Pa'aliyetchiler: “Ghazatchilarning jihadqa chaqirish nishanini ichkiridiki Uyghur oqughuchilargha qaratqanliqi mubalighe”
2015.03.30
Gu'angjudiki xu'anen pédagogika uniwérsitétining bir qanche neper Uyghur oqughuchisi ötken yili iz-déreksiz yoqap ketken. “Jenubiy junggo etigenlik pochta géziti”ning ilgiri sürüshiche, da'iriler yoqap ketken Uyghur oqughuchilarni radikal diniy guruhning tesiri we yardimide ghazat qilish üchün chet'elge chiqip ketti, dep qaraydiken.
“Jenubiy junggo pochta géziti” xewiride yene, xitay da'irilirining ichkiridiki Uyghur oqughuchilar xelq'ara ghazatchilarning adem qobul qilish nishani bolup qaldi, dep qaraydighanliqini ilgiri sürgen.
Lékin Uyghur pa'aliyetchiler, “Jenubiy junggo pochta géziti”ning xewiri mubalighileshtürülgenlikini bildürdi. Ularning körsitishiche, xelq'ara ghazatchilarning Uyghur aliy mektep oqughuchilirini nishan'gha alghanliqi gumanliq pikir. En'gliyede olturushluq pa'aliyetchi eziz eysa ependi, bu arqiliq xitayning sherqiy türkistandiki basturush herikitini qanunluq qilip körsetmekchi boluwatqanliqini ilgiri sürdi. U, bu pikirni delilleydighan, ispatlaydighan héchqandaq delil yoqluqini bildürdi.
Eziz eysa mundaq dédi: “Bu yerde mubalighimu qilidu, xitay, rastmu sözleydu, yalghanmu sözleydu. Bu yerde héchkim bilmeydu néme boluwatqanliqini. Chünki, terepsiz organlar we muxbirlarning neq meydan'gha bérip, xewer qilish imkaniyiti yoq. Xongkongdiki gézitler bolsun, hemmisi xitayning bergen melumatini asas qilidu. Xitay döliti teripidin bérilgen xewerler gumanliq. Emeliyette, uning qaysi rast, qaysi yalghanliqigha héchkim so'al qoymaydu. Démek, bu nuqtidinla uning qanchilik ishenchlik ikenlikini biliwalalaymiz. Héchqaysisi tarazigha toxtimaydu. Del pakit we tepsilatlirini bermigen xewerni qandaq ishenchlik, dep qarighili bolidu. Egerde mesilen, xitay shundaq dölet bolup, axbarat erkinliki kapaletke ige qilin'ghan bolsa, gherbning yaki sherqning muxbirlirining ashu yerge bérip, xewer qilishigha yol qoyghan bolsa, illa-billa maqul deyttuq. Lékin ular undaq emes. Hemmisi shu xitay bergen melumatlar. Elwette, awwal uninggha so'al belgisi qoyush kérek.”
“Jenubiy junggo etigenlik pochta géziti”ning 27-mart sanidiki xewiride ilgiri sürüshiche, xu'anen pédagogika uniwérsitétidiki Uyghur oqughuchilarning chet'el ghazatchilirigha qoshulghanliqigha da'ir bu xewerni xitayning birqanche uchur menbesi teminligen. Biraq xewerde, uchur bilen teminligüchi xewer menbesining salahiyiti, chet'el ghazatchilirining yardimide chet'elge chiqip ketken xu'anen pédagogika uniwérsitéti oqughuchilirining isim-familisi qatarliq tepsilatlar bérilmigen.
Xewerde ilgiri sürüshiche, 2014-yili özini amérikiliq jem'iyetshunas, dep tonushturghan bireylen xu'anen uniwérsitétini ziyaret qilip, Uyghur oqughuchilar bilen uchrashqan. Mezkur gézitni uchur bilen teminligüchi menbeler, bu kishini xelq'ara radikal diniy guruhning ezasi, dep qaraydighanliqini bildürgen.
Uchur bilen teminligüchi menbeler “Jenubiy junggo etigenlik pochta géziti”ge bergen melumatida, bu kishining birqanche Uyghur oqughuchini qobul qilip, ularni pul bilen teminligenlikini hem malayshiyagha yolgha salghanliqini bildürgen. Biraq u yene, “Malayshiya ularning axirqi békitimu yaki ularning axirqi békiti türkiye bilen süriyemu, bunisi namelum?” dégen.
Bu munasiwet bilen biz, gu'angjudiki xu'anen uniwérsitétigha téléfon qilip, ehwalni soriduq, biraq bu mektepning nöwetchi amanliq xadimi uchur bérishni ret qildi. U, bundaq bir weqedin xewiri yoqluqini, mektep da'irilirining amanliqni kücheytishke da'ir birer uqturushini körüp baqmighanliqini bildürdi.
“Jenubiy junggo etigenlik pochta géziti” xewiride yene, bezi xitay mutexessislirining bu mesilige bolghan qarishini neqil keltürüp, ularning xu'anen pédagogika uniwérsitétida yüz bergen ehwal tenha hadise, dep qarimaydighanliqini ilgiri sürgen.
Lenju uniwérsitétining proféssori yang shu mezkur gézitke bergen bayanida, “Islam dölitining adem qobul qilish tori béyjing, shi'en we shundaqla gu'angju qatarliq sheherlerge taraldi” dégen.
Biraq, en'gliyede olturushluq Uyghur pa'aliyetchi eziz eysa ependi, xitay hökümiti we uning mutexessislirining bu xil weqelerni meqsetlik mubalighileshtürüwatqanliqini eskertip, ularning bu arqiliq sherqiy türkistandiki basturush herikitini qanunluq qilip körsitishke urunuwatqanliqini bildürdi.
Eziz eysa mundaq dédi: “Shu qérindashlirimiz, shu insanlirimiz normal yashiyalaytti, eger xitay hökümiti siyasitini özgertken bolsa, Uyghurlardin kechürüm sorighan bolsa, qanuniy jehettin, ijtima'iy, jem'iyet, iqtisadi jehetlerdin yaxshi mu'amilige érishken bolsa, shu yashlar belkim undaq qilmas bolghiytti. Ejeba xitay bu weqelerni mubalighe qilip, bésimdin qutulup, chet'elge chiqip normal yashash, özining bixeterlikini kapaletke ige qilish, ademdek yashash hoquqini qolgha keltürüsh üchün chiqqan bu musapirlarni süriyediki islam dölitige mangghan mujahidlar, jihadchilar, dep teriplidi. Elwette, uninggha nurghun so'allar qoyulidu. Chünki, xitay özining basturush siyasitini xelq'ara aldida til qisilmay, bular jihadchilar, bular térrorchilar, dégen teshwiqatigha meqsetlik élip bériwatqan teshwiqat.
Chünki, bu bir qétimla bolmidi, ötken yilimu bir qétim mushu ‛islam döliti téléfon qildi, qiz oqughuchilar kélip bizge xotun bolsun‚ dégen geplerni qildi. Bu axbaratchiliqqimu, eqilghimu sighmaydu. Bu xitay tor axbaratlirida élan qilindi, bir yilning aldida, islam döliti yéngi peyda bolghan waqitlarda. Meqset ular Uyghurlarning küresh, dawalirini bir amal qilip mushu xelq'ara islam jihadlirigha baghlap, mushu arqiliq Uyghur awazini bésiqturmaqchi. Meqset mushu, bashqa nerse emes.”
“Jenubiy junggo etigenlik pochta géziti” xewiride yene, bu weqe xitay da'irilirining hoshyarliqini qozghap, gu'angjudiki aliy mekteplerde bixeterlik tedbirlirini kücheytkenlikini, Uyghur oqughuchilarning bolsa chet'elliklerge yéqinlashmasliqqa agahlandurulghanliqini bildürgen.