Alim séytofning en'gliye parlamént ezasi nusret ghéni bilen ötküzgen mexsus söhbiti

Alim séytof: hörmetlik parlamént ezasi nusret gheni xanim, sizge köp rehmet! bügün washin'gitonda siz bilen tonushqanliqim men üchün sherep hés qilimen. Sizdin soraydighan birinchi so'alim: elwette, rehime mehmmut we en'gliyediki Uyghurlar sizni obdan bilidu. Siz intayin rohluq ikensiz. Pütün dunyadiki ‍uyghurlar, bolupmu amérikadiki Uyghurlar sizge heyran qaldi, shundaqla sizdin tolimu minetdar boldi. Sizning Uyghurlar we dunyadiki bashqa ziyankeshlikke uchrighuchi xelqlerge yardem qilish rohingiz zadi nedin kelgen?

Nusret gheni: méning Uyghurlargha yardem qilishtiki jasaritimning nedin kelgenlikini sorisingiz, hayatimda dunyadiki eng wehshiy qilmishlarning birini öz közüm bilen körgenlikimdin kelgen déyeleymen. Men xelq teripidin saylan'ghan bir parlamént ezasi bolush süpitim bilen, xitay kompartiyesining Uyghur xelqige némilerni qiliwatqanliqini pash qilishni öz burchum, dep bildim. Burunqi waqitlarda nurghunlighan parlamént ezaliri natsistlar gérmaniyesige maslashqan, shundaqla ularning yehudiy chong qirghinchiliqini bir terep qilishida bille ishligen idi. Emma hazirqi ehwal shuki, qirghinchiliq bizning köz aldimizda yüz bériwatidu. Shunga biz choqum gep qilishimiz lazim. Méning bu shlargha qatnishishimdiki sewebimmu shu. Men biraz awwal tekitliginimdek, erkinlik asan qolgha kelmeydu. Biz erkinlik üchün, yeni siz bilen men bu söhbette asasliq téma boluwatqan erkinlik üchün küresh qilishimiz kérek. Biz dunyadiki bashqa xelqlermu, shundaqla Uyghurlarmu oxshashla erkinlikke érisheleydighanliqigha kapaletlik qilishimiz kérek, chünki ularning köp qismi zulumgha uchrawatidu. Ikki milyon tutqun türme we lagérda yatmaqta, tughulush nésbiti 80 pirsent töwenlep ketti, yüzminglighan Uyghur nareside baliliri öz ata-anisidin ayrilip yashimaqta. Mana bularni tilgha alghinimizda, yer sharida Uyghur xelqighe ‍oxshash bundaq éghir ziyankeshlikke uchrighan yene bir milletni tapqili bolmaydu.

Alim séytof: ikkinchi dunya urushidin kéyin “‍Irqiy qirghinchiliqning aldini élish ehdinamisi” élan qilinip, “Qayta tekrarlanmaydu” déyilgen idi. Siz hayatingizda, yeni xitay bu wehshiyliklerni resmiy bashlashning aldida, bügünki 21-esirde mushundaq bir qilmishning yüz bérishini tesewwur qilip baqqanmidingiz?

Nusret gheni: tesewwurdin halqighan yéri shuki, buni aldin oylap yétish heqiqeten tes bir ish. Emma éghir derijidiki kishilik hoquq depsendichiliki bilen irqiy qirghinchiliqning perqi bar. Yene kélip, adette qirghinchiliqning besh muhim belgisi bar, buning eng axiriqi belgi'isi, bir milletni yoqitiwétish meqsitige kélishtur bügünki künde xitay hökümitining qirghinchliq yürgüzüsh niyitini bizge éniq körsitip béridighan delil-ispatlar toluq. Toghra deysiz, b d t ning, yeni birleshken döletler teshkilatining qirghinchiliqni tekshürüsh we uning aldini élish toghriliq chiqarghan mexsus belgilime we tüzülmiliri bar. Halbuki, b d t ning put-qoli aliqachan kishenlen'gen, yeni b d t xitay we rusiye teripidin kishenlen'gen bolghachqa, bu organ özining Uyghurlarning béshigha néme ishlarning kéliwatqanliqini tekshürüsh burchini ada qilalmayla qalmastin, belki qirghinchiliqning dawamlishishining aldinimu alalmidi.

Alim séytof: sizning en'gliye parlaméntida birdek awaz bilen ötken “Qirghinchiliq” heqqidiki qararni chiqrishta oynighan muhim rolingiz seweblik, xitay hökümiti sizge jaza élan qildi. Buninggha qarita xitay hökümitige deydighan qandaq gépingiz bar? xitay élan qilghan bu jaza sizge nisbeten némidin dérek biridu?

Nusret gheni: méningche, bu “Jaza” pütün en'gliye parlaméntigha bérilgen bir jaza, yeni u xitayning bizni jimiqturush, qorqutush we kontrol qilishtiki bir xil usul idi. Emma buning eksche, bu jazaning héch ünümi bolmidi, méni téxmu qet'iy, téximu iradilik qiliwetti. Méning ishlirimni amérika paytexti washin'gitonni öz ichige alghan dunyadiki bashqa parlamént ezalirining ishliri bilen maslashturalaydighan qilip qoydi. Démek, bu “Jaza” xitay kompartiyesining yetmekchi bolghan meqsitining del eksiche ünümi boldi. Uning üstige, xitay hökümitining en'gliye parlaméntigha jaza élan qilishi, bashqa parlamént ezalirida “Néme ish boliwatidu? biz yene némilerni bilishimiz lazim? xitay kompartiyesi dunyadin zadi némilerni yoshuriwatidu?” dégendek so'allarni peyda qildi. Shuning üchün men xitayning bu jazsini “Sherep” dep qaraymen. ‍Uyghur xelqi duch kéliwatqan zulumlarni toxtimay pash qilish-méning mejburiyitimdur.

Alim séytof: en'gliyede siz we bashqa nurghun parlarmént ezaliri intayin aktipliq bilen xitayning Uyghurlargha qaratqan qirghinchiliqini pash qildinglar hemde emeliy we menilik ishlarni qilip keldinglar. Emma boris jonson hökümiti bu jehette köp ish qilmidi. Sizche, buning sewebi néme?

Nusret gheni: way xudayim, jawab bérish tolimu qiyin bir so'alni soridingiz. Qarang, bizning dölitimizning négizlik bir qimmet qarishi bar. Bu qimmet qarashning biri, ilgiriki zamanlarda qulluqni bikar qilishtin ibaret idi. Bügün biz qulluq emgikining shinjangdiki zawutlarda, kéwezliklerde mewjutluqini, Uyghurlarning bu jaylargha ewitilip mejburiy ishqa séliniwatqanliqini körüp turiwatimiz. Ular ishlepchiqarghan mehsulatlarning bizning bazarlirimizda sétiliwatqanliqini körüp turiwatimiz. Mundaqche éytqanda, hazir bizmu bu qul emgikining jeryanigha qatniship qéliwatimiz. Shuning üchün biz herqandaq bir shirketning, herqandaq bir döletning bu xil qul emgiki we ular ishlepchiqarghan mehsulatlardin payda tapmaydighanliqigha kapaletlik qilishimiz kérek. Bu bizning köp qismimizni righbetlendüridu. Bir qisim parlamént ezaliri xitayning sanliq melumat toplap, toplan'ghan bu sanliq melumatlarni qollinip, bashqa döletlerni kontrol qilish meqsitini ishqa ashurishidin endishe qilmaqta. Bizning hemmidin bekrek endishe qilidighan yérimiz shuki, xitayning bizning démokratiyemiz, bizning qimmet qarashlirimiz we bizning erkinilikimizdin paydilinip turup, bizge tehdit élip kélishidur.

Alim séytof: sizge köptin-köp rehmet!

Nusret ghéni: sizgimu rehmet, bu men üchün sherep!