Igilishimizche, Uyghur élida qeshqer uniwérsitéti bilen ili uniwérsitétini qurush ishining nöwette jiddiy élip bériliwatqanliqi melum.
Tengritagh tori bilen junggo Uyghurche radi'o tori tarqatqan xewerlerge qarighanda, qeshqer bilen ili rayonida uniwérsitét tesis qilish pilani resmiy ishqa kirishtürülgen. Eslide qeshqerde qurulghusi qeshqer uniwérsitétini hazirqi qeshqer pédagigika inistituti asasida kéngeytip qurush pilanlan'ghan. Halbuki, eng yéngi uchurlardin melum bolushiche, qurulghusi qeshqer uniwérsitétining mektep rayonini eslidiki qeshqer pédagogika inistitutining ornigha emes, belki qeshqer sherqiy yéngi sheher rayonigha békitken. Eslide ili pédagogika inistitutining ornigha kéngeytip qurush pilanlan'ghan ili uniwérsitétining mektep rayoni bolsa chapchal shibe aptonom nahiyesi tewesige békitilgen.
Bu ehwal weten ichi we sirtidiki ziyaliylarni, bolupmu aliy ma'arip saheside ishligen bilim ademliride melum endishe peyda qilmaqta. Ular birdek qurulghusi qeshqer uniwérsitéti bilen ili uniwérsitétining Uyghurlar topliship olturaqlashqan rayonlardin yiraqlashturulup, xitay ahaliliri jiddiy köpiyiwatqan yéngi échish rayonlirigha merkezlishishi yenila xitayning siyasiy istratégiyesi bilen munasiwetlik dep qarimaqta. Ilgiri shixenze uniwérsitétida oqutquchi bolghan hazir amérikida yashawatqan ilshat hesen ependi ene shu qarashtiki Uyghur ziyaliylirining biridur.
Ilshat ependi ziyaritimiz jeryanida Uyghur hazirqi zaman ma'aripi we yéngi medeniyitining eng deslep ghulja, qeshqer qatarliq sheherlerni baza qilip rawajlan'ghanliqini, 20 - esirdiki ikki jumhuriyetningmu bu ikki sheherni merkez qilip qurulghanliqini tekitlidi. U 60 nechche yildin buyan xitay da'irilirining Uyghurlar topliship olturaqlashqan bu ikki sheherde birmu uniwérsitétni tesis qilmasliqi emeliyette xitayning yoqiriqi alahide amillarni közde tutqanliqi bilen munasiwetlik dep qaraydu.
Uyghur aptonom rayonidiki uniwérsitétlarning xitay ahaliliri nuqtiliq olturaqlashqan ürümchi, sanji we shixenze qatarliq sheherlerge merkezlishishi qeshqer, ghulja, turpan we xoten qatarliq Uyghur medeniyitining muhim ochaqlirini aliy ma'arip muhitidin yiraqlashturghan.
Ilshat hesen ependining pikrimu bu nuqtini testiqlaydu.
Ilshat hesen axirida qurulghusi qeshqer uniwérsitéti bilen ili uniwérsitéti gerche xitay da'irilirining nahayiti inchike siyasiy istratégiyisi bilen pilanliniwatqan bolsimu, lékin Uyghurlarning rayondiki asasliq yerlik xelq bolush süpiti bilen melum derijide aliy ma'aripning éqimi bilen uchrishalaydighanliqini tekitlidi. U sözide qeshqer bilen ghulja ezeldin Uyghur medeniyitining böshükliri bolup kelgechke, Uyghur oqughuchilarning bu yerde qurulghusi uniwérsitétlardin eng zor r tirishchanliq bilen paydilinalaydighanliqigha ishinidighanliqini bildürdi.
