiqadchi xelqning qirghinchiliqqa uchrimasliqini ümid qilidu. Amérika bu irqiy qirghinchiliqning aldini élish arqiliq özining rehberlik ornini namayen qilidu, shundaqla irqiy qirghinchiliq qestide boluwatqan shexs we hökümetlerge agahlandurush signali béreleydu. Uyghurlarning amérikadin we dunyadin kütüwatqan ümidi heqliq, chünki irqiy qirghinchiliqning toxtitish ularning orunlashqa tégishlik exlaqiy, wijdaniy we siyasiy burchidur”.

Maqalining axirida amérika we dunyagha xitaben Uyghurlar mesiliside toghra we ünümlük heriket qollinish chaqiriq qilin'ghan. Maqalide mundaq déyilgen: “Xitay, Uyghur rayonidiki qilmishini asan özgertidu dep héchkim xiyal qilmisun. Xitay küchlük xelq'ara bésimgha uchrimighuche Uyghurlargha yürgüzüwatqan siyasitini özgertmeydu. Emma bu héchqandaq tirishchanliq ünüm bermeydu dégenlik emes. Eger bashqa döletler amérikaning küchlük inkasigha masliship berse, milyonlighan Uyghurlarning azabini yenggillitishke yardimi bolidu. Amérika Uyghurlargha yürgüzülgen jinayetni irqiy qirghinchiliq dep étirap qildi, bu toghra qarardur, emdi baydin hökümiti buning üchün ünümlük xelq'araliq küch teshkillishi kérek. Uyghur milliti, buningdimu köp yardem qilishqa erziydu”.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.