Хотәнгә “намратлиқ” қалпиқини ким кийдүрди?

Уйғур йезилиридики намрат мәктәп.

“вилайитимиз намратларни йөләш қийин өткилигә һуҗум қилиш вәзиписини чоқум вақтида тамамлап, бир намрат кәнтниму чүшүрүп қоймаймиз!” бу, йеқинда хотән вилайитиниң намратлиқтин қутулдуруш қийин өткилигә һуҗум қилишини илгири сүрүш бойичә сөһбәт йиғинида хотән вилайәтлик парткомниң секретари йән госәнниң қилған сөзи. Йән госәнниң баяни бойичә ейтқанда: хотән җәнубий шинҗаңға җайлашқан, намратлиқтин қутулдуруш қийин өткилигә һуҗум қилишта асаси аҗиз, қийинчилиқ көп; хотәндә 703 миң 500 намрат нопус бар болуп, пүтүн райондики намрат нопусниң 27% ини тәшкил қилиду.

Ундақта қаштеши макани, яңақ юрти, уйғур тебабәт доригәрлик вә гиләм юрти һәм йипәк юрти дегәндәк намлар билән тәриплинип келингән хотән дияри вә әмгәкчан хотән хәлқи қандақ қилип бу қәдәр намратлиққа петип қалди? буниңдики сәвәбләр немә? бу һәқтә мухбиримиз гүлчеһрәниң тәйярлиған программисидин хотән деһқанлири, кадир вә чәтәлләрдики көзәткүчиләрниң буниңға берилгән охшимиған җаваблирини аңлаймиз.

Мәлум болғандәк, хотән вилайитидә намратлиқ алаһидә гәвдилик болуп, намратлиққа петип қелиш амиллири, тарихи арқа көрүнүш, тәбиий шараит, җуғрапийилик орун вә бу җайда йүргүзүватқан иқтисадий, диний вә миллий сиясәт қатарлиқ мурәккәп амиллар билән зич бағланған.

Хотән мәмурий мәһкиминиң торида елан қилинишичә, хотән вилайити вақит җәдвили вә “йол хәритиси” түзүп, көп хил тәдбирләрни тәң қоллинип, намратлиқтин қутулдуруш қийин өткилигә һуҗум қилиш җәң чақириқини чиқарған. Пиланда “2019-йилиға барғанда һойла-арам бағвәнчилики билән шуғулланған аилиләрниң оттуричә киримини 1958 сомға йәткүзүп, киши бешиға тоғра келидиған оттуричә киримни 410 сом көпәйтиду; “13-бәш йиллиқ пилан” ниң ахириға барғанда һойла-арам игиликиниң деһқан-чарвичилар киримидә игилигән нисбитини 20% кә йәткүзиду” дейилгән.

Хотән вилайәтлик мәмурий мәһкиминиң торида көрситилишичә, хотән вилайити 2-айниң 21-күни“намратлиқ қапиқини чөрүп ташлаш, намрат кәнтләрни намратлиқтин қутулдуруш, намратлиқни түгитиш” хизмити сәпәрвәрлик йиғини ечип, “намратлиқтин қутулдуруш қийин өткилигә һуҗум қилиш җеңидә ғәлибини қолға кәлтүрүш пикир йолини түзүп чиққанлиқи”ни тилға алған.

Һалбуки хотән деһқанлириниң инкасиға қариғанда, хәлқни бейитидиған кәсип җәһәттә, сәр хил, өзгичә мәһсулатлардин қаштеши, уйғур тебабәт доригәрлики, яңақ қатарлиқ мәһсулатларни ечиш йәрлик уйғурларға қариғанда хитай содигәрлири көрүнәрлик пайдилиниватқанлиқи мәлум болмақта.

Хотән қарақашниң мәлум йезисидин радиомизға инкас қилған бир деһқан 10 җанлиқ аилисиниң турмуши пәқәт өзигә тәвә һойла-арамдики яңақтин чиққан пайдиғила қарашлиқ икәнликини, бу аилә йеқинқи хотәнниң шәһәр вә наһийәләрни кеңәйтип қуруш пилани бойичә 6 мо йериниң 2мо 3 пуң қисмини яңақ дәрәхлири билән қошупла наһийигә өткүзүп беришкә мәҗбур болғанлиқини, буниң билән аилисиниң кириминиң зор чекинидиғанлиқидин шикайәт қилди.

Хотән деһқанлиридин игилигән учурлиримиздин әмәлийәттә көп сандики деһқанниң киши бешиға тоғра келидиған йиллиқ кирими миң сомғиму йәтмәйду. Бу деһқан аялниң ейтишичә, бәш җанлиқ аилиниң бир йиллиқ кирими нормал болғанда 5 миң сом болсиму, униңдин йәнә нурғун чиқимлирини ғәмләш керәк. Ундақ болғанда һәр җанға тоғра келидиған йиллиқ сап кирим миң сомдин тоғра келишиму натайин.

Лоп наһийисиниң бир кәнт кадири, деһқанларниң йериниң аз, деһқанчилиққа салидиған мәблиғи вә техникиси кәмчил болушниң үстигә, қаттиқ бастуруш мәзгиллиридә тохтимай сиясий өгиниш вә һашарға тутушниң деһқанларниң нормал ишләпчиқиришиға вә мәһсулатиниң төвән болушиға сәвәб болуватқан асаслиқ амил икәнликини дәлиллиди.

Әмма хотән наһийилик намратларни йөләш рәһбәрлик гурупписидин бир кадир зияритимизни қобул қилған болсиму, аптоном районниң хотән вилайитиниң намратлиқтин қутулдуруш қийин өткилигә һуҗум қилишини илгири сүрүш бойичә тәрәққиятни тезлитиш үчүн тәдбир еливатқанлиқини йүзәки оттуриға қойғандин башқа, хотән вилайитиниң омумий җәһәттин намрат болушиниң сиясәт билән алақиси йоқ дегәндә чиң турди вә һашарниң барлиқиниму инкар қилди, хотән хәлқиниң намрат болуп қелишини болса пүтүнләй деһқанларниң өзлиригә артип “намратларни йөләш хизмитини яхши ишләп келиватимиз, деһқанлар өзлири һурун, техника вә тил өгинишкә әһмийәт бәрмәйду, йеңилиқ өгәнмәйду, һурун” деди.

Гумидики бир кичик кәнтниң кадири хотәндә деһқанла әмәс, һәтта оқутқучи вә йеза, кәнт кадирлириниң турмушиму интайин намрат икәнликини билдүрди.

Чәтәлләрдики уйғур көзәткүчилириниң намратлиқниң сәвәблири һәққидики қарашлири өзгичә болуп, уйғур көзәткүчиләрдин германийәдики пәрһат юруңқаш әпәндиниң қаришичә, уйғурлар нопуси әң зич вә асаслиқ салмақни игилигән хотәнниң әзәлдин пиланлиқ туғут, атом синиқи, сиясий җәһәттин қаттиқ бесим қилиш қатарлиқ хитай һөкүмитиниң түрлүк юқири бесимлиқ сиясәтлири әң қаттиқ иҗра қилинидиған җай болуп кәлгән.