Qaytishing sir emes méhri'ay

2019-Yili yaponiyedin yurti qeshqerge qaytip, lagérgha qamilip hayatidin ayrilghan méhri'ay erkin yurtigha qaytishtin ilgiri. 2019-Yili mart, yaponiye.

Méhri'ay, sen qaytqan kününg ayropilanda turup “Dadam saq bolsa özini, bolmisa qebrisini bolsimu körey” dégen iding. Shu'an bir qebre bolup qalmighinimgha ökünüp ketken men. “Sendin yiraq türkiyede séni tosup qalalmaydighan adem bolghandin yaponiyede séni tutup qalghudek qebre bolghan bolsam, méhri'ay méni shu yat topraqqa yalghuz tashlap kétishke chidimas, kétishni oylimas bolghiydi” dep oylighan idim.

Yapuniyede qehrimanliqning qebrisi bar idi. Bundin 80 yil burun Uyghur üchün mélini, jénini we ewladini qurban qilghan bir jemetning béshi yapuniyede yatqanidi. Uyghurgha yapuniyede hörlük dawasi qilghan turpanliq mohitilar jemetidin mosul mohitining qebrisi tokyoda idi. Yéningda bolghan bolsam, zulumni ispatlash üchün köyüp ölgen bolsam, mosul muhiti yatqan shu qebre méning bolghan bolsa, yaki ölüp tokyogha, mosul mohitining qebrisi yénigha kömülgen bolsam méhri'ay méni tashlap ketmesti, akamning qebrisini du'asiz yalghuz qoymaymen dep bolsimu yapuniyede qalghan bolatti. . . Dégenler ésimge kechkenidi.

Séning qaytishingda héch bir sir yoq. Anang üchün qaytmay bashqa tallishingmu qalmighan. “Ya bölgünchi akanggha tur, ya qolimizdiki ananggha” dégen bu so'algha duch kelgen her qandaq bir perzent, bolupmu sendek dadisidin ümidi üzülgen insan qandaq qilishi, qandaq qilalishi mumkin? sen qaytsang néme bolidighanliqini bilmigüdek nadan emes iding. Emma anangni bolsimu qutquzup qélishni qarar qilding.

Sen qaytsang bolmaydighanliqini perez qilalmighudek exmeq, néme bolushini bilmigüdek garang emes iding. Sen manga yardemliship torda tarqalghan Uyghurche guwahliqlarni in'glizchigha terjime qiliship bergen. Tutulghan, qamalghanlarning qandaq kün köridighanliqi sanga ayan idi. Guwahchi gülbahar jélilowaning qamaqta körgen künlirini yighlap turup örigenlikingni éytip bergen iding. Emma méning türme xatirilirimni shunche ézip ichürsemmu terjime qilishni ret qilding. “Aka, bashqilarning guwahliqini déseng terjime qilip bérey, emma sanga kelgen künlerni terjime qilmay. Men ishlep pul tapay, Uyghurche ögen'gen chet'elliklerge terjime qildurayli. Ishenseng men séning qamaq hayatingni oqushqa, anglashqimu pétinip baqmidim, sen körgen künlerni xiyal qilishtinmu qorqimen” dégen iding.

Seperning aldida séni tosqan dostliring séni söyetti. Sen ayropilanda, uchushqa bir qanche minut qalghanda téléfon qilghiningda köngli buzulghan akangmu qaytishinggha chawak chalidighan kem eqil, chala sawat, ala niyetlerdin emes idi. “Aka, ya sen jim turmisang, ya men toxtitalmisam, saqchi manga, anamgha toxtimay séni toxtitisen dep bésim qilsa, qandaq qilimen? men kétey, ular anamni qamaqqa almisun, anam bolsimu ukam üchün, men üchün saq qalsun” déseng men néme deymen, néme déyeleymen, qandaq qayil qilalaymen!

Qaytishingda sir yoq, eqil testiqlaydighan sewebmu yoq. Peqet séni yiraqtin qelbige baghlap turghan bir anining méhri bar. Dadang tutulup ketti. Séni zakangdin ayrip baqqan bir hammangmu késilip ketti. Sen ular üchün guwahliq bérip baqting. Ularni qutquzush üchün ashkara sorunda, yüz közüngni etmey turup meydan'gha chiqip baqting, emma héch nerse özgermidi. Sen guwahliq bérip bir yil ötkendin kéyinmu tughqanlar yene tutuldi, xitay tutushni yenimu dawam qildi, héch bireylenni qoyup bermidi.

Qaytishingda sir yoq, sewenlik yoq, bar bolghini muhebbetning yüki, Uyghurluqning derdi, perzentlikning bedili. Hemmimiz yipi anilarning yürikige baghlan'ghan leglek, bizning tumshuqimiz muhebbetke ilin'ghan, xitay bizni ashu muhebbet seweblik bughuzimizdin bughup turidu. Bizning muhajir jénimiz wetende qepeske solan'ghan qérindashlarning tiniqi üchün jizildap turidu. Ularning yashap qélishi, hayat turushi, bizdin waqitsiz ayrilmasliqi, ularning uwalimizgha qalmasliqi bizni qorqutup turidu, bizni toxtimay agahlanduridu, jazalaydu. Bizning jasaritimizni öltürüp turidu. Emma zamin bolmasliq, uwalchiliqqa qoymasliq seweblik qiliniwatqan sükütler bizni künde ming qétim qetl qilidu.

Qaytishingda sir yoq, emma ghelibige telmürgen közlerge tiqiliwatqan qumlar, chéchiliwatqan qoqaslar, méhirsiz hujumlar séni toyghuziwetti bolghay. Muhajirettiki soghuq munasiwetler toqunushi, temsiz terepdarliqlar urushi, xitaygha bolghan nepretning közlerni kör, eqillerni lal, tillarni zeher qilishi sendek sadda, tüz, semimiy chong bolghan ademge éghir keldi belkim.

Qaytishingda sir yoq, qaytmisang séni tutup qalidighan, közüngge körünüp turghan utuq, medet, muhebbetmu hem yoq idi. Dawa wede qiliwatqan kelgüsige muhajirette héch kim yéqin yolap baqmighan, héch bir heriket ghelibige wedilik emes. Héch bir küch kelgüsige bu milletni bir qedem yéqinlashturup baqmighan.

Muhajirette hemriying japa, dostung ghem, düshmining netije. Turuwatqan elde pulni qoymay tépip, tilladin saray salsangmu yerlikning “Sen qeyerlik” dégen soghuq so'aligha temtireysen. Shu so'algha uchrighanda shu heywet sarayliringmu sarghayghan halitingni sighduralmaydu. Shu chaghda dölet emes, özüng sétiwalghan dachimu séni yekleydu, qushlarning sayrashlirimu séni “Kelgündi, musapir” dep setleydu.

Sen qaytting méhri'ay, chünki qaytsang bérilgen wede yalghan bolsimu éniq, emma muhajirette sen érishmekchi bolghan ghelibimu namelum. Musapirchiliqta janning siqilishi, siqilghanda singip ketküdek, ichini yérip kirip ketküdek bir yerning, bir quchaqning bolmasliqi, kütkidek kélechek, ketküdek bir makanning bolmasliqi séni harghuzuwetti. Jéningni ikki tash qisti, qoram tashtek ikki muhebbetning arisida siqilding. Anangning méhri bilen akangning yoli séni talashti. Tirik turup wetende köyüwatqan ot we akang yéqiwatqan otta teng köyüsh éghir keldi sanga.

Qaytishing sir emes, buninggha yene men sewebkar. 2017-Yili 4-iyul küni misirda yüzligen Uyghur tutqun qilindi. Men türkiyede bu weqeni jakarlidim, dadang qeshqerde tutuldi. “Aka, sen qehriman boldung, dadam qurbanliq boldi” déding etisi kechte. Sanga “Eger senmu mendek qehriman bolsang, hemme Uyghur qehrimanliqni tallisa héchkim qurban bolmaytti” dégenlirim hélimu yadimda. Belkim senmu mendek qehriman bolushni tallighansen.

Qaytishing sir emes méhri'ay, ölümüng sir. Séning ölüm xewiring sirdekla tarqaldi, yene sir péti turuwatidu. Axirqi jümleng “Apam téléfon qiliwatidu” dégen awazing bilen üzülgen idi. Apang néme dédi, ‍apanggha néme dégüzdi, qachan, qeyerde néme boldung, hemmisi tépishmaqtek jawabsiz turuptu. Shu awazdin kéyin sen heqqide ne bir tawush, ne bir herp anglighan bolsam kashki.

Qaytish qararingdin kéyin menggülükke ketkenlikingni, sirlar dunyasigha seper qilghiningni anglidim. Emma men bu sirni choqum achimen. Xitay tirik tutqun qilip ölük chiqirip berdi séni. Men séning qandaq jan üzginingni, qaysi mel'unning qolida tiniqing toxtighanni choqum éniqlaymen. Bedining topraqqa aylinip ketken bolsimu, xitay yüzüngnimu achquzmay depine qilghuziwetken bolsimu, men bu qatilliqning yüzini achimen. Séning ‍ölümüngning ölümlerning muqeddimisi bolup qalmasliqi, san-sanaqsiz méhri'aylarning quyashliq künlerge chiqishi, zulum zindanlirining pachaqlinip, tangning tézrek étishi üchün bu sirni achmay qoymaymen.