Xitayning bir qisim “Chet ellik mutexessis” lerni sayritishi, Uyghur irqiy qirghinchiliqini yoshurushqa yétemdu?

Qorqmas we jesur tursun'gül 2023-yili 5-iyul ürümchi qirghinchiliqi

Natsistlar gérmaniyesi élip barghan yehudiylar chong qirghinchiliqida teshwiqatning qanchilik chong rol oynighanliqi kishilerge natonush emes. Yeni ikkinchi dunya urushida natsistlarning yehudiylargha qarita yürgüzgen irqiy qirghinchiliqida pa'ol yöséf gobbéls (Paul Joseph Goebbels) dégen bu shexs nahayiti muhim rol oynighan. Uning eyni waqitta siyasiy teshwiqatni qandaq élip bérish heqqide éytqan bir qisim “Eqliye söz” liri hetta bügünmu dunyadiki mustebit hakimiyetlerning öz jinayitini yoshurushigha qolayliq keltürmekte.

Gobbéls mundaq dégen: “Yalghan gep ming qétim tekrarlansimu heqiqetke aylanmaydu. Emma yalghan gepni ming qétim tekrarlap, bashqilarning yalghanni échip tashlishigha yol qoymighanda, nurghun kishiler bu yalghanni rast dep ishinidu”. Uyghur irqiy qirghinchiliqigha nezer salidighan bolsaq, xitayning “Gobbéls métodi” ni nahayiti epchillik bilen qollan'ghanliqini perq étishimiz anche tes emes.

Eslide Uyghurlarning insan qobul qilghusiz shekildiki irqiy qirghinchiliqqa uchrap turupmu, xitaydiki bashqa xelqlerning hésdashliqi we yardimige érishelmesliki sewebsiz otturigha chiqqan hadise emes. Hetta xitay sirtida xitay hökümitige qarshi démokratiye, erkinlik, kishilik hoquq dewasi qiliwatqan zor köp sanliq “Démokratchi xitaylar” ning Uyghur mesilisige kelgende xitayning Uyghurlar heqqidiki saxta teshwiqatlirini Uyghurlarni qollimasliqigha seweb qilishlirimu del xitayning Uyghurlarni xelq'ara térrorluqqa baghlash teshwiqatning küchidin déyishke bolidu. Chünki xitaydek bir mustebit dölette, xelqning anglaydighini peqetla hökümet uchur wasitiliridiki süzgüchlerdin ötküzülgen xewer we uchurlar bolidu. Xitay uchur wasitiliride Uyghurlarning obrazini xunükleshtüridighan yalghan teshwiqatlargha keng orun bérilip, bu teshwiqatlarning yalghanliqini ashkarilashqa ruxset bérilmigenliki seweblik, Uyghur nami aqiwette “Térrorchi, bölgünchi, ashqun” dégendek xitay hökümet taratquliri tarqatqan yaman süpetler bilen mehkem baghlandi. Uyghurlarning obrazini xunükleshtürüshni nishan qilip meqsetlik teshwiq qilin'ghan sözler bularla emes, elwette! misalgha alsaq, “Shinjangliq” (新疆人), “Soqmaqchi” (卖切糕的), “Shinjangliq oghri” (新疆小偷) “Shinjang musteqilchisi” (疆独分子) wehakazalar. Xitay ichide bu sözler tilgha élin'ghanda, bu atalghularning peqetla Uyghur millitini körsitidighanliqini xitaydiki hemme adem bilidu. Bumu del xitayning Uyghurlargha qaratqan nishanliq “Obraz xunükleshtürüsh teshwiqati” ning netijisidur. Démek, bu sözler bizge xitayning Uyghurlarni yoqitish pilanining yéqinqi mezgilde otturigha chiqqan hadise bolmastin, belki uzun muddetlik pilan ikenlikinimu échip béreleydu.

gywb.cn

2017-Yilidin buyan xitayning Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq élip bériwatqanliqining ashkarilinishi, xitayni Uyghurlar heqqidiki “Teshwiqat uslubini özgertish” ke mejbur qildi. Xitayning Uyghur élide yéqindin béri küchlük teshebbus qiliwatqan “Shinjangning sayahetchilikini tereqqiy qildurush” herikiti buning bir misalidur. Lékin bundaq bir heriketning xitayning birleshken döletler teshkilatining musteqil tekshürüsh élip bérishigha izchil qarshi turushi bilen ziddiyetlik bir heriket bolghanliqi kishini oylanduridu.

Xitay bashqurushidiki “Shinjang géziti” ning 11-séntebirdiki xewirige qarighanda, yawropadiki 7 Döletning soda wekilliri Uyghur éligha tekshürüshke kelgen We Uyghur élining qeshqer, ghulja, ürümchi qatarliq nurghun jaylirida ziyarette bolghan. Xewerning mezmuni anglimaqqa kishige xuddi xitayning emdi gherb dunyasining Uyghur irqiy qirghinchiliqini bilip qélishidin ensirimeydighan haletke kelginidek tuyghu bérishi tebi'iy. Undaqta, xitay Uyghur élini xelq'ara jem'iyetning sayahet qilishigha échiwétishte

xinjiang.gov.cn

Rasttinla jinayitining ashkarilinip qélishidin qorqmaydighan haletke keldimu?

Xitayning mezkur xewirige diqqet qilidighan bolsaq, bu sayahetchilikning pilanliq we nishanliq usulda xitayning Uyghurlarni qarilash teshwiqatigha maslashturulup élip bériliwatqanliqini körüp yétishimiz tes emes. Yeni bu qétim Uyghur éligha soda sayahiti bilen kelgen 60 qa yéqin kishi en'giliye, firansiye, gérmaniye, italiye, ispaniye, shiwétsiye, awstriye qatarliqlar yawropa döletliridin kelgen bolsimu, lékin ularning Uyghur élidiki sayahitining tepsilati we qarashlirigha munasiwetlik uchurlar xitay uchur wasitiliride tarqitilmighan. Eksiche mezkur sayahet guruppisining ish pa'aliyetlirige da'ir xewerler peqet birleshken döletler teshkilati dunya sayahet orginining mutexessisi mariy périy boshér hollér(Marie-Pierre BOUCHER HOLLIER)ning bayanliri bilenla cheklen'gen. Mariye xanim bayanida “Méningche sayahetchilik dunyaning tereqqiyatida chong rol oynaydu. Chünki sayahetchilik yerlikning iqtisadini tereqqiy qildurupla qalmay, belki yene kishiler arisidiki tonush we chüshenchini chongqurlashturidu. Bolupmu shinjanggha kélip baqmighanlargha nisbeten, bu yerdiki hemme nerse shu qeder güzel” dégen. Heyran qalarliqi shuki, mariye xanimning b d t gha tewe bir organning mutexessisi süpitide, b d t kishilik hoquq komitétining Uyghurlar heqqidiki doklatidin xewiri bolmasliqi mumkin emes. Uyghur mesilisining yawropadiki bir qanche dölet parlaméntlirida irqiy qirghinchiliq dep étirap qilin'ghanliqini bilmesliki téximu mumkin emes. Téximu muhimi, mariye xanim Uyghur élining qeshqer, turpan qatarliq jaylirida Uyghur xelqining qattiq teqiblesh astida yashawatqanliqini hés qilmasliqi mumkinmu?

Uyghur irqiy qirghinchiliqining yürgüzülüshide gerche yehudiy irqiy qirghinchiliqigha oxshash “Dunya urushi” yaki “Zeherlik gaz ishlitip kolléktip öltürüsh” tek menziriler körülmigen bolsimu, emma jaza lagérliri, kolléktip tutqun qilish, keng kölemlik ménge yuyush, ma'arip, til, medeniyetni yoqitish, ayallarni tughmas qiliwétish, a'ililerni weyran qilish, öy-makanliridin kolléktip köchürüsh. . . Qatarliqlarning hemmisi Uyghurlar üstide yüz bériwatqanliqi alliburun ashkarilandi. Hetta 2017-yilidin buyan Uyghurlarning irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqanliqi ashkarilinip, amérika bashchiliqidiki bir qisim döletlerning hökümet yaki parlaméntlirida xitayning Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq élip bériwatqanliqi étirap qilishqa érishti. 2022-Yili birleshken dölet teshkilati kishilik hoquq aliy komissarliqimu Uyghurlar heqqidiki doklatini élan qilip, xitayning Uyghurlargha qarshi insaniyetke qarshi jinayet ötküzüwatqan bolushi mumkinlikini otturigha qoydi. Mushundaq bir ehwalda birleshken döletler teshkilati dunya sayahet orginining mutexessisi déyilgen birining Uyghur élidiki sayahitide “Shinjangdiki hemme nerse shu qeder güzel” dégen tesiratqa kélishini normal hadise dep chüshinish tolimu külkilik emesmu? b d t dunya sayahet orginining mutexessisi bolghan mariye périy boshér hollér xanim nime üchün xitaygha bunche chapan yapidu?

Mariye xanim firansiyening parizh shehiride yashaydighan bolup, u xitayning parizhdiki “Xitay medeniyet merkizi” (巴黎中国文化中心) 2024 - yili 10-iyulda orunlashturghan bir qétimliq pa'aliyette, bu merkez uyushturghan pa'aliyetlerning hemmisige izchil toluq qatniship kelgenlikini éytqan.. Bulardin bashqa xitay menbelik uchurlargha nezerimizni aghduridighan bolsaq, mariye xanimning xitay bilen bolghan “Dostluqi” ning ziyade yéqin ikenlikini körimiz. Téximu muhimi, firansiye herbiy ishlar mektipi istratégiyelik tetqiqat merkizi ((Irsem) 2021-yili séntebirde élan qilghan “Xitayning tesir körsitish herikiti” namliq chong hejimlik doklatida, xitay hökümitining atalmish “Xitay medeniyet merkizi” we “Kongzi institutliri” arqiliq firansiye jem'iyitige qandaq singip kiriwatqanliqi, jasosluq heriketliri, shundaqla firansiyediki nopuzluq shexslerni sétiwélish arqiliq, saxta xewer tarqitish qatarliq usullarda gherb qimmet qarashlirigha qandaq hujum qiliwatqanliqi heqqide mexsus toxtalghan. Démek, mariye xanimning parizhdiki “Xitay medeniyet merkizi” ning pa'aliyetlirige bolghan hérismenlikidin, uning néme üchün Uyghur éligha béripmu Uyghurlar uchrawatqan zulumgha köz yumghanliqining sewebini chüshinish tamamen mumkin!

Derweqe, mariye xanimning ré'alliqidin qarighanda, xitay “Shinjanggha chet ellik sayahetchilerni köplep teklip qilish, bolupmu xitayni qarilawatqan gherb döletlirining sayahetchilirini jelp qilishni Uyghur irqiy qirghinchiliqini yoshurup qélishning yene bir usuli” dep qarighan bolushi mumkin. Lékin xitayning gherb dunyasigha ishikini daghdam échishqa jür'et qilalmastin, peqet xitayperes gherbliklerge tayinipla, pütkül gherb dunyasini aldimaqchi bolushi tolimu hamaqetlik. Chünki hemmila insan xitayning puli yaki menpe'etige éhtiyajliq emes! xuddi Uyghur éligha xitay teripidin meqsetlik teklip qilinip, kéyin xelq'aragha Uyghurlar heqqide heqiqiy melumat bergen albaniyelik muxbir olsi yazijidek kishiler hélimu yoqilip ketkini yoq! gerche xitay nöwette Uyghur élide yolgha qoyghan bu xildiki “Irqiy qirghinchiliq sayahiti” arqiliq gherb dunyasining közini boyimaqchi bolsimu, lékin biz shuninggha ishinimizki, dunyaning tinchliqi Uyghurlarning irqiy qirghinchiliqigha süküt qilish bilen, Uyghurlarning yoqitilishi bilen emes, belki bu irqiy qirghinchiliq jinayetchilirining adalet sotida jawabkarliqqa tartilishi bilen kapaletke ige bolidighanliqigha ishinidighan insanlar gherb dunyasida kürming! démekki, xitayning irqiy qirghinchiliq sayahetchilikidin chiqidighini “Öz putigha özi palta urush” tin bashqa netije emes!

[Eskertish: bu obzordiki qarashlar aptorning özige tewe bolup, radiyomizgha wekillik qilmaydu]