Xitayning Uyghur iligha niqablan'ghan köchmen yötkesh taktikisi - “Ixtisasliqlarni jelp qilish”
2024.08.22
19-Awghust “Gherbiy diyar” torida “Sehiye we saqliqni saqlash saheside ixtisasliqlarni jelp qilish, terbiyelesh we élip qélishtiki shinjang uslubini tonushturush” namliq bir maqale élan qilin'ghan.
Maqalide kishilerning diqqitini tartidighan bir nuqta bolup, u bolsimu “Ixtisasliqlarni jelp qilish, terbiyelesh we élip qélish(引才留用)” sözidur. Qarimaqqa bu söz Uyghur élining iqtisadiy tereqqiyati üchün ixtisasliqlarni her jaylardin qobul qilish dégendek menide chüshinilsimu, emma “Élip qélip paydilinish(留用)” sözining köchmen yötkesh bilen biwasite munasiwetlik bolghanliqini jezm qilishqa bolidu. Chünki dunyadiki herqandaq dölet yaki rayonlar özining tereqqiyatini kücheytish üchün ixtisasliqlargha éhtiyajliq bolidu. Emma bu hergizmu xitay qiliwatqinidek, yerliklerni yoqitish we yoqitilghan nopusning ornini köchmenler arqiliq toldurush yoli bilen élip bérilmaydu!
Maqalining mezmunidin qarighanda, atalmish “Aptonom rayonluq xelq doxturxanisi” ixtisasliqlarni qobul qilishta bir qisim yéngiche tedbirlerni qollan'ghanliqi seweblik, “Ixtisasliqlarni élip qélish” i bir qeder muweppeqiyetlik bolghan. Hetta maqalide Uyghur sözimu élip tashlinip peqet “Aptonom rayonluq xelq doxturxanisi” déyilgen.
Bu yerde tilgha élin'ghan yéngi tedbir bolsa, atalmish ixtisasliqlargha bérilidighan her xil teminatlarni östürüshni közde tutqan. Yeni maqalida déyilishiche, “Aptonom rayonluq xelq doxturxanisi” qobul qilghan ixtisasliq xadimlarning örlep oqush yaki terbiyelinishke béridighan ayliq yardem puli 5 ming yüen bolup, bu pullarning tereqqiy qilghan sheherlerdiki turmush xirajetlirige yetmeydighanliqi؛ “Aptonom rayonluq xelq doxturxanisi” bu xildiki teminat pulini ikki-üch hesse yuqiri kötürgendin buyan, terbiyelinishke qatnishidighan ixtisasliqlarning köpeygenliki bayan qilin'ghan. Elwette bu yerde közde tutulghan “Ixtisasliqlar” ning Uyghur we bashqa yerlik xelqler emes, belki sirttin kelgen xitay köchmenliri ikenliki éniq! konkrét qilip éytqanda, “Aptonom rayonluq xelq doxturxanisi” xitay ichi we sirtidin qobul qilghan atalmish “Xitay ixtisasliqlar” mezkur doxturxana teminligen iqtisad bilen magistirliq, doktorluq oqush pursitige érisheleydiken. Bu némidégen ésil ish we yaxshi purset he?! maqalining meqsitimu emeliyette, atalmish ixtisasliqlarni élip qélishta “Aptonom rayonluq xelq doxturxanisi” qollan'ghan “Yéngi tedbir” lerni teshwiq qilish bolghan. Lékin bu yerdiki mesile, xitay köchmenlirining Uyghur iligha köchüp kélishila bolmastin, belki Uyghurlarningmu xitay ölkilirige köchürülüshidur.
Xelq'ara kommunizm qurbanliri xatire fondining tetqiqatchisi adri'an zénz teripidin 2020-yili dékabirda élan qilin'ghan “Shinjangdiki emgek küchlirini yötkesh ramkisi ichidiki mejburiy emgek we mejburiy köchürüsh” mawzuluq doklatta, Uyghurlarni xitay ölkilirige köchürüshtiki meqsetning Uyghurlarning nopus qurulmisini özgertishni meqset qilidighanliqi éniq yézilghanliqi körsitilgen. Shundaqla xitay hökümiti teripidin köchürülgenlerning peqet Uyghur nopusini asas qilghanliqi otturigha qoyulghanidi. Doklattiki sanliq melumatlar xitayning tyenjin shehirige jaylashqan “Nenkey uniwérsitéti eqil ambiri” ning 2018-yili élan qilghan tetqiqat doklatidin kelgen bolup, bu doklat “Nenkey doklati” dep atalghan.
Xitay hökümiti gerche “Nenkey doklati” da, Uyghur diyaridiki “Éshincha emgek küchliri” ni yötkep ishqa orunlashturushni “Namratliqni tügitish” dep chüshendürgen bolsimu, emma doklatning omumiy mezmunidin qarighanda, iqtisadni yaxshilash asasliq meqset bolmastin, belki Uyghurlarning en'eniwi topliship yashash we a'iliwi turmush qurulmisini weyran qilish arqiliq, Uyghurlarning Uyghur élidiki nopusini azaytishni nishan qilghan. “Nenkey doklati” da xitay hökümitining yiraqni közlep, Uyghur yashlirini yaqa yurtlardiki zawut, karxanilargha ishlemchilikke yötkesh arqiliq, Uyghurlarning nopus qurulmisini özgertish, Uyghur yashlirining kallisini yuyush, ularning dunya qarishi, tepekkur usulini özgertish arqiliq, xitaygha singdürüwétishni meqset qilghanliqi éniq tilgha élin'ghan.
Démek, Uyghur nopusini xitay ölkilirige zor kölemde yötkesh bilen teng, xitay nopusini Uyghur iligha zor kölemde yötkep kélish arisida melum seweb we netije munasiwetlirining barliqi éniq. Undaqta bu zadi qandaq seweb we qaysi netijini körsitidu?
Xitay ölkilirige Uyghur nopusini mejburiy yötkeshte, xitay hökümiti asasliqi Uyghurlarning nopusini azaytishni meqset qilidighanliqi “Nenkey doklati” da éniq yézilghan. Yuqiri teminat we ewzel siyasetler bilen xitay nopuslirini Uyghur iligha yötkep kélishmu, yenila Uyghurlarning Uyghur élidiki nopus qurulmisini özgertish, xitay nopusini yerlikte nopus we herqaysi jehetlerde mutleq üstünlükke ige qilishni nishan qilidu. Qisqisi, bundaq usulda Uyghurlarni téximu az we ajiz haletke chüshürüsh, aqiwette xitaylargha assimilyatsiye qiliwétish meqsitige yételeydu.
Emeliyette, xitay ölkiliridin atalmish “Ixtisasliq xadim” süpitide köchüp kéliwatqan xitay köchmenliri yalghuz “Aptonom rayonluq xelq doxturxanisi” bilenla cheklen'gen emes. Belki Uyghur élining herqaysi wilayet, sheherliri, herqaysi sahelirigiche kéngeygen. Misalgha alsaq, “Shinjang Uyghur aptonom rayonluq adem küchi bayliqi we ijtima'iy kapalet nazariti” 2024-yili 30-mayda “Shinjangning herqaysi jaylirida ixtisasliqlarni qobul qilishtiki eng yéngi siyasetler jughlanmisi (xizmet unwani, olturaq öy, ma'ash, yardem puli qatarliqlar)” ni élan qilghan. Mezkur höjjette körsitilishiche, ürümchidiki sirttin qobul qilin'ghan ixtisasliqlargha bérilidighan teminatlar ichide, nopusini ürümchige yötkep kelgenlerge bir qétimliq 100 ming yüendin 300 ming yüen'giche olturaq öy toluqlima puli bérilidiken؛ nopusini yötkimigenlernimu 3 yilliq heqsiz dacha öy bilen teminleydiken. Turpanda bolsa doktorlar yaki yuqiri derijilik unwanlargha érishkenlerge 100 ming yüenlik orunlishish puli, her ayda 3 ming yüen ixtisasliqlar yardem puli, turpanda öy sétiwalghan bolsa, yene 200 ming yüen öy sétiwélish toluqlimisi qoshup bérilidiken. Qeshqerde bolsa teminat téximu yaxshi bolup, turmush, öy sétiwélish yardemliri bérilishtin sirt, doktor aspiranti yaki yuqiri derijilik kespiy unwanlargha érishkenlerge 5 yilgha bölüp, 50 ming yüen, 150 ming yüen we 200 ming yüen turmush yardem puli béridiken. Eger qeshqerde 5 yil xizmet qilghan we öy sétiwalghan bolsa, 50 mingdin 400 ming yüen'giche öy sétiwélish yardem puli bérilidiken.
Yuqarqi melumatlardin qarighanda xitayning Uyghur iligha nopus yötkeshtiki siyasetliride dawamliq özgirish bolup turuwatqanliqi éniq. Bolupmu 2024-yili yeni xitay köchmenlirini yötkep kélishke éhtiyaji ashqanséri, Uyghur iligha yötkilishni xalaydighan xitay köchmenliriningmu telepliri bara-bara köpiyishke bashlighan. Tégishlik telepler orunlanmighan, yéterlik iqtisadiy yardemler bolmighan ehwalda xitay köchmenlirining “Köchüsh qizghinliqi” mu töwenlep ketken. Yeni, xitay üchün nöwette Uyghur iligha xitay köchmenlerni yötkesh unche asan'gha toxtimaywatqanliqi ashkara.
Nöwette xitay iqtisadida nurghun chékinishlerning boluwatqanliqini, xitay yashlirining xizmet tépishta küchlük kirizisqa duch kéliwatqanliqigha da'ir nurghun xewerler otturigha chiqiwatqan mushundaq bir peyttimu, xitaydiki atalmish “Ixtisasliqlar” ning Uyghur iligha köchürüp kélinishi zor iqtisadiy menpe'et we ewzel siyasetler bilenmu qulaylashmasliqi kishini heyran qalduridu. Bolupmu “Aptonom rayonluq xelq doxturxanisi” ning ixtisasliqlarni jelp qilishtiki “Yéngi tedbir” lirining xitayda keng kölemde teshwiq qilinishidin, xitay köchmenlirini Uyghur iligha yötkep kélishning xitay üchün unche asan'gha chüshmeywatqanliqini körüp yétishimiz tes emes!
[Eskertish: bu obzordiki qarashlar aptorning özige tewe bolup, radiyomizgha wekillik qilmaydu]