Японийә такараҗима нәшрияти тәрипидин нәшр қилинған «хитай дуняниң нәпритигә учиримақта» намлиқ журналда японийилик журналист фукушима каори ханимниң «мав зедуңниң уйғурларни қаттиқ бастуруш инқилаби қайта башланди» сәрләвһилик зиярәт хатириси елан қилинған.
Мәзкур зиярәт хатирисидә японийилик журналист каори ханим бу йил 7 - айниң 4 - күни хитайниң санаәт мәркәзлиридин бири дәп қаралған шәндуң өлкисиниң муһит булғиниш әһвалини игиләш үчүн, чипең вилайитидә тәкшуруш елип бериватқанда сақчилар тәрипидин өзиниң «уйғур» дәп гуманлинип қолға елинғанлиқидин ибарәт вәқәликни баян қилған.
Зиярәт хатирисидә хитайдики бир қәдәр көлими зор қәғәз, алйомин завутлири, електир истансиси вә чоң типтики химийә завутлириниң шәндуң өлкисиниң чипең вилайитигә җайлашқанлиқи сәвәбидин «бу өлкиниң муһит булғиниши еғир болған» дәп көрситилгән.
Журналист каори ханим зиярәт хатирисидә өзиниң таксида олтуруп кетиветип йол бойидики бир қисим завутларни сүрәткә тартқанлиқини, тосаттин такси чипең вилайәтлик һөкүмәт бинасиниң алдидики төт коча доқмушида қизил чирақниң алдида тохтиғанда, уштумтут из қоғлап келиватқан сақчи аптомобилидин сәкрәп чүшкән сақчи каори ханим олтурған таксиниң йениға йүгүрүп келип қаттиқ авазда « сән немә үчүн завутларни сүрәткә тартисән?» дәп хитай тилида вақириған. Каори ханим болса қәстән япон тилида «мән хитай тили билмәймән» дәп җаваб бәргән. Униң япон тилида бәргән җавабидин униң японийилик икәнликини биләлмигән сақчиниң чирайлири өңүп «сән уйғур» дәп йәнә вақирап, дәрһал сақчиханиға телефон қилип, өзиниң бир уйғур аялни тутувалғанлиқини, бу аялниң завутларни сүрәткә тартип, гуманлиқ һәрикәттә болуватқанлиқини доклат қилғанлиқи һәққидики баянлирини билдүргән.
Каори ханим сақчиниң өзи һәққидә сақчиханиға мәлум қилған сөзини аңлиғандин кейин, бу сөзләргә толиму һәйран болғанлиқини ипадиләп бу һәқтә мундақ баян қилған: мениң чирай шәклим,чирайлиқ кәлгән уйғурларниң чирайидин толиму пәрқлиниду. Уйғурларниң йүз шәклигә мениң йүз шәклим түптин охшимайду. Бу сақчи немә үчүн мени уйғур дәп қалғанду? бәлким мән япон тилида униң мәндин сориған соаллириға «мән хитайчә билмәймән» дәп җаваб бәргәндә, япон тилиниң тавуши униң қулиқиға уйғур тилидәк аңлинип кәткән охшайду, дәп ойлидим. Кейин билсәм, шу күни 4 - июл күни болғанлиқи үчүн мәмликәт бойичә 5 - июл үрүмчи вәқәсиниң 4 йиллиқи мунасивити билән сақчилар уйғурлар үстидин қаттиқ тәкшүрүш елип бериватқан икән.
Журналист каори ханим зиярәт хатирисидә өзиниң уйғур аптоном районидин толиму йирақ болған шәндуң өлкисидә өзидәк японийилик бир саяһәтчиниң «уйғур» дәп гуманлинип қолға елинишиниң өзи толиму ғәлитә бир әһвал икәнликини оттуриға қойған.
Зиярәт хатирисидә каори ханим сақчиларниң өзи билән биргә такси шопурини яллап бир меһманханиға елип барғанлиқини, меһманханида икки саәткә йеқин соал - сорақ қилинип,ахири өзиниң японийилик икәнлики испатланғандин кейин қоюп берилгәнликини баян қилған.
Журналист каори ханим зиярәт хатирисидә қоюп берилгәндин кейинки һессиятини баян қилип бу һәқтә мундақ баян қилған: әгәр мән завутларни сүрәткә тартиватқан чеғимда һәқиқәтән уйғур болған болсам, сақчилар мени завутта террорлуқ һәрикәт елип беришни пиланлаватиду, дәп маңа террорлуқ җинайәт қалпиқини кийгүзүп,мени «террорчи» дәп атиши мумкин. Уйғурлар саяһәт орунлирини, сода мәркәзлирини, айродромларни шундақла һәрқандақ йәрни сүрәткә тартса ишинимәнки, чоқум улар «террорчи» дәп қолға елиниду. Әгәр мән шу тапта уйғур болған болсам, мени қандақ балайи - қазалар күтүп турған болғийти!? мениң аңлишимчә, шинҗаң уйғур аптоном райониниң һазирқи әһвали гоя уруш һалитидики шәһәргә охшайдикән, у йәрдә мәдәнийәт инқилаби болуватқандәк адәттин ташқири бир вәзийәт шәкилләнгән болуп, мениң аңлиғанлиримдин вә бу иштин шуни һес қилдимки, шинҗаң уйғур аптоном райони һәққидә ейтиливатқан сөзләр ривайәт әмәс, бәлки бир һәқиқәткән.
Зиярәт хатирисидики «ши җиңпиң һөкүмити иш башлиғандин кейин уйғурларни бастуруш техиму күчәйтилди» дегән мавзуда 2009 - йили 5 - июл үрүмчи вәқәси йүз берип төт йил өткән болсиму, әмма уйғур аптоном районидики уйғурлар билән хитайлар оттурисидики миллий зиддийәтниң техиму күчийиватқанлиқидин әнсиригән бейҗиң мәркизи һөкүмити уйғур аптоном районидики коча - кочиларға сақчи, қораллиқ сақчи, адәттики аманлиқ қоғдаш хадимлирини орунлаштурғанлиқини, хитай армийисиниң даим дегүдәк террорлуққа қарши туруш маневирлирини елип баридиғанлиқини баян қилған.
Каори ханим зиярәт хатирисидики «уйғур аптоном районида тоқунуш давамлиқ йүз берип туриду» дегән тимида уйғур аптоном районида 2012 - йилидин башлап та һазирға қәдәр йүз бәргән, «маралбеши сериқ буя вәқәси», «лүкчүн вәқәси», «қарақаш вәқәси» вә «қағилиқ вәқәси» қатарлиқ бир йүрүш вәқәләр үстидә инчилик билән әтраплиқ чүшәндүрүш елип барған.
Журналист каори ханимниң зиярәт хатирисидики «хитай һөкүмити уйғурларниң барлиқ һәрикитини контрол қилиду» дегән темидики мулаһизисидә, уйғур аптоном районидики уйғурларниң диний етиқади ислам дини болсиму, әмма уйғурларниң мәсчитләрдә әркин намаз оқуши, әркәкләрниң сақал - бурут қоюши, ханим - қизларниң ропаш артиш, яғлиқ чегишидин ибарәт диний вә миллий өрп - адәтлириниң һөкүмәт тәрипидин чәкләнгәнликини, һәтта уйғур әркәклириниң пичақ есишиму «йәрлик қанунға хилап» дәп чәклинидиғанлиқини, уйғурларниң барлиқ иш - һәрикәтлириниң хитай һөкүмити тәрипидин контрол қилинидиғанлиқини илгири сүргән.
Ахирида зияритимизни қобул қилған сато ханим мәзкур мақалә һәққидики қарашлирини баян қилип мундақ деди:
- Фукушима каори ханимниң зиярәт хатирисини оқуғандин кейин, мақалидә ейтилғандәк, хитай һөкүмитиниң уйғурларни көпләп бастурушидин бәкму әндишә қиливатимән.
Аваз улинишидин тәпсилатини аңлаң.
