Qeshqerning mu'awin waliysining sözi pa'aliyetchiler we mutexessislerning tenqidige uchridi

Guma pichaqliq hujumini bir terep qilishta xizmet körsetkenlerni mukapatlash yighinidin körünüsh. 2017-Yili 22-féwral, xoten.

Qeshqer wilayitining mu'awin waliysi memtimin bekri aldinqi küni maqale élan qilip, Uyghur kadirlirini “Térrorluq” qa qarshi turush kürishide passipliq qildi, dep tenqid qilghan. Roytérs agéntliqining xewer qilishiche, memtimin bekri qeshqer waliy mehkimisining ündidar salonida élan qilghan maqaliside, “Manga nahayiti éniqki, nöwettiki murekkep weziyet astida, biz Uyghur kadirlar térrorluqqa qarshi turush kürishige pütün ijtihatimiz bilen ishtirak qilmiduq” dégen.

Bu, xitay hökümiti Uyghur rayonida “Térrorluq”, “Esebiylik” ke qarshi seperwerlik élan qilip, Uyghurlarning kündilik turmushini kontrol qilishni téximu kücheytkendin buyan, tunji qétim bir Uyghur kadirning bashqa Uyghur kadirlarni ashkara “Sadaqetsizlik” bilen eyiblishidur. Ilgiri Uyghur aptonom rayonluq partkom sékrétari chén chüen'go, “Ikki yüzlimichi” kadirlargha zerbe béridighanliqini bildürgen. Biraq u, héchqandaq milletni tilgha almighan idi.

Memtimin bekri yene, Uyghur kadirlirini “Shekilwazliq” qilish bilen tenqidlep, “Biz muqimliq tedbirlirini yüzeki ijra qiliwatimiz. Bu, bizning muqimliq xizmiti bilen merkez we yerlik partkomning telipi otturisida körünerlik perq peyda qiliwatidu” dep tekitligen. Uning sözi charshenbe küni xelq'ara axbarat wasitiliride xewer qilinip, diqqet qozghighan idi.

Uning sözining Uyghur kadirlirida qandaq inkas qozghighanliqi melum emes. Peyshenbe küni qeshqer j x sistémisidiki bir kechlik nöwetchi xadim, memtimin bekrining sözige jawaben “Biz wezipini ijra qilip, höddisidin chiqiwatimiz” dédi.

Lékin bezi mutexessislerning qarishiche, xitayning emdi qopup, Uyghur kadirlirini nishan'gha élishi, uning Uyghur rayonida yolgha qoyup kelgen bashqa din, bashqa irqlarni yekleshtek siyasiy logisining muqerrer netijisiken.

Amérika prinston uniwérsitéti xitay programmisining tetqiqatchisi doktor chén kuydé ependi mundaq dédi: “Buning logikiliq netijisi mana mushundaq bolidu. Eger u, aq-qarini perq etmeslikke bashlap, perqliq diniy étiqadtiki kishilerning hemmisini térrorchi, dep qarisa, buning logikiliq aqiwiti kompartiye ichidiki Uyghur kadirlarni, u islam dinigha ishensun-ishenmisun hemmini yoqitishqa élip baridu. Uning logikiliq aqiwiti choqun shundaq bolidu. Uning mentiqisi choqum shundaq bolidu. U étiqadlar otturisida ixtilap we toqunushni qozghaydighan, melum irq, millet we diniy étiqadni yoqitishqa qutratquluq qilish siyasiti.”

Memtimin bekrining sözi Uyghur teshkilatlirining diqqitini qozghighan. Ularning diqqitini qozghighan nuqtiliq mesile, memtimin bekrining sözining Uyghur kadirlirida peyda qilidighan rohi bésimi.
Amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesenning körsitishiche, memtimin bekrining sözi eslidila éghir bésim astidiki Uyghur kadirlirining öz sadaqitini ipadilesh üchün kishilik hoquqqa téximu éghir xilapliq qilishini keltürüp chiqirish éhtimali mewjut.

U mundaq deydu: “Mundaqche dégende, héchqandaq shexsi turmush mexpiyetliki qalmidi, shexislik qalmidi. Emdi sen yene sadaqetlik bildürmiding, yitersiz, dégen gep, séning rohiy dunyaringghimu kirimen, dégen gep. Emdi héchkim özining yürikini yérip körsitip bérelmeydu. Mejnun chéghida leylige yürikini yérip bérelmigen. Bundaq ehwalda adem nahayiti zor rohiy bésim bilen partlaydu. Bularning xizmitide kelgüside belki putlikashang téximu jiq bolidu. Chünki, bundaq rohiy bésim astida, kadirlar belkim téximu radikal, qalaymiqan tedbirlerni qollinishi mumkin. Özini ipadilesh üchün téximu weziyetni keskinleshtürüwétish éhtimali nahayiti chong.”

Ilshat hesen ependi yene, xitayning Uyghur rayonida yolgha qoyup kelgen muqimliq tedbirlirining tereqqiy qilip, kontrol qilghini bolmaydighan nuqtigha bérip yetkenlikini bildürdi.

Ilshat hesen: “Bu, hazir kontroldin chiqip ketti. Chünki, xitay mushu atalmish térrorluqqa qarshi turush sho'arini kötürüp chiqqandin tartip, u bizning wetinimizde mushuningdin paydilinip özining yanchuqini tolduridighan emeldarlarni keng kölemde terbiyilep yétishtürüp chiqti. Bular uningdin hergiz waz kechmeydu. Ular buning toxtap qélishinimu xalimaydu. Ularning künde ichidighan hariqi bolsa, 20 sa'et ishlisimu, ikki romka haraqni ichiwélip, 5minut war-wur waqiriwalsa, shu yéterlik. Qalghinigha közini yumup turup, toghrimu-xatamu aldigha qarap, özini- özi kontrol qilalmaydighan ehwalda méngiwatidu” dédi.

Chén kuydé ependining qarishiche, xitay kompartiyesining Uyghur rayonidiki bu xil “Qutratquluq” siyasiti axiri bérip, Uyghurlar bilen xitaylarning dawamliq birge yashash mumkinchilikini üzül-késil yoqitidiken.

Chén kuydé mundaq deydu: “Méningche, shinjangning bu mentiqisi tarixtiki yatlar, gheyriy dindikiler, dégen menteqe bilen opmu-oxshash. Bu tereqqiy qilsa axiri bérip, shu aqiwetke élip baridu. Junggo kompartiyesi axiri shinjang xenzu we ottura tüzlengliktiki hakimiyetke nepret bilen qaraydighan, bölünüshni oylaydighan muxalip weziyetni peyda qilidu. Buning aqiwiti hemmimizge melum, bu musteqilliqqa yaki bashqa yerge élip baridu. Shunga, bashqa milletlerni yargha qistash, u oylap baqmighan aqiwetlerni keltürüp chiqiridu.”

Memtimin bekri maqaliside yene, nishanini 80‏- we 90‏-yillarda tughulghan Uyghur yashlirigha qaritip, “Biz nöwettiki bölgünchilikke qarshi küresh weziyitining keskin, murekkep, radikal diniy idiyening singip kirishi küchlük, buning tesirige uchrighan ammining sani köp, kölimi zor, zeherlinish derijisi éghir ikenlikini, xususen 80- we 90‏-yillarda tughulghanlarning zeherlinishi téximu chongqur ikenlikini éniq tonush yétishimiz kérek” dégen.