Қазақистанда террорчилиққа вә диний әсәбийликкә қарши күрәш мәсилилири муһакимә қилинди

Ихтиярий мухбиримиз ойған
2016.10.06

Мәлумки, буниңдин үч йил илгири қазақистан рәһбәрлики, шундақла мәмликәтниң қанун қоғдаш органлири һәмдә мутәхәссисләр қазақистанда террорчилиқ вә диний әсәбийликниң йоқлуқини җакарлиған иди. Лекин көп вақит өтмәйла мәмликәт президенти нурсултан назарбайеф һоқуқ қоғдаш органлириниң рәһбәрлири билән мәҗлис өткүзүп, террорчилиққа вә диний әсәбийликкә қарши турушниң дөләт программисини тәйярлашни тәвсийә қилди. Аридин үч йил өткән болсиму, бу мәсилиниң һазирғичә җиддий мәсилә сүпитидә муһакимә қилиниватқанлиқи ашкара болмақта.

22-Сентәбирдә қазақистан пайтәхти астана шәһириниң алий кеңәш өйидә “һазирқи вақитта террорлуқ вә диний әсәбийликни агаһландуруш вә униң алдини елишниң қануний вә рәсмий тәстиқланған чарилири” темисида юмилақ үстәл илмий муһакимә йиғини болуп өтти. Униңға мәмликәт сенати вә парламентиниң алий кеңәш әзалири, дөләт органлири рәһбәрлири, һөкүмәткә тәвә болмиған тәшкилатлар вәкиллири, җәмийәт әрбаблири вә диний әрбаблар, сиясәтшунас вә анализчилар қатнашти.
“хабар”агентлиқиниң мәлуматлириға қариғанда, йиғинда сөзлигүчиләрниң барлиқи дегүдәк пүткүл җәмийәт бирләшкән тәқдирдә террорчилиқ вә диний әсәбийликкә қарши турушниң мумкинликини илгири сүргән. “казахстанская правда” гезитидә елан қилинған “қанун ишәнчи вә күчи билән” намлиқ мақалидә ейтилишичә, мәзкур юмилақ үстәл террорчилиқ вә диний әсәбийликкә қарши туруш мәсилилири бойичә қанунға түзүтүшләр киргүзүш йөнилишидә елип бериливатқан ишниң давами болмақта. Игилишимизчә, алий кеңәш рәиси нурлан ниғматуллин террорчилиқниң бүгүнки күндики маһийитини чүшәндүрүп, мундақ дегән: “мәмликәттики вә дунядики вәқәләр йәнә бир қетим шуни көрсәттики, террорчилиқниң миллити, дини, чеграси болмайду, у пүткүл аләм үчүн омумий хәвптур. Мәмликәт рәһбири нурсултан назарбайеф егиз мунбәрләрдин бир нәччә қетим хәлқара террорчилиқ хәвпиниң өсүватқанлиқини агаһландурған вә униң билән қәтий һәм пәйдин-пәй көришишкә чақирған иди”.

Йиғинда сөз қилған мәмликәтниң баш тәптиш орунбасари андрей кравченкониң ейтишичә, қазақистандики чоң обйектларниң 74 пирсәнти террорчиларниң һуҗумлириға тақабил туралмайду.

У пуқраларға қорал сетиш дуканлири вә бәзи обйектларниң җавабкарлиқи бойичә асасий қанунға түзитиш киргүзүш мәсилисидә җиддий талаш-тартиш туғулғанлиқини, мушу йили җинайәтчиләрниң шундақ дуканларға бесип кирип, қораллинип, бир нәччә тинч аһалини қурбан қилғанлиқини тәкитлигән. Тәкшүрүшләр нәтиҗисидә қорал сатидиған дуканларниң 50 пирсәнтидә кәмчиликләр байқалған.

Әмди дөләт бихәтәрлик комитети рәисиниң орунбасари нурғали билиспекоф 2011-йилдин буян мәмликәт бойичә 64 террорлуқ һәрикәтниң алди елинғанлиқини, афғанистан, сүрийә вә ирақта урушуватқан 45 қазақистанлиқниң қайтурулғанлиқини, 35 кишиниң өз мәйли билән йенип кәлгәнликини, 33 адәмниң террорлуқ һәрикәткә қатнашқанлиқи үчүн җавабкарлиққа тартилғанлиқини илгири сүрди.

Қазақистанда террорчилиққа қарши күрәш қилиш чарилиридин қандақ нәтиҗиләрни күтүш мумкин? террорчилиқниң һәқиқий бәлгилири барму?

Сиясәтшунаслар расул җумали вә ғалим агелеуоф бу һәқтә өз қарашлирини оттуриға қойди.
Зияритимизни қобул қилған сиясәтшунас расул җумали қазақистан даирилириниң бу йөнилиштә көплигән ишларни қилип, ениқ бир чариләр көрүватқанлиқини, кейинки вақитларда җамаәтчилик пикри биләнму һесаблишиватқанлиқини қоллисиму, буниң барлиқидин көңлиниң дегәндәк су ичмәйватқанлиқини тәкитлиди.

У 2010-вә 2011-йиллири мәмликәттә йүз бәргән бир қатар террорлуқ һәрикәтләрдин кейин, һакимийәтниң бу мәсилә билән шуғуллинишқа җиддий киришкәнликини, шундақтиму бәзи мәсилиләрниң диққәттин сирт қалғанлиқини оттуриға қоюп, мундақ деди:
“ 90-йилларниң өзидила бизниң дин, ички сиясәт мәсилилири билән шуғуллинидиған бир талай алимлиримиз, сиясәтшунаслиримиз, диншунаслиримиз дин, яшлар, идеологийә саһәлирини қолға алмисақ, әтә-өгүн буниң еғир мәсилиләргә елип келиш мумкинликини әскәрткән иди. Шу вақитта русийә вәкиллири мундақ болуши мумкин әмәс, һеч қачан ундақ болмайду, дегән пикирләрни илгири сүрди. Шуниң билән буниңға әһмийәт берилмиди. Кейин, мәсилән, 2010-вә 2011-йиллири бу қан төкүшкә елип кәлди. Есимизда, 2011-йили диний ишлар комитети өзгәртилип, агентлиқ дәриҗисигә көтүрүлди, йеңи қанун қобул қилинди. Шуниң билән иш пүтти деди. Лекин бу мәсилә һәл қилинғандин көрә, техиму еғир ақивәтләргә елип кәлди. Бу йили ақтөбә вә алматада орун алған қанлиқ вәқәләр шуниң ярқин испати болуши керәк”.

Р. Җумали бирәр мәһкимә наминиң, бирәр лавазимниң өзгәртилишидин, қанунларға түзитиш киргүзүштин һеч қандақ нәтиҗә чиқмайдиғанлиқини илгири сүрди. У түнүгүн болған йиғинда сөзлигән бәзи әмәлдарларниң ейтқанлиридин уларниң бүгүнки җиддий әһвалдин, мәсилиниң маһийитини чүшиништин тамамән йирақ икәнликигә көзи йәткәнликини һәм буниңға қаттиқ әпсуслинидиғанлиқини билдүрди.

Сиясәтшунас ғалим агелеуоф болса, бу йили ақтөбә вә алмата шәһәрлиридә йүз бәргән вәқәләрни террорлуқ һәрикәтләр дәп қаримайдиғанлиқини билдүрүп, мундақ деди: “сәвәби террорчилар адәттә даим өзлири немини халайдиғанлиқини, немини мәқсәт қиливатқанлиқини, немини тәләп қилидиғанлиқини билдүриду. Алматадики вәқәдә адәттики қарақчилиқ һәрикәтниң болғанлиқи ениқ. Ақтөбәдә йүз бәргән вәқәдиму һеч қандақ бир чақириқму болмиған. Пәқәт улар қандақтур бир еқимниң шоари билән һәрикәт қилғанлиқини ейтқан болсиму, ениқ немә мәқсәтни қойғанлиқи аммиви ахбарат васитилиридә йорутулмиди. Улар ислам дөлитини яки хәлипилик қуримиз дедиму, немә тәләп қилғанлиқи һәққидә бүгүнгичә ениқ һеч нәрсә ейтилмиди”.

Ғ. Агелеуоф ақтөбә вәқәсидә яшларниң қорал көтүрүп чиққанлиқи сәвәблирини ениқлимай туруп, уни террорчилиқ билән бағлашниң дурус әмәсликини, бүгүнки күндә террорчилиқниң немә икәнлики һәм униң бәлгилири һәққидә чүшәндүрүш мәркәзлири йоқ болғанлиқтин һәр хил көз қарашларниң пәйда болуватқанлиқини билдүрди. У ирақ, сүрийә вә башқиму дөләтләргә кәткән қазақистанлиқлар үстидә тохтилип, уларниң вәтинигә қайтип келишигә мумкинчилик туғдуруп, уларға психологийилик ярдәм көрситишниң лазимлиқини, сәвәблирини ениқлашниң муһимлиқини, террорчилиқ вә диний әсәбийликкә қарши сөз үстидә күрәш қилиштин әмәлийәткә өтүшниң зөрүрлүкини тәкитлиди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.