Қазақистан президентиниң истепа бериши мутәхәссисләрдә күчлүк инкас қозғиди

Қазақистан аммиви ахбарат васитилириниң хәвәр қилишичә, қазақистан президенти нурсултан нәзәрбайеф 19-март күни кәчқурун қазақистан хәлқигә қилған мураҗиитидә өзиниң истепа бәргәнликини җакарлиған иди. Бүгүндин, йәни 20-марттин башлап қазақистан президенти вәзиписини өтәшкә қазақистан парламенти юқири палатасиниң рәиси, қазақистанниң сабиқ баш министири қасимҗомарт тоқайеф киришти. У бүгүн астана шәһиридики ақордида қәсәм қилди.

Теңринюс агентлиқи елан қилған “қасимҗомарт тоқайеф қазақистан президенти болди” намлиқ мақалида ейтилишичә, йеңи вәзипини тапшурувалған қасимҗомарт тоқайеф қазақистан пайтәхти астана шәһирини “нурсултан” дәп өзгәртиш тәклипини бәргән һәмдә нәзәрбайефниң мәмликәтниң бихәтәрлик кеңишиниң рәиси, “нур-отан” партийәсиниң рәиси вә асасий қанун кеңиши әзаси болуп қалидиғанлиқини билдүргән.

Нурсултан нәзәрбайефниң истепа бериши аммиви ахбарат васитилиридә вә иҗтимаий торларда күчлүк инкас қозғиди.

“коммерсант” гезитидә елан қилинған владимир соловйоф, алекандир константиноф вә кирил кривошейефларниң “барлиқ тирикләрниң алди. Нәзәрбайеф қазақистанниң өмүрлүк рәһбирилик орнини игилиди” намлиқ мақалисидә униң президентлиқ вәзиписи елип ташлансиму, әмма униң техиму муһим вәзипини, йәни мәмликәтниң өмүрлүк рәһбирилик орнини игилигәнлики оттуриға қоюлған. Мақалида мундақ урунған нәзәрбайефтин башқа намзатниң йоқ икәнлики һәм мундақ әһвалниң сабиқ совет җумһурийәтлири ичидин пәқәт қазақистандила мәвҗут икәнлики илгири сүрүлгән.

“взгляд” тор бетидә берилгән “нәзәрбайеф президенттин чоң һоқуқта болиду” намлиқ мақалиниң аптори пйотор акопоф иҗтимаий торларда нәзәрбайеф тәхттин кәткәндин кейин дөләттә муқимсизлиқ башлиниду дегән һәр хил пикир-тәхминләрни йоққа чиқирип, униң данишмән сиясәтчи икәнликини, униң президентлиқ вәзиписидин айрилсиму, лекин һакимийәттин айрилмиғанлиқини билдүргән.

“регнум” агентлиқида берилгән сиясәтшунас марат шибутофниң “қазақистанда һакимийәтни өткүзүп бериш башланди” намлиқ мақалисидә нәзәрбайефниң өз мәйли билән һоқуқтин айрилишиниң униңға техиму шан-шөһрәт елип келидиғанлиқи, худди сабиқ хитай рәһбири ден шявпиңға охшаш “хитайчә һакимийәтни өткүзүп бериш йоли” ни әмәлгә ашуралайдиғанлиқи тәкитләнгән.

Нурсултан нәзәрбайеф немишқа һәм немә үчүн һазир истепа бәрди? у буниңдин кейин немә қилмақчи? буни қазақистанлиқлар қандақ қарши алди? нәзәрбайефниң истепа бериши билән қазақистанниң хитай вә башқа мәмликәтләргә қаратқан сиясити өзгириши мумкинму? мәмликәтниң ичидә өзгиришләр йүз бериши мумкинму?

Мәркизий асия бойичә қазақистанлиқ мутәхәссисләрниң бири әзимбай ғалиниң пикричә, нурсултан нәзәрбайеф президентлиқ вәзиписидин айрилсиму, лекин бихәтәрлик кеңишиниң рәһбири дегән униңдинму үстүн орунни игилигән икән. У мундақ деди: “нәзәрбайеф узақ вақит һакимийәттә олтурған диктатор дегән ениқлимидин қутулуп, йәнә ғәрб мәмликәтлири башчилириниң бесимидин қутулғуси кәлди. У бәрибир қазақистандики һакимийәтни контрол қилип, дөләтниң барлиқ муһим һәрикәтлирини өзи йолға селип туридиған болиду. Асаслиқ һеч нәрсә өзгәрмәйду, пәқәт уни әйибләш азийиши мумкин. Мән һәйран қалған бир нәрсә, көпчилик униң президентлиқтин айрилишини тәбриклимиди. Бу йәрдә бәрибир униңға қандақтур бир һесдашлиқ бардәк. Пәқәт бир аз қисим кишиләр униң айрилишини қоллиди. Қазақистанниң хитай билән болған мунасивити өзгәрмәйду, дәп ойлаймән, чүнки қасимҗомарт тоқайеф ташқи сиясәтниң чоң бир мутәхәссиси. У һәм инглиз, һәм хитай тилини билиду. Шуниң үчүн, мениң оюмчә, бу мунасивәтләрниң кеңийишиму мумкин”.

Радийомиз зияритини қобул қилған сиясәтшунас еркин байдароф мундақ деди: “чоң дөләтни 30 йил дегүдәк башқуруш йеник йүк әмәс. Бу йәрдә шундақла әлбешиниң йешиниму һесабқа елиш керәк. Президент немә үчүн дәл һазир истепа бәрди? у өз нутқида һазирқи вақитта дуняда йеңи аләмшумул өзгиришләрниң йүз бериватқанлиқини, әнә шуниң үчүн йеңи әвладларниң, йеңи рәһбәрләрниң мәйданға келиш һаҗәтликини билдүргән иди. Йәнә бир тәрәптин, нәзәрбайеф сәһнидин пүтүнләй кәтмиди. У буниңдин кейинму дөләттә вә дөләт сиртида йүз бериватқан сиясий өзгиришләрни өз қолида тутуп қалиду. У келәчәктиму барлиқ өзгиришләрниң мәркизидә болиду, дәп ойлаймән. Униң қолида йәнә бихәтәрлик кеңишиниң рәиси, “нур-отан” партийәсиниң рәиси дегәнгә охшаш муһим һоқуқлар сақлинип қалиду. Әмди униң истепа беришини пүткүл қазақистанлиқлар чүшиниш вә һөрмәт билән қобул қилди, дәп һесаблаймән. Чүнки, чирайлиқ вә һөрмәт билән һоқуқни өткүзүп бериш һәр қандақ бир сиясәтчиниң қолидин келивәрмәйду.”

Еркин байдароф йәнә нурсултан нәзәрбайефниң һазирқи заман қазақистан тарихида йеңи бир сәһипини ачқанлиқини, униң хәлқарадиму һөрмитиниң бар икәнликини билдүрүп, йәнә мундақ деди: “мән нурсултан әбиш оғлиниң истепа беришини хитай билән болған мунасивәтләргә өзгиришләр елип келиду, дәп өйлимәймән. Бүгүнки күндә қазақистан вә хитай пәқәт қошна мәмликәтләрла әмәс, бәлки ‛бир бәлвағ, бир йол‚ лайиһәси бойичә шерикләрдур. Астана қазақистанниң илгирики сияситидин чәтнимәйду һәм барлиқ мәмликәтләр билән болған һәмкарлиқини сақлап қалиду. Бу җәһәттә әлниң ташқи сияситидә өзгиришләр йүз бәрмәйду, дәп ойлаймән”.

Қошна мәмликәт қирғизистан мутәхәссислири бу һәқтә немә дәйду?

Бишкәк шәһиридики сиясий анализчи адил турдуқулоф зияритимизни қобул қилип, мундақ деди: “нәзәрбайеф әмәлийәттә һәм дуня күн тәртипини, һәм қазақистан өзидики ички сиясәтни яхши чүшинидиған һәм һес қилалайдиған адәм. У, буниңдин 30 йил илгири рәһбәрлик қилған қазақистанниң һазир қанчилик дәриҗидә өзгәргәнликини, һазирқи вәзийәтниң башқичә болуп, өз вақтиниң аяғлашқанлиқини яхши чүшәнди. Бу данишмәнлик билән қилинған иш һәм районниң башқиму рәһбәрлиригә үлгә болиду, дәп ойлаймән. Қазақистан сөзсиз мәркизий асиядики лидер, йәни рәһбәр мәмликәттур. У, биринчидин, дуняниң хитай вә русийә охшаш чоң мәмликәтлири билән, йәнә бир тәрәптин, әтрапидики мәмликәтләр, шу җүмлидин қирғизистан билән яхши мунасивәт орнитишни билди. явро-асия иқтисад һәмкарлиқи вә шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилати буниңға мисал болалайду. Йеңи кәлгән президент қасимҗомарт тоқайефму ташқи сиясәт саһәсидә дуняға тонулған мутәхәссистур. Шуниң үчүн қазақистанниң ташқи сияситидә чоң өзгиришләр болиду, дәп ойлимаймән. Нурсултан нәзәрбайеф қасимҗомарт тоқайефниң қазақистанниң мәркизий асиядики илгирики сияситини давам қилидиғанлиқиға ишиниду.”