Қайтишиң сир әмәс меһриай

2019-Йили японийәдин юрти қәшқәргә қайтип, лагерға қамилип һаятидин айрилған меһриай әркин юртиға қайтиштин илгири. 2019-Йили март, японийә.

Меһриай, сән қайтқан күнүң айропиланда туруп “дадам сақ болса өзини, болмиса қәбрисини болсиму көрәй” дегән идиң. Шуан бир қәбрә болуп қалмиғинимға өкүнүп кәткән мән. “сәндин йирақ түркийәдә сени тосуп қалалмайдиған адәм болғандин японийәдә сени тутуп қалғудәк қәбрә болған болсам, меһриай мени шу ят топраққа ялғуз ташлап кетишкә чидимас, кетишни ойлимас болғийди” дәп ойлиған идим.

Япунийәдә қәһриманлиқниң қәбриси бар иди. Бундин 80 йил бурун уйғур үчүн мелини, җенини вә әвладини қурбан қилған бир җәмәтниң беши япунийәдә ятқаниди. Уйғурға япунийәдә һөрлүк даваси қилған турпанлиқ моһитилар җәмәтидин мосул моһитиниң қәбриси токйода иди. Йениңда болған болсам, зулумни испатлаш үчүн көйүп өлгән болсам, мосул муһити ятқан шу қәбрә мениң болған болса, яки өлүп токйоға, мосул моһитиниң қәбриси йениға көмүлгән болсам меһриай мени ташлап кәтмәсти, акамниң қәбрисини дуасиз ялғуз қоймаймән дәп болсиму япунийәдә қалған болатти. . . Дегәнләр есимгә кәчкәниди.

Сениң қайтишиңда һеч бир сир йоқ. Анаң үчүн қайтмай башқа таллишиңму қалмиған. “я бөлгүнчи акаңға тур, я қолимиздики анаңға” дегән бу соалға дуч кәлгән һәр қандақ бир пәрзәнт, болупму сәндәк дадисидин үмиди үзүлгән инсан қандақ қилиши, қандақ қилалиши мумкин? сән қайтсаң немә болидиғанлиқини билмигүдәк надан әмәс идиң. Әмма анаңни болсиму қутқузуп қелишни қарар қилдиң.

Сән қайтсаң болмайдиғанлиқини пәрәз қилалмиғудәк әхмәқ, немә болушини билмигүдәк гараң әмәс идиң. Сән маңа ярдәмлишип торда тарқалған уйғурчә гуваһлиқларни инглизчиға тәрҗимә қилишип бәргән. Тутулған, қамалғанларниң қандақ күн көридиғанлиқи саңа аян иди. Гуваһчи гүлбаһар җелилованиң қамақта көргән күнлирини йиғлап туруп өригәнликиңни ейтип бәргән идиң. Әмма мениң түрмә хатирилиримни шунчә езип ичүрсәмму тәрҗимә қилишни рәт қилдиң. “ака, башқиларниң гуваһлиқини десәң тәрҗимә қилип берәй, әмма саңа кәлгән күнләрни тәрҗимә қилмай. Мән ишләп пул тапай, уйғурчә өгәнгән чәтәлликләргә тәрҗимә қилдурайли. Ишәнсәң мән сениң қамақ һаятиңни оқушқа, аңлашқиму петинип бақмидим, сән көргән күнләрни хиял қилиштинму қорқимән” дегән идиң.

Сәпәрниң алдида сени тосқан достлириң сени сөйәтти. Сән айропиланда, учушқа бир қанчә минут қалғанда телефон қилғиниңда көңли бузулған акаңму қайтишиңға чавак чалидиған кәм әқил, чала сават, ала нийәтләрдин әмәс иди. “ака, я сән җим турмисаң, я мән тохтиталмисам, сақчи маңа, анамға тохтимай сени тохтитисән дәп бесим қилса, қандақ қилимән? мән кетәй, улар анамни қамаққа алмисун, анам болсиму укам үчүн, мән үчүн сақ қалсун” десәң мән немә дәймән, немә дейәләймән, қандақ қайил қилалаймән!

Қайтишиңда сир йоқ, әқил тәстиқлайдиған сәвәбму йоқ. Пәқәт сени йирақтин қәлбигә бағлап турған бир аниниң меһри бар. Дадаң тутулуп кәтти. Сени закаңдин айрип баққан бир һаммаңму кесилип кәтти. Сән улар үчүн гуваһлиқ берип бақтиң. Уларни қутқузуш үчүн ашкара сорунда, йүз көзүңни әтмәй туруп мәйданға чиқип бақтиң, әмма һеч нәрсә өзгәрмиди. Сән гуваһлиқ берип бир йил өткәндин кейинму туғқанлар йәнә тутулди, хитай тутушни йәниму давам қилди, һеч бирәйләнни қоюп бәрмиди.

Қайтишиңда сир йоқ, сәвәнлик йоқ, бар болғини муһәббәтниң йүки, уйғурлуқниң дәрди, пәрзәнтликниң бәдили. Һәммимиз йипи аниларниң йүрикигә бағланған ләгләк, бизниң тумшуқимиз муһәббәткә илинған, хитай бизни ашу муһәббәт сәвәблик буғузимиздин буғуп туриду. Бизниң муһаҗир җенимиз вәтәндә қәпәскә соланған қериндашларниң тиниқи үчүн җизилдап туриду. Уларниң яшап қелиши, һаят туруши, биздин вақитсиз айрилмаслиқи, уларниң увалимизға қалмаслиқи бизни қорқутуп туриду, бизни тохтимай агаһландуриду, җазалайду. Бизниң җасаритимизни өлтүрүп туриду. Әмма замин болмаслиқ, увалчилиққа қоймаслиқ сәвәблик қилиниватқан сүкүтләр бизни күндә миң қетим қәтл қилиду.

Қайтишиңда сир йоқ, әмма ғәлибигә тәлмүргән көзләргә тиқиливатқан қумлар, чечиливатқан қоқаслар, меһирсиз һуҗумлар сени тойғузивәтти болғай. Муһаҗирәттики соғуқ мунасивәтләр тоқунуши, тәмсиз тәрәпдарлиқлар уруши, хитайға болған нәпрәтниң көзләрни көр, әқилләрни лал, тилларни зәһәр қилиши сәндәк садда, түз, сәмимий чоң болған адәмгә еғир кәлди бәлким.

Қайтишиңда сир йоқ, қайтмисаң сени тутуп қалидиған, көзүңгә көрүнүп турған утуқ, мәдәт, муһәббәтму һәм йоқ иди. Дава вәдә қиливатқан кәлгүсигә муһаҗирәттә һеч ким йеқин йолап бақмиған, һеч бир һәрикәт ғәлибигә вәдилик әмәс. Һеч бир күч кәлгүсигә бу милләтни бир қәдәм йеқинлаштуруп бақмиған.

Муһаҗирәттә һәмрийиң җапа, достуң ғәм, дүшминиң нәтиҗә. Туруватқан әлдә пулни қоймай тепип, тилладин сарай салсаңму йәрликниң “сән қәйәрлик” дегән соғуқ соалиға тәмтирәйсән. Шу соалға учриғанда шу һәйвәт сарайлириңму сарғайған һалитиңни сиғдуралмайду. Шу чағда дөләт әмәс, өзүң сетивалған дачиму сени йәкләйду, қушларниң сайрашлириму сени “кәлгүнди, мусапир” дәп сәтләйду.

Сән қайттиң меһриай, чүнки қайтсаң берилгән вәдә ялған болсиму ениқ, әмма муһаҗирәттә сән еришмәкчи болған ғәлибиму намәлум. Мусапирчилиқта җанниң сиқилиши, сиқилғанда сиңип кәткүдәк, ичини йерип кирип кәткүдәк бир йәрниң, бир қучақниң болмаслиқи, күткидәк келәчәк, кәткүдәк бир маканниң болмаслиқи сени һарғузувәтти. Җениңни икки таш қисти, қорам таштәк икки муһәббәтниң арисида сиқилдиң. Анаңниң меһри билән акаңниң йоли сени талашти. Тирик туруп вәтәндә көйүватқан от вә акаң йеқиватқан отта тәң көйүш еғир кәлди саңа.

Қайтишиң сир әмәс, буниңға йәнә мән сәвәбкар. 2017-Йили 4-июл күни мисирда йүзлигән уйғур тутқун қилинди. Мән түркийәдә бу вәқәни җакарлидим, дадаң қәшқәрдә тутулди. “ака, сән қәһриман болдуң, дадам қурбанлиқ болди” дедиң әтиси кәчтә. Саңа “әгәр сәнму мәндәк қәһриман болсаң, һәммә уйғур қәһриманлиқни таллиса һечким қурбан болмайтти” дегәнлирим һелиму ядимда. Бәлким сәнму мәндәк қәһриман болушни таллиғансән.

Қайтишиң сир әмәс меһриай, өлүмүң сир. Сениң өлүм хәвириң сирдәкла тарқалди, йәнә сир пети туруватиду. Ахирқи җүмләң “апам телефон қиливатиду” дегән авазиң билән үзүлгән иди. Апаң немә деди, ‍апаңға немә дегүзди, қачан, қәйәрдә немә болдуң, һәммиси тепишмақтәк җавабсиз турупту. Шу аваздин кейин сән һәққидә нә бир тавуш, нә бир һәрп аңлиған болсам кашки.

Қайтиш қарариңдин кейин мәңгүлүккә кәткәнликиңни, сирлар дунясиға сәпәр қилғиниңни аңлидим. Әмма мән бу сирни чоқум ачимән. Хитай тирик тутқун қилип өлүк чиқирип бәрди сени. Мән сениң қандақ җан үзгиниңни, қайси мәлунниң қолида тиниқиң тохтиғанни чоқум ениқлаймән. Бәдиниң топраққа айлинип кәткән болсиму, хитай йүзүңниму ачқузмай дәпинә қилғузивәткән болсиму, мән бу қатиллиқниң йүзини ачимән. Сениң ‍өлүмүңниң өлүмләрниң муқәддимиси болуп қалмаслиқи, сан-санақсиз меһриайларниң қуяшлиқ күнләргә чиқиши, зулум зинданлириниң пачақлинип, таңниң тезрәк етиши үчүн бу сирни ачмай қоймаймән.