Mishél bachélétning kéler heptidiki xitay ziyaritidin némilerni kütüsh mumkin?

Yéqinqi mezgillerde herqaysi axbarat wasitilirining diqqet merkizide bolup kéliwatqan témilarning biri birleshken döletler teshkilati (b d t) kishilik hoquq aliy kéngishining re'isi mishél bachélétning xitay ziyariti bolup, bu qétimliq seperning resmiy halda muqimlashqanliqi 20-may küni jakarlandi. Shu küni b d t ning jenwediki bash shtabi élan qilghan bu heqtiki bayanatta mishél bachélétning xitay ziyariti 23-maydin 28-mayghiche besh kün dawam qilidighanliqi, bu jeryanda uning gu'angju, qeshqer we ürümchi sheherlirini ziyaret qilidighanliqi éytilidu. Shuningdek bu qétimqi ziyaretning b d t kishilik hoquq aliy kéngishi re'isining 2005-yilidin buyanqi tunji qétimliq resmiy ziyariti bolidighanliqi alahide tekitlinidu.

Bayanatta éytilishiche, mishél bachélét ziyaret jeryanida merkez we ürümchidiki yuqiri derijilik hökümet emeldarliri bilen, herqaysi teshkilat we shirketlerning wekilliri, shundaqla bir türküm ziyaliylar bilen uchrishidiken. Bu qétimqi ziyaret mezmunlirining bir qatarida u yene gu'angju uniwérsitétida léksiye béridiken. Ziyaretning axirqi küni, yeni 28-may küni ziyaret ömiki özlirining ziyariti heqqide bayanat élan qilish bilen birge muxbirlarni kütüwélish yighini achidiken. Nöwette xitay hökümiti bu qétimqi ziyaret heqqidiki teshwiqatlirini bashliwetken bolup, buni özlirining “Xelq'aragha ochuq dölet” ikenlikining ispati süpitide gewdilendürmekte iken. Emma bu qétimqi ziyaretning testiqlinishighila nechche yillar ketkenliki heqqide bolsa bir éghizmu söz qilinmighan. Uyghur diyaridiki buninggha munasiwetlik “Mudapi'e chariliri” mu tilgha élinmighan. 20-May küni échilghan muxbirlarni kütüwélish yighinida bu heqte soralghan so'allargha qarita xitay tashqi ishlar ministirlikining bayanatchisi jaw lijyen “Hazir ikki terep ziyaretning tepsiliy halqilirini muzakire qiliwatidu. Biz bu qétimliq ziyaretning bir qétimliq dostane hemde öz'ara chüshinishni algha süridighan heqiqiy ziyaret bolushini ümid qilimiz” déyish bilenla kupayilen'gen.

Halbuki xelq'arada bu qétimqi ziyaretke a'it pikirlerning “Tökme” bolghanliqigha xéli bolup qalghanliqi melum. Xitay hökümitining birnechche yilliq “Teyyarliq” tin kéyin bu ziyaretke ruxset bergenliki melum bolghandila kishilik hoquqni közitish teshkilati “Mishél bachélétning xitay ziyariti ziyankeshlikke uchrighuchilargha emes, eksiche heq we hoquqlarni depsende qilghuchilargha paydiliq bolidighan netije bilen xulasilinishi mumkin” dégenidi. 20-May küni kishilik hoquqni közitish teshkilati xitay bölümining diréktori soféy réchardson özining tiwéttér bétide uchur yollap “Xitay hökümiti mishél bachélétning körüp qélishni zinhar xalimaydighan herqandaq nerse, jümlidin ziyankeshlikke uchrighanlarning a'ile-tawabi'atliri bilen uchrishish dégenler uninggha nésip bolmasliqi mumkin. Sizning Uyghurlar heqqidiki doklatingiz qeyerde?” dep yazdi. Amérika hökümitining b d t da turushluq sabiq bash elchisi kélliy kurri (Kelley Currie) xanim b d t ning yillardin buyan xitay hökümitining qolidiki “Qoral” bolup qalghanliqini, shuningdek xitaygha oxshighan diktatora hakimiyetlerning b d t ni kontrol qiliwélish arqiliq öz meqsedlirige “Shota” hazirli'ishini eyiblidi.

Dunya Uyghur qurultiyi (d u q) ning re'isi dolqun eysa bu munasiwet bilen radi'omizning ziyaritini qobul qilghanda özlirining bu qétimliq ziyaret heqqidiki endishiliri we arzusi heqqide melumat berdi.

Melum bolushiche, mishél bachélétning özi ösmürlük dewride chilidiki siyasiy teqibning qurbanliri qatarida ata-anisigha chétilip siyasiy basturushning obyékti bolghan iken. Kéyinche u ikki nöwet chilining prézidénti bolghandin kéyin 2018-yili a'ile ezalirining chiriklik we parixorluq qilmishi köplep pash boluwatqan ehwalda prézidéntliq dewri axirliship b d t gha ishqa chüshken iken. Emma u re'islik qiliwatqan mezgilide b d t kishilik hoquq aliy kéngishining küchlük döletlerning “Oyunchuqi” bolup qélishi ewjige chiqqanliqtin tramp hökümiti 2018-yili iyunda özlirining mezkur kéngeshtin chékinip chiqidighanliqini jakarlighaniken.