Weziyet analizchiliri: “ Uyghur rayonida tekitliniwatqan muqimliq we muqimliq kadirliri muqimsizliqqa sewep boliwatidu”

Xitayning  hökümet taratquliri ötken heptidiki xewerliride, 2015 yili Uyghur aptonom rayonida muqimliq xizmiti boyiche 1000 neper tayanch  yéza kadirini terbiyiligenlikini , 2014 yili   herqaysi wilayet-nahilerde yéza kadirlirini nuqtiliq halda muqimliq xizmitide terbbiyilesh  yolgha qoyulghanliqini élan qildi.  Da'irilerning yéqinqi yillardin buyan  Uyghur rayonida muqimliqni tekitlishi, bolupmu 2014-yil 5-aydin 2015-yil 5 aygha qeder sozulghan “Bir yilliq térorluqqa zerbe bérish” herikiti we 2015-yil yil axiri maqullan'ghan “Érrorluqqa zerbe bérish qanuni”ga qarita  xelq'ara metbu'atlarda turluk analizlar élan qilindi. Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan  chet'ellerdiki bir qisim  weziyet analizchiliri bolsa,  da'irilerning  Uyghur rayonida tekitliniwatqan muqimliq xizmiti we muqimliq kadirlirining emeliyette muqimsizliqqa sewep boliwatqanliqini tekitlidi.

Diqqitinglar muxbirimiz méhribanning programmisida bolsun.

Xitayning “Shinjang xewerler tori”ning 7- yanwardiki xewiride, Uyghur aptonom rayonluq partkom yézilarda “Térrorluqqa qarshi turup, muqimliqqa kapaletlik qilish” üchün, 2014- yili mexsus yéza derijilik tayanch kadirlarni terbiyilesh xizmitini yolgha qoyghandin buyan, herqaysi wilayet- nahiyilerde  35 mingdin artuq yéza kadiri muqimliq xizmitide terbiyilen'genliki, 2015 -yili 1000 neper yéza derijilik muqimliqta tayanch kadirlar terbiyilen'genlikini élan qilip, muqimliq boyiche terbiyilinidighan kadirlarning “Térrorluqqa qarshi turup, muqimliqqa kapaletlik qilish” siyasitini yézilarning emeliyitige birleshtürüsh asasidiki mexsus terbiyilesh nishani boyiche  45 künlük siyasiy nezeriye kursigha orunlashturulidighanliqini bildürgen.

Xelq'ara taratqularda bériliwatqan xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan siyasiti heqqidiki xewer analizlarda , “Xitay hökümiti Uyghur aptonom rayonida térrorluq we diniy ashqunluqning muqimsizliqqa seweb boluwatqanliqini tekitlep, " térrorluqqa zerbe bérish" namida Uyghurlarning xitay hökümitige bolghan naraziliqi sewebidin yüz bergen zorawanliq- qarshiliq heriketlirini basturuwatqanliqi” ilgiri sürülüp, xitay da'iriliri 2016-yili 1- yanwardin bashlap yolgha qoyghan “Érorluqqa zerbe bérish qanuni”ning Uyghurlarni nishan qilghanliqi tekitlendi. Mesilen “Nyuyork waqti” gézitide ötken hepte élan qilin'ghan andréy yakopning “ Xitayning  yuquri bésimliq teqipide ghezep oti qaynawatqan shinjang” serlewhilik chatma xewer analizida we fransiye muxbiri ursula gutérning “18-Séntebir bay kömürkan hujumi weqesini” “U yghurlarning xitay hökümitige bolghan naraziliqi sewebidin yüz bergen qarshiliq herikiti” dep teripligenliki üchün, xitaydin qoghlan'ghanliqi qatarliq weqeler otturigha qoyulghan.
Xelq'ara taratqularda élan qilin'ghan bir qisim xewer analizlirida ,“Xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan milli siyasitidiki barawersizlik, Uyghurlarning hökümetke bolghan naraziliqi sewebidin yüz bergen zorawanliq qarshiliq weqeliri " térrorluq " dep békitip basturulushi kishilik hoquq teshkilatliri teripidin tenqidleshlerge uchrawatqanliqimu ilgiri sürüldi.

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan chetellerdiki siyasiy weziyet analizchiliridin “Béyjing bahari” zhornilining bash muherriri xuping ependi, amérikidiki xitay kishilik hoquq pa'aliyetchisi chén pokung ependi we Uyghur siyasi analizchisi élshat hesen ependiler xitay hökümet da'irilirining Uyghurlargha qaratqan milli basturush siyasiti we rayonda élip bériwatqan “Muqimliqni saqlap térrorluqqa zerbe bérish” herikiti, da'iriler terbiyilewatqan muqimliq kadirliri heqqide öz qarashlirini bayan qilip, Uyghur rayonining hökümetke qarshi zorawanliq- qarshiliq weqeliri köp yüz béridighan rayon'gha aylinip qélishigha xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan milli we diniy basturush siyasiti sewep bolghandin bashqa yene téximu muhimi rayonda bu siyasetni ijra qiliwatqan yerlik hökümet da'iriliri we atalmish “Muqimliq xadimliri”ning sewep boliwatqanliqi, “ Yéza- asasy qatlam muqimliq kadirlirining emileyyete muqimsizliq peyda qiliwatqan amillardin biri” ikenlikini tekitlidi.

“Béyjing bahari zhornili”ning bash muherri, erkin asiya radi'osining obzorchisi xu ping ependi Uyghur rayonida tekitliniwatqan “Térrorluqqa zerbe bérish, muqimliqni saqlash” namidiki heriketning alahidiliki we rayondiki muqimliq xadimlirining atalmish wezipiliri heqqide toxtilip, “Xitayning térrorluqqa zerbe bérish siyasiti emeliyette barliq Uyghurlarni düshmen qilish siyasiti diyishke bolidu. Bu xil siyasetning emeliy netijisimu téximu köp düshmen peyda qilishqa élip baridu. Bu düshmenler elwette atalmish "térrorchilar" nimu öz ichige alidu. Chünki xitayning ehwalini biz körüp turuwatimiz, kompartiye térrorluqqa qanche qattiq zerbe bergenséri térrorluq ‏-zorawanliq qarshiliq heriketliri shunche köpiyip bériwatidu.Chünki xitaydiki térrorluq heriketliri amérikigha oxshimaydu. Xitay hökümitining özining höjjetliridimu éniq déyilgen. Xtayda yüz bergen térrorluq weqelirining zor köp qismi hökümet we saqchilargha qarshi turushni meqset qilghan. Yene bir alahidiliki atalmish térrorchilar yekke-yégane a'ile ezalirini asas qilip, pichaq-palta qatarliq iptida'i qorallar bilen qarshiliq körsitiwatidu, bu heriketlerning chet'eller bilen  baghlinishi barliqi heqqidimu ispatlar tépilmidi.  Rayondiki Uyghurlar hökümetke bolghan naraziliqi sewebidin yüz bergen zorawanliq herikitige aldi bilen shu rayonda yürgüzülgen qattiq qol siyaset we uni ijra qilghuchilar qollan'ghan radikal wastilar sewep bolghan,” dédi.


Amérikidiki siyasiy weziyet analizchiliridin Uyghur pa'aliyetchisi élshat ependi Uyghur élide yürgüzüliwatqan basturush siyasiti we bu siyasetni ijra qilghuchilardin bolghan yéza kadirlirining rayondiki muqimsizliq amillirini keltürüp chiqiriwatqan asasliq amil ikenlikini tekitlidi. (Awaz)

Élshat ependi yene yéqinda peyziwat nahiyside yüz bergen saqchilar teripidin étiwétilgen ikki Uyghur weqesini neqil élip, eyni chaghda bu ikki Uyghurning étiwétilishige saqal qoyghanliqi üchün meschitke kirishtin tosulushi we buningdin kélip chiqqan talash - tartishning seweb bolghanliqini neqil élip, Uyghur rayonida wezipe ijra qilidighan muqimliq kadirliri we saqchilarning“Térrorluqqa zerbe bérish, muqimliqni saqlash” namida élip bériwatqan radikal basturush heriketlirining rayondiki muqimsizliqning assasiy seweblirining biri ikenlikini tekitlidi.(Awaz)

Amérikining nyuyork shehiridiki xitay kishilik hoquq pa'aliyetchisi we siyasiy weziyet analizchisi chén pokung ependi xitay hökümitining Uyghurlarni nishan qilghan atalmish térrorluqqa zerbe bérish we muqimliq siyasitining milli we diniy basturush siyasiti ikenlikini tekitligüchilerning biri.

U öz qarishini bildürüp :“Bu yerde Uyghur qatarliq az sanliq milletlerge qarita basturush, diniy étiqad erkinlikini tartiwélish,hetta medeniyiti-örüp aditini weyran qilish qatarliqlar yüz bériwatidu.Bularning hemmisini xitay hökümiti élip bériwatidu, mesilini xitay kompartiyisi peyda qiliwatidu. Shunga xtay kompartiyisi aldi bilen bu yerde yürgüzüwatqan dölet térorizimi siyasitini yoqutushi kérek. Emma xitay hökümiti ezeldin kishilik hoquqqa hörmet qilghini yoq, ular her waqit mushu xil qattiq qol siyasetlerni qollinip, atalmish "muqimliq xadimliri we saqchilar arqiliq basturush élip bériwatidu. Shunga  Uyghur rayonidiki muqimsizliq amillirini aldi bilen rayonda yürgüzülgen basturush siyasiti we bu siyasetni ijra qilghuchiqlar keltürüp chiqiriwatidu déyishke bolidu,” dédi.