Rusiye xitayning yüzini qilip hujumni kéchiktürgen, emma ularning hemkarliqi qeyergiche dawamlishidu?

Xitay re'isi shi jinping bilen rusiye prézidénti putin krémil sariyigha söhbet söhbet üchün kirip kétiwatqan körünüsh. 2019-Yili 5-iyun, moskwa, rusiye.

Rusiye ukra'inagha hujum qilip hepte ötkende, köpligen taratqularda xitayning bu hujumdin alliburun xewer tapqanliqi we rusiyeni béyjing olimpék musabiqisidin kéyin ukra'inagha hujum qilishni telep qilghanliqi heqqidiki uchurlar köpeygen. “Nyu-york waqti géziti” ge chiqqan bir maqalide gherb istixbarat organliri ashkarilighan bir doklatning mezmuni bérilgen bolup, uningda körsitilishiche, bu yil 2-ayning béshida xitayning yuqiri derijilik emeldarliri rusiye emeldarliridin béyjing olimpék musabiqisidin burun ukra'inagha hujum qilmasliqni telep qilghan. Rusiye okra'inagha hujum qilishning aldidiki bir heptide xitay emeldarliri rusiyening jeng pilanidin xewer tépip bolghan.

Ötken yilning axirida amérika bilen en'giliye istixbarat orunliri özliri igiligen melumatqa asasen rusiyening ukra'inagha hujum qilidighanliqini toghra perez qilip, rusiyege bésim ishletken we xitayni bu hujumgha qarshi chiqishqa ündigen bolsimu, emma xitay buninggha passip pozitsiye bildürgen.

Amérikadiki gérmaniye marshal fondining xitay ishliri analizchisi zakari kopér (Zachary Kooper) radiyomizning ziyaritini qobul qilip, xitayning bu hujumning aqiwitini toghra mölcherliyelmigenlikini bildürüp mundaq dédi: “Eger xitay bu ishning axirining nege baridighanliqini oylap yetken bolsa, rusiyeni qollimighan bolatti dep oylaymen. Shi jinping bilen putinning öz'ara néme déyishkenlikini bilmeymiz, emma menche, xitayning nöwettiki weziyetni özige paydiliq dep qarishi natayin. Amérika bilen yawropa mustebitlikke qarshi burunqidinmu bek ittipaqlishiwatidu, bu yerdiki nishan rusiye bilen xitay. Hazir rusiye zor kölemde iqtisadiy jazagha uchridi, bu jaza rusiyeni ajizlitipla qalmay, xitaynimu tes kün'ge qoyidu. Xitay karxaniliri ya jazagha uchraydu, yaki bu jazagha qarshi chiqidu. Néme bolsa bolsun, xitay hökümiti emeliy xeterge duch kélidu. Shunga méningche, hazirqi ukra'ina weziyiti xitay rehberlirini anche xushal qilalmaydu”.

Yuqiriqi maqalide éytilishiche, prézidént baydén ötken yil 11-ayning 15-küni shi jinping bilen widéyoluq körüshüp, bir qanche kün ötkendin kéyin, amérika emeldarliri rusiyening ukra'ina etrapigha esker toplawatqanliqi heqqidiki uchurlarni xitaygha yetküzüp, xitay emeldarlirini putinni peylidin yandurushqa köndürmekchi bolghan. Amérika emeldarliri xitayning amérikadiki elchisi we tashqi ishlar minsitiri wang yi bilen söhbetleshken, hetta ruslar ukra'inagha hujum qilishning aldiki bir nechche sa'ette amérika emeldarliri xitayning washin'gtondiki elchixanisi bilen alte qétim körüshken, emma xitay terep rusiyening ukra'inagha hujum qilishigha guman bilen qaraydighanliqini bildürgen. En'giliye istixbarat emeldarlirining bildürüshiche, putin olimpék musabiqisidin ilgirila ukra'inagha hujum qilishni oylighan bolsimu, xitayning qollishini ümid qilip, olimpék musabiqisining ayaghlishishini saqlighan.

2-Ayning 4-küni rusiye prézidénti wiladimir putin béyjing olimpék musabiqisining échilish murasimi bashlinishtin awwal xitay re'isi shi jinping bilen körüshüp, birleshme bayanat élan qilghan, bu bayanatta ular natoning kéngiyishini eyblesh bilen birge, ikki döletning hemkarliq munasiwitining “Cheklimisiz derije” ge yetkenlikini we “Heqiqiy démokratik yéngi dunya tertipi” quridighanliqini jakarlighan.

Xitay 2-ayning 20-küni béyjing olimpék musabiqisining yépilish murasimini ötküzgen, etisi rusiye prézidénti putin dölet xewpsizlik komitéti yighini chaqirghan we arqidinla ukra'inagha hujum qilishqa buyruq chüshürgen. 2-Ayning 24-küni rusiye armiyesi ukra'inagha keng kölemlik basturup kirip, ukra'ina sheherlirini bombardiman qilghan.

Tehlilchilerning bildürüshiche, xitaydiki olimpék musabiqisining ayaghlishishi bilen teng putinning ukra'inagha hujum qilishi tesaddipiyliq emes iken. Chünki, 2008-yil béyjing yazliq olimpék musabiqisi ötküzülüwatqan peytte rusiye gruziyege hujum qilghan bolup, buningdin xitay emeldarliri nahayiti bi'aram bolghaniken.

Maqalide körsitilishche, yillardin béri rusiye bilen xitay iqtisad, diplomatiye we herbiy jehettiki hemkarliqini kücheytip kelgen bolup, putin bilen shi jinpingning axirqi qétimliq uchrishishtiki birleshme bayanati amérika bilen yawropani heyran qaldurghan. Nato we yawropaning xewpsizliki mesiliside xitay bu qétim rusiye terepte turidighanliqini éniq bildürgen.

Istratégiye mutexesisi, doktor erkin ekrem ependi xitay bilen rusiyening eslidinla gherb dunyasigha qarshi halda izchil hemkarliship kéliwatqanliqini bildürdi.

2-Mart charshenbe küni birleshken döletler teshkilati omumiy kéngishi rusiyening ukra'inagha qilghan tajawuzchiliq hujumini eyiblesh qarari alghan. 141 Dölet bu qarar layihesini qollap awaz bergen؛ rusiye, bélorusiye, éritriye, shimaliy koriye we süriye qatarliq 5 dölet qarshi turghan. Xitay qatarliq 10 dölet biterep meydanda turuwalghan. Xitayning biterep meydanda turuwalghanliqi emeliyette rusiyeni qollighanliqi bolup, xelq'araning küchlük eyblishige uchrighan.

Erkin ekrem ependining qarishiche, xitay rusiyening ukra'inagha qilghan hujumini qollighan bilen rusiyening bu urushta ghelibe qilip küchiyip kétishidin, shundaqla meghlub bolup xitaynimu teng balagha tiqip qoyushidin ensireydiken. Siyasiy közetchi ilshat hesen ependi rusiyening ukra'inagha qilghan hujumining meghlubiyet bilen ayaghlishishi mumkinliki we xitayning buningdin bekmu ensireydighanliqini otturigha qoydi.

Analizchi zakari kopér ependining qarishiche, xitay rusiyening iqtisadiy jehettin weyran bolushini xalimaydiken hemde rusiyege yürgüzülgen iqtisadiy jazagha qarshi iken. U bu heqte mundaq dédi: “Menche, xitay rusiyege yürgüzülgen iqtisadiy jazani qollimaydu. Dölet ichide ayrim shirketler bu jazagha boysunidu, shundaq qilsa ikkinchi qétimliq jazagha uchrimaydu. Menche, xitay rusiyege yürgüzülgen iqtisadiy jazani qollimaydu, özige yürgüzülidighan iqtisadiy jazanimu ijra qilmaydu. Chünki bundaq jaza xitaygha nahayiti éghir kélidu. Halbuki, bu jazaning ijra qilinishigha guman bilen qaraymen, chünki xitay hökümiti uni özi békitidu”.

“Amérika awazi” ning xewer qilishiche, xitayning merkiziy partiye mektipide 15 yil xizmet qilghan, 2020-yil xitay kompartiyesi we shi jinpingni tenqidligenliki üchün partiyedin qoghlap chiqirilghan, hazir amérikida panahliniwatqan proféssor sey shya, xitay re'isi shi jinpingni tenqidlep: “Shi jinping bilen putin til biriktürüp, rezillik oq merkizini peydi qildi. Ular tajawuzchiliq urushi arqiliq dunya tertipini özgertmekchi,” dégen.

Siyasiy közetküchi ilshat hesen ependi xitay bilen rusiyening bügün eyni chaghdiki natsist gérmaniyesi, italiye we yaponiye birliship qurghan rezillik ittipaqigha oxshash hemkarliq hasil qilghanliqini, emma menpe'et toqunushi tüpeylidin bu ittipaqliqning uzaqqa barmaydighanliqini ilgiri sürdi. Ilshat hesen ependi yene nöwettiki weziyetning hazirche Uyghur mesilisige paydisiz teripi bolsimu, yiraqni oylighanda ijabiy tesirining bolidighanliqini, shunga zulumgha qarshi dawamliq küresh qilish kéreklikini tekitlidi.