Islam hemkarliqi teshkilati Uyghurlarning emes xitay kommunistlirining hemkarchisi
2024.10.23

Uyghurlarning millet boyiche tutqun qilip, jaza lagérlirigha qamilip, irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqanliqigha da'ir ispatlar ötken bir qanche yilda arqa-arqidin ashkarilinip, xelq'araning küchlük diqqitini qozghidi. Bu qirghinchiliqning tipik ipadilirining biri Uyghurlarning islami étiqad erkinlikini cheklesh, yoqitish, dinsizlashturush we axirida jungxu'a milliti nami astida xitay milliti we medeniyitige singdürüshtur.
Amérika hökümiti bashchiliqidiki bir qisim yawropa döletlirining parlaméntliri xitayning Uyghurlar üstidiki qilmishini irqiy qirghinchiliq dep étirap qildi. Hetta 2022-yili birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq aliy komitéti élan qilghan Uyghurlar heqqidiki doklattimu, xitayning qilmishlirining insaniyetke qarshi jinayet shekillendürüshi mumkinliki otturigha qoyuldi. Gerche Uyghurlarning irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqanliqi sheksiz bir ré'alliq bolsimu, lékin bu irqiy qirghinchiliq yenila dawam qiliwatmaqta. Bundaq bolushidiki eng muhim seweblerdin biri del islam hemkarliq teshkilatigha eza döletlerning Uyghur irqiy qirghinchiliqigha bolghan sükütidur.
Bizge melum bolghinidek, buningdin bir hepte burun yeni 2024-yili 16-öktebirdin 19-öktebirgiche, islam hemkarliq teshkilatining wekilliri xitayning béyjing shehiri we Uyghur ilida ziyarette bolghanidi. Gerche islam hemkarliq teshkilatining bu qétimliq xitay sepiri eza döletlerde we mezkur teshkilatning organ tor bétide teshwiq qilinmighandek körünsimu, emma bu ziyaretning islam elliri xelqining Uyghur mesilisidiki pozitsiyesige tesir körsitidighanliqi tolimu éniq. Islam hemkarliq teshkilati 2023-yilimu “Shinjang ziyariti” qilghan bolup, xitay bilen bolghan istratégiyelik munasiwiti ötken yillardin buyan künséri küchiyishke bashlighan. Mezkur teshkilat bilen xitayning qoyuq munasiwette bolushidiki sewebning amérika bashchiliqidiki gherb dunyasining xitayning Uyghurlar üstidiki jinayetliri üchün émbargo yürgüzüshi we bu émbargoning xitay iqtisadigha qaqshatquch zerbe bolghanliqi ashkara. Islam hemkarliq teshkilatiningmu Uyghurlargha qosh ölchem qollan'ghanliqi seweblik islam dunyasidiki inawitining chüshüp kétish bedilige xitaygha yéqin bolushimu iqtisadiy menpe'et we xitaydin qorqush seweblik yüz bermekte. Démek, xitay bilen islam döletliri oxshashla öz menpe'etliri üchün bir biri bilen hemkarliship kelmekte. Ejeba, islam namidiki bu hemkarliq teshkilatigha nisbeten éytqanda, Uyghur musulmanlirining heq-hoquqlirini qoghdash, mezkur teshkilatining menpe'etini qoghdashtek muhim emesmu qandaq?
Xitay bashqurushidiki “Xelq tori” ning 19-öktebirdiki xewiridin qarighanda shinjang Uyghur aptonom rayonluq partkom sékrétari ma shingrüy we aptonom rayonning re'isi erkin tuniyaz ürümchide islam hemkarliq teshkilatining Uyghur iligha ziyaretke kelgen wekiller ömikini kütüwalghan. Ma shingrüy aldi bilen islam hemkarliq teshkilatining “Xelq'arada xitayning küchlük qollighuchisi bolghanliqi” gha rehmet éytqan. Ma shingrüy sözide, xitayning qanun boyiche “Térrorluqqa we diniy esebiylikke qarshi turup, shinjangdiki herbir puqraning kishilik hoquqini qoghdap, her millet xelqi bilen birlikte güzel shinjang berpa qilghanliqi” ni؛ emma amérika bashchiliqidiki gherb döletliridiki bir qisim küchlerning “Shinjang heqqidiki yalghanlarni oydurup” chiqip, kishilik hoquq sho'arini kötürüwélip, xitaygha jaza yürgüzgenliki؛ emeliyette ularning meqsitining “Shinjang namida xitayning tereqqiyatini tosmaqchi” ikenlikini؛ islam hemkarliq teshkilati ezalirining bu qétimliq shinjang ziyaritide bu yerdiki “Heqiqiy ré'alliq” ni körgenlikini؛ shunga ularning bu körgenlirini tashqi dunyagha köplep tarqitishini telep qilghan.
Derweqe, ma shingrüyning yuqiriqi sözlirige jawaben, pelestin, qirghizistan, iraq qatarliq döletlerning islam hemkarliq teshkilatidiki wekillirimu xitayning “Shinjang siyasiti” gha yuqiri bahalarni bergen. Shundaqla amérika qatarliq bir qisim döletlerning “Uyghur irqiy qirghinchiliqidek yalghanchiliqni oydurup chiqirip, xitayni qarilawatqanliqi” gha heqiqiy ishen'genliklirini we xitay bilen bolghan munasiwetni buningdin kéyin téximu chongqurlashturidighanliqlirini bildürüshken.
Bu yerde bir nerse éniqki, islam hemkarliq teshkilatining xelq'ara sehnilerde xitayni qollishi, xitayning Uyghurlar üstidiki irqiy qirghinchiliqini qollighanliqi dep qarilidu. Bu dégenlik yene, islam hemkarliq teshkilati Uyghurlarni térrorchi, diniy ashqunlar dep qaraydu yaki xitayning shundaq teshwiqatini toghra dep qobul qilidu dégenliktur.
Emeliyette, islam hemkarliq teshkilatining xitay bilen qoyuq munasiwette bolushi we Uyghur élini ziyaret qilishliri, xelq'arada küchlük munazire we guman qozghap kelgen bir mesile idi. Chünki bu teshkilat islam elliri ichidiki muhim teshkilat bolup, islam dunyasining ortaq awazi dep qarilidu. Mezkur teshkilat 1969-yili qurulghandin buyan pelestin mesilisini küchlük qollighan we isra'iliyeni tenqidlep nurghun bayanatlarni bérip kelgen. Irqiy qirghinchiliqqa uchrighan rohin'galiqlar üchün, miyanmar hökümitini xelq'ara sotqa erz qilghan. Süriye we erméniyediki uzun muddetlik ichki urushlar shu jaydiki musulmanlarni éghir insanperwerlik kirizisigha paturup qoyghinida, mezkur teshkilat bu mesililerni hel qilish üchün qolidin kélishiche küch chiqarghan. Halbuki, Uyghur mesilisige kelgende bolsa, Uyghurlarning irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqanliqigha da'ir nurghun ispatlar, guwahliqlar aldida, bu teshkilat süküt qilishni tallidi. Téximu échinarliqi, bügün bu teshkilat yene xitayning Uyghurlar üstidiki irqiy qirghinchiliq jinayitini yoshurush teshwiqatigha awaz qoshushni bashlidi.
Shunisi éniqki, islam hemkarliq teshkilatining Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliqqa tutqan bu xil mu'amilisining, mezkur teshkilatqa eza bolghan 57 döletning ortaq qarari bilen otturigha chiqqanliqida gep yoq! téximu muhimi, islam hemkarliq teshkilati wekiller ömiki Uyghur élide ziyarette bolush we xitayning teshwiqatigha awaz qoshush arqiliq, özlirining Uyghurlar mesilisidiki pozitsiyesining toghra bolghanliqini ispatlimaqchi bolushimu mumkin. Chünki bu teshkilatning Uyghur mesilisidiki pozitsiyesi bir qanche yillardin buyan xelq'arada küchlük tenqidke uchrap kelgenidi. Bu xil tenqidlerdin qutulup, özlirining obrazini qayta tikleshte, biri, Uyghurlarni qollap, xitaydin waz kéchish we uni tenqidlesh؛ yene biri bolsa, Uyghurlar mesiliside dawamliq yalghan sözlesh we irqiy qirghinchiliq dégendek mesililerning esla mewjut emeslikini xitay bilen teng teshwiq qilishtin ibaret ikki yoldin birini tallishigha toghra kélidu. Uyghurlarni qollash islam hemkarliq teshkilatigha eza döletlerni “Islamning adalitini saqlash” tin bashqa héchqandaq menpe'ette érishtürelmesliki mumkin. Emma xitaygha yéqin bolush, bu teshkilat we eza döletlerni xitaydin kélidighan nurghun iqtisadiy we siyasiy menpe'etlerge érishtüridighanliqigha ular sheksiz ishinidu.
Xulasiligende, islam hemkarliq teshkilati xitayning jinayitini yoshurushtiki teshwiqat qoraligha aylinip, musulmanlarning ortaq awazi bolushtek bu mes'uliyetni üstige alalmaydighanliqini yene bir qétim ispatlap berdi. Uyghurlar mesilisi islam hemkarliq teshkilatining qollishisizmu haman hel bolidighanliqi peqet waqit mesilisi xalas. Chünki irqiy qirghinchiliq pütkül dunyaning ortaq mesilisi bolup, bu mesile közdin saqit qilin'ghanda, dunyada adalet yaki tinchliqning dawam qilishi esla mumkin emes. Emma islam hemkarliq teshkilati döletlirining musulman kimlikide özi étiqad qilidighan islam dinining qimmet qarashlirigha qarshi yönilishte ish tutushi, xelq'arada tikligen “Dunya musulmanlirining heq-hoquq qoghdighuchisi” bolushtek obrazini pütünley xunükleshtüridu. Aqiwette, ularning islam dunyasigha wekillik qilish salahiyitining zadi bar yaki yoqluqi musulmanlar arisida küchlük guman peyda qilip, bu organning inawitini pütünley étibarsizlashturushi mumkin.
[Eskertish: mezkur obzordiki qarashlar aptorning özige tewe bolup, radiyomizgha wekillik qilmaydu]