Mutexessisler: “Nensiy pélosining teywen ziyariti bashqilargha ilham bolushi kérek!”

2-Awghust kechqurun dunya axbaratining közi teywen'ge tikilgen bolup, dunya tarixidiki bir qétimliq zor weqening yüz bérishi texmin qiliniwatqanidi. Bolupmu amérika-xitay rehberlirining téléfon söhbitide xitay re'isi shi jinpingning “Biz amérika hökümitini ot bilen oynashmasliqqa dewet qilimiz. Chünki otni kim tutsa shuning qoli köyidu” déyish arqiliq amérikagha tehdit salghanliqi, nensiy pélosining asiya sepiri bashlan'ghandin kéyin xitay hökümitining teywen boghuzida herbiy manéwir ötküzüshni jiddiyleshtürüp herbiy paraxot we küreshchi ayropilanlar arqiliq heywe körsitishke bashlighanliqi, hetta xitay hökümitining kaniyi bolghan “Yershari waqti géziti” ning sabiq bash muherriri xu shijinning “Nensiy pélosi teywen'ge kelse uning ayropilanini étip chüshürüwétish kérek” dep ashkara xitab qilishi bu mesilining xitay hökümiti üchün undaq-mundaq mesile emeslikini körsitip bergenidi.

Amérika hökümiti nuqtisidin alghandimu aqsaraydiki bir qisim emeldarlar, jümlidin prézidént jow baydén bu qétimqi teywen sepirini qollimaydighanliqini bildürgen. Shuningdek buning qoyuq porux hidi kélip turghan teywen boghuzidiki weziyetni yamanlashturiwétishtin bashqa roli bolmaydighanliqini tekitligen. Emma walériy shén (Valerie Shen) imzasida “Töpilik” (The Hill) gézitide élan qilin'ghan bash maqalida körsitilishiche, nensiy pélosining teywen'ge bérishi izchil türde siyasiy, iqtisad, medeniyet, qanun, tajsiman wirusini kontrol qilish we démokratiye qatarliq sahelerning hemmisidila xitay hökümitini “Xijilliq” ta qaldurup, xelq'arada “Chandurup” kelgen teywen hökümitining abruyini téximu östüriwétidighanliqi üchün shi jinping bu qétim taqet qilalmighan. Chünki shi jinping teywenning “Muweppeqiyet qazinish hékayisi” ni özining xitaydiki “Qanuniyliqi” we hakimmutleq orni üchün éghir tehdit dep qarighan. Bundaq ehwalda xitay hökümitining bu xildiki yughuri derijilik amérika emeldarining teywenni ziyaret qilishigha qarshi chiqishi tebi'iy iken.

Halbuki, nensiy pélosi bashlap mangghan ziyaret ömiki pilan qilin'ghan waqitta teywen'ge chüshken hemde munasiwetlik söhbetlerdin kéyin seperning dawamigha atlan'ghandin kéyin bu heqtiki köpligen texminler peskoygha chüshüp qaldi. Emma bu qétimliq seperning tesiri heqqidiki mulahize pikirliri tézdin ularning ornini élishqa bashlidi. Bolupmu xitay hökümiti herbiy küch körsitish we diplomatik bésim peyda qilish arqiliq amérika hökümitini “Özi buyrughan ishni qilish” qa ishare qiliwatqanda nensiy pélosining bu heywiler we popuzilarni, shuningdek xitay hökümitining “Semimiy arzusi” ni nezergimu élip qoymastin teywen'ge bérishi bir qétimliq aqilane heriket, dep qarilishqa bashlidi. Bolupmu amérika xelqige bekmu tonushluq bolghan chélishchi jon séna (John Cena) ning 2021-yili teywenni “Dölet” dep atap qoyghandin kéyin xitayning bésimi bilen xitay xelqidin xitayche epu sorishidek setchilikke sélishturulghan halda buning dunya üchün yéngi bir ilham bolushi alahide tekitlendi. Antoni furéy (Anthony Furey) imzasida “Toronto quyashi” da élan qilin'ghan obzordimu mushu mesile alahide tilgha élindi.

Amérika axbarat wasitilirining xewerliride nensiy pélosining bu qétimqi ziyaret hemde xitayning heywe körsitishi heqqide söz qilip: “Biz teywen bilen bolghan dostluqimizdin pexirlinimiz. Bu qétimqi ziyaret bizning héchqachan teywenni yalghuz tashlap qoymaydighanliqimizni besh qoldek körsitip qoyghanliqimiz hésablinidu” dégenliki keng yer alghan. Gerche amérika hökümiti xitay bilen diplomatik alaqe ornatqandin kéyin özi imza qoyghan kélishim boyiche teywenni diplomatiye jehette bir dölet, dep étirap qilmasliqi lazim bolsimu, emma xitay hökümitining teywenni “Xitay zéminining bir qismi” deydighan nezeriyesini étirap qilmaydiken. Bu toghrisida söz bolghan rand guruhi (RAND) ning tetqiqatchisi diywid saks (David Sacks) nensiy pélosi xanimning bu qétimqi ziyaritining emeliyette bir qétimliq yiraqni körerlik bolghanliqini alahide tekitleydu. 

“Uning xitay heqqidiki meydani izchil bolup kelgen, u xitayghimu qattiq bolup kelgen. Bir waqitlarda u béyjingdiki tyen'enmén meydanida démokratiyeni terghib qilidighan bayraqni kötürüp chiqqan. Shunga bu qétimqi teywen ziyaritinimu uning xitayni tenqidlesh we teywenni himaye qilishidiki ashu xil izchil meydanining dawami dések xata ketmeydu. Yene bir yaqtin qaraydighan bolsaq teywendiki ré'alliq urush bashlinish harpisidiki ukra'inaning ehwaligha oxshap kétidu. Shunga u teywen boghuzida urush bashlinishni kütüp turmastin hazirning özidila amérika qoshma shtatlirining teywen'ge bolghan qollishini namayan qilish lazimliqini tonup yetken. Chünki biz hazir ukra'ina bilen bolup kétiwatqanda xitay teywen'ge bolghan ighwagerlikni we bésimni bekla ashuruwatidu. Shunga u bu ziyaretni muhim dep qarighan.”

Obzor maqaliside éytilishiche, teywenning ötken 70 yilliq musapisi démokratiye, kishilik hoquq we qanun arqiliq idare qilishta ularning qarshi qirghaqtiki xitay kompartiyesidin köp algha ketkenlikini namayan qilidiken. Téximu muhimi teywendiki hökümet öz xelqining otturiche milliy daramet sommisini yetküzgen sewiyege xitay hökümiti téxiche yéqinmu kélelmigen. Gerche dunyaning köp qismi xitaydiki erzan emgek küchi we erzan tawarlargha tayinip qalghan bolsimu xitayda herbiy quwwettin bashqa zor bir yüksilish barliqqa kelmigen. Téximu muhimi ‍ene shu xil iqtisadiy jehettiki éship méngish yüzlinishi xitay hökümitining xelq'arada “Urush börisi diplomatiyesi” ni ijra qilishigha, shuningdek diplomatiye we herbiy sahede nöwette öz qoshniliridin halqip dunyagha tehdit sélishigha yol achqan. Shunga bundaq ehwalda nensiy pélosining shunche köp tehditler we heywilerge qarimastin teywenni ziyaret qilishi téximu köp döletlerge ilham bérishi, ularning qelbige ornap ketken “Xitay qorqunchi” ni tügitishige ijabiy yardem bolushi mumkin iken. Bu heqte söz bolghanda déywid sak mundaq deydu. 

“Shi jinping bu yil küzde xitay kompartiyesining qurultiyida üchinchi qétimliq re'islikni üstige almaqchi boluwatidu. Hazir köp qisim kishiler buningda bek chong tosqunluqning mewjut emeslikini tekitlewatidu. Emma shi jinping perde arqisida yene bir qisim kishiler bilen kélishim we ichki sodilarni qilishi, kimlerni yuqirigha chiqirip kimlerni töwen'ge chüshürüshni békitishi mumkin. Mana mushundaq halqiliq peytte shi jinping hergizmu öz reqiblirining özini ‛ajiz‚ déyishini xalimaydu. Yene kélip özining xitaydiki barliq siyasiy orunlashturushlargha qomandanliq qilidighanliqini, amérika hökümitigimu buyruq chüshüreleydighanliqini köz-köz qiliwatidu. Emma bu qétim nensiy pélosigha heywe körsitishte chektin ashuruwétip bir zor xataliq ötküzdi. Shunga u xitaydiki ichki ré'alliqni, iqtisadiy sahediki chékinishni, wirus wabasidin kélip chiqqan dawalghushni mushu qétimliq heywe körsitish arqiliq peskoygha chüshürüshni, shuningdek ‛amérika we teywenning tehditi‚ni pesh qilish arqiliq xitay xelqini yene bir qétim kompartiye bayriqi etrapigha uyushurushni oylidi.”

Melum bolushiche, ukra'ina urushida izchil rusiye bilen bir yaqidin bash chiqiriwatqan rusiye, shuningdek xitayning eng yéqin “Ittipaqdashliri” ning biri bolghan shimaliy koréye hemde xitay bilen iqtisadiy alaqisi qoyuq bolghan bir qisim latin amérika elliri tézdin nensiy pélosining teywen ziyaritini eyiblep bayanatlar élan qilghan. Halbuki yawropadiki köpligen döletler bu qétimqi teywen ziyaritini alqishlighan. Jümlidin en'gliye hökümitining xitay siyasitidiki özgirishlerningmu sewebsiz emesliki, shundaqla buning amérika hökümiti nechche on yildin buyan izchil dawam qilip kelgen “Xitayni mensitmeslik” qarishining yene bir qétim ipadilinishi ikenlikini sherhligen.