“Merkezning alahide yardem meblighi” yalghanchiliqi we dawamlishiwatqan Uyghur mejburiy emgiki mesilisi

Amstérdamdin obzorchimiz asiye Uyghur teyyarlidi
2025.01.23
yol-qurulush-ishchi-emgek-1024 Awat nahiyesi dolan yézisi üstünki yar béshi kentide “Ish bérip qutquzush” türining qurulush meydani. Awat (waqti éniq emes)
ts.cn

15-Yanwar amérika kéngesh palatasining wezipige teyinlesh guwahliq yighinida, donald trampning tashqi ishlar ministiri namzati, kéngesh palata ezasi we “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” ning sun'ghuchisi marko rubiyo, xitayning aldamchiliqqa tayinip qudret tapqan dölet bolghanliqini, hetta xitayning yalghanchiliqi, dunya jama'itini Uyghur mejburiy emgikige köz yumush derijisige keltürgenlikini otturigha qoydi. Démek xitay kompartiyesi Uyghurlarnila emes, belki pütün dunyani aldighan, aldawatqan, hetta öz hakimiyitini aldamchiliq bilen wujudqa keltürgen birdinbir dölettur.

Derweqe, xitay Uyghurlar üstidiki irqiy qirghinchiliq jinayetlirini qandaq yoshuruwatqan bolsa, omumyüzlük nazaretke élin'ghan Uyghur xelqini mejburiy emgekke séliwatqanliqinimu oxshash shekilde yoshurmaqta.

Xitay bashqurushidiki “Shinjang géziti” 14-yanwar “Shinjang 2025-yili merkiziy hökümetning 1 milyard 120 milyon mexsus yardem meblighige érishti” namliq xewerni élan qildi. Xewerde déyilishiche, bu pulning 138 milyoni Uyghur élidiki 8 wilayet-oblast we 13 nahiye-sheherdiki 19 “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” türige ishlitilidighanliqi körsitilgen. Bu xewerning omumiy mezmunidin qarighanda, uni Uyghur irqiy qirghinchiliqi yaki mejburiy emgek bilen baghlash tolimu qiyin. Hetta xewerde tilgha élin'ghan “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” söziningmu diqqetni qozghighudek héch yéri yoq. Emma mesile shuki, “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” tek namratlarni qutquzush tedbirliri, Uyghur élide qandaq yürgüzülidighanliqi heqqide inchike izdenmigüche, bu heqte birer mesilini bayqash mumkin emes. Undaqta biz bügün Uyghur élide uzun yillardin buyan yolgha qoyulup kéliniwatqan “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” siyasiti we uning Uyghur mejburiy emgiki bilen bolghan baghlinishi heqqide izdinip köreyli.

 “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” dégenlik, namratlarni biwasite yardem puli bilen béqish emes, belki ulargha ajritilghan yardem pulini, ularni xizmetke orunlashturush arqiliq érishtürüshni közde tutidu. Bu ehwal belki yawropadiki ijtima'iy kapalet sistémisi bilen oxshiship kétidu. Yeni, yawropada emgek küchidin qalghan yaki emgek qilish imkani bolmighanlargha hökümet melum nisbettiki turmush kapalet puli béridu. Emma bu pulgha érishkenlermu hem öz shara'itigha muwapiq kélidighan shekilde pida'iyliq xizmetlirige qatnishidu. Démek, xitay üchün “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” siyasitining bu xil xaraktéri, Uyghurlarni mejburiy emgekke sélish qilmishini yoshurushta intayin muhim rol oynighan. Chünki Uyghur élide “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” ning asasliq nishani pütünley “Arxipi turghuzulghan namrat a'ililer (建档立卡贫困户) ” bolghan. Misalgha alsaq, yol yasash, östeng chépish, köchet tikish, öy sélish qatarliqlarning hemmisi dégüdek hökümetning “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” meblighi bilen élip bérilghan. Téximu muhimi, Uyghur élidiki “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” ge da'ir mebleghlerning 90 pirsentidin köpreki, Uyghurlar nopusi zich olturaqlashqan jenubiy Uyghur élige teqsim qilin'ghan. Téximu muhimi, jenubiy Uyghur élidiki namratlar nisbiti Uyghur élidiki namratlar nisbitining 80 pirsentidin köprekini teshkil qilidighan bolup, Arxipi turghuzulghanlarning sani xitayning 2014-yilidiki istatistikisida üch milyon'gha yéqin Bolghanliqi xatirilen'gen.

Ériq-östeng su singmesleshtürüsh qurulushida ishlewatqan kishiler. (Waqti orni éniq emes)
Ériq-östeng su singmesleshtürüsh qurulushida ishlewatqan kishiler. (Waqti orni éniq emes)
ndrc.gov.cn

Emdi biz xitayning Uyghur élide yolgha qoyghan atalmish “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” siyasitining yürgüzülüsh ehwaligha qarap baqayli. Qizilsu oblasti aqtu nahiyelik hökümet 2019-yili élan qilghan “Aqtu nahiyesidiki ishlemchilerge emgek heqqi bérishning bashqurush tedbirlirini yolgha qoyush qa'idisi” ning 4-we 7-maddiliri kishining diqqitini tartidu. Yeni mezkur qa'idining 4-maddisida ish heqqi bérilmeydighan “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” türi heqqidiki belgilimiler, shundaqla, 7-maddisidiki “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” ke qatnashqan ishlemchilerning ish heqqining, omumiy meblegh miqdarining 10-20 pirsentini igilishi, bu türlerge arxipi turghuzulghan namratlarning aldin orunlashturulushi kérekliki heqqidiki mezmunlar diqqitimizni tartidu.

Aldi bilen, “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” dégen gepning özi, bu türge qatnashquchilarning emgek qilip yardem puligha érishidighanliqini körsitidu. Eger heq bérilmigende, buni “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” emes, belki heqsiz emgek yaki hashar dep atashqa toghra kélidu. Démek, yuqiriqi “Bashqurush tedbirlirini yolgha qoyush qa'idisi” ning 4-maddisi, “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” türige qatnashquchilargha ish heqqi bérilmeydighan ehwallarning mewjutluqini körsitidu.

Xitay bashqurushidiki “Péng bey tori (澎拜社) ” ning 2019-yili iyulda élan qilghan “Shinjang peyzi'awat nahiyesi: xizmet arqiliq yardem puli bérish türi ammining qizghinliqini ashurdi” namliq xewiride atalmish xizmet arqiliq bériliwatqan yardem puligha alaqidar bezi uchurlar bérilgen. Yeni Xewerde, peyzi'awat nahiyesi, xitay hökümiti, Uyghur aptonom rayoni we qeshqer wilayitining bu heqtiki siyasetlirige asasen, bu türge qatnashquchilarning ish heqqini, omumiy mebleghning 10 pirsentidin töwen bolmasliq, arxipi turghuzulghan namratlarning ish heqqi bolsa, bu türge ajritilghan ish heqqining 50 pirsentidin töwen bolmasliq belgilimisige qattiq emel qilghanliqi déyilgen. Bu dégenlik, eger “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” türidiki qurulushqa qatnashqanlar arisida arxipi turghuzulghanlar qanchilik bolsun, ularning érishidighan ish heqqi oxshashla, bu türge ajritilghan omumiy ish heqqining 50 pirsentidin köp bolmaydu dégenliktur. Yeni, yüz ming yüen ish heqqi béridighan bir qurulush türige yüz adem qatnashqan bolsa, uning ichide 70 adem arxipi turghuzulghan namrat kishi bolsa, ularning ish heqqi, 100 ming yüenning yérimi, yeni 50 ming yüen bolidu. Qalghan 30 ademmu oxshashla 50 ming yüen ish heqqige érishidu.

Derweqe, biz yuqirida tilgha alghandek, jenubiy Uyghur éli arxipi turghuzulghan namratlar nisbiti eng köp rayon bolush süpitide, atalmish “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” türige qatnashturulghan namratlar nisbitimu bu rayonda yuqiri nisbetni igileydu. Emma arxipi turghuzulghan bu namrat Uyghurlar xitayning “Xizmet arqiliq yardem puli bérish (以工代赈) ” ke munasiwetlik qaysi qurulush türige qatnashsun, ularning érishidighan ish heqqi normal kishilerningkidin töwen bolupla qalmastin, belki buninggha naraziliq bildürüsh éhtimalliqi asasen bolmaydu. Chünki bu xildiki “Xizmetler” ning kélish menbesi “Merkezning yardem puli” bolghachqa, shundaqla bu kishilerge “Arxipi turghuzulghan namratlar” dégen tamgha bésilghachqa, ular asanla “Boysun'ghuchi” largha aylandurulidu.

Xulasiligende, xitayning namratlarni yölesh nami bilen Uyghurlarni mejburiy emgekke salghan we qul ishchi qilip, xelq'araning közini boyawatqanliqi ashkara.

Xitay da'iriliri uzun yillardin buyan zor sandiki Uyghurlarni yéza éshincha emgek küchlirini yötkep orunlashturush we namratliqni tügitish namida ichkiri xitaydiki türlük zawutlargha hetta Uyghur élidiki bingtüen hem bashqa xitay zawutlirigha mejburiy yötkep ularni normidin artuq ishqa sélip kelgenidi. Emma bu yerde bir nerse éniqki, gerche bu aldamchiliq xitay kompartiyesi hökümitini waqitliq jinayi jawabkarliqtin “Waqitliq qoghdap qalghan” bolsimu, hetta uning yalghanchiliqi uni “Qudret tapquzghan” bolsimu, lékin aldamchiliqining asta-asta ashkarilinishi xitayni öz yalghanliri üchün éghir bedel töleshke élip baridighanliqi tebi'iy!

[Eskertish: mezkur obzordiki köz qarashlar aptorning özige tewe bolup, radiyomizgha wekillik qilmaydu]

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.