15 - декабир қәшқәрниң кона шәһәр наһийиси сайбағ йезисида йүз бәргән қанлиқ вәқә тоғрисидики хәвәрләргә японийә телевизийә қаналлири,тор бәтлири,гезитлири кәң орун бәргән шундақла уйғур аптоном районида йүз бериватқан бу хил тоқунушлар тоғрисида бир қисим нопузлуқ гезитләрдә сиясий мулаһизиләрму елип берилған.
төвәндә японийидики ихтиярий мухбиримиз һаҗи қутлуқ қадири бу тоғрисида мәлумат бериду.
японийидә чиқидиған минами ниппон гезитиниң хәвиридә "уйғур аптоном районида сақчилар билән аһалиләр оттурисида тоқунуш йүз берип 16 киши өлди. вәқәни һөкүмәт тәрәп террорлуқ вәқә дәп елан қилди" дейилгән.
хәвәрдә қәшқәр вилайитиниң кона шәһәр наһийисидә 15 - декабир кәч саәт 11:00 ләрдә сақчилар билән аһалиләр оттурисида тоқунуш йүз берип 16 кишиниң өлгәнлики,өлгүчиләрдин икки нәпириниң сақчи икәнлики билдүрүлгән шундақла мәзкур хәвәрниң хитайниң тәңритағ тор бетидин елинғанлиқи әскәртилгән.
хәвәрдә, вәқә йүз бәргәндин кейин, дүшәнбә күни хитай ташқи ишлар министирлиқиниң баянатчисиниң мухбирларға вәқәни "террорлуқ вәқә, вәқә һөкүмәткә, инсанийәткә қаршилиқ билдүрүштин ибарәттур" дегән баянати вә шундақла хитай тәрәпниң вәқәни давамлиқ тәкшүрүватқанлиқи билдүрүлгән.
хәвәрдә 28 - өктәбир тйәнәнменда аптомобил билән һуҗум қилиш вәқәси йүз бәргәндин кейин хитай һөкүмәт даирилири уйғурларни бастурушни күчәйткән. шуңа бу хил бастурушларға уйғурлар наразилиқ билдүргән. бу қетим йүз бәргән вәқә бәлким икки милләт оттурисидики тоқунуш болуши мумкин, дейилгән.
минами ниппон гезитиниң хәвиридә " 28 - өктәбир тйәнәнменда йүз бәргән вәқәдин кейин хитай һөкүмәт даирилири уйғурларни бастурушни күчәйткән болсиму, әмма ноябир ейида қәшқәр маралбеши наһийисидә сақчиханиға һуҗум вәқәси йүз берип 11 киши қаза қилди" дейилгән.
мәзкур гезиттики " милләтләр арисидики тоққунуш җиддийлишип кәтти, өлгүчиләрниң сани 90 дин ашти" дегән мавзудики мақалидә, уйғур аптоном районида уйғурлар билән хитайлар арисидики тоқунушниң күчийиши арқисида бу йил бу хилдики тоқунушларда өлгәнләрниң сани 90 дин ешип кәткәнлики, әмма бу санниң пәқәтла һөкүмәт ахбаратлири елан қилған сан икәнлики, вәқәниң үзлүксиз йүз беришиниң түп сәвәби хитай һөкүмитиниң уйғурларни қаттиқ бастуруш елип барғанлиқидин ибарәт икәнлики алға сүрүлгән.
хәвәрдә "ши җинпиң һөкүмити уйғурларға қаттиқ қоллуқ сиясәт йүргүзгәнликтин, уйғурларниң бунинңға болған қаршилиқ көрситиши техиму ашқан" дейилгән.
хәвәрдә 28 - өктәбир тйәнәнмен вәқәси йүз бәргәндин кейин хитай компартийисиниң рәһбәрликидики "дөләт бихәтәрликни қоғдаш комитети" қарар мақуллап хитай хәлқ азадлиқ армийиси, сақчи даирилири вә хитай ташқи ишлар министирлиқи хитайдики тибәт, уйғурлардин кимики хитай дөлитиниң дөләт аманлиқиға тәсир көрситидиған һәр қандақ иш - һәрикәт елип барса, шүбиһсизки, шу хилдики һәрикәтләрни террорлуқ һәрикәт дәп һесаблаш керәклики тоғрисидики йолйоруқиға асасән ташқи ишлар министирлиқи бу қетимқи вәқәниму террорлуқ вәқә дәп елан қилди. тйәнәнмен вәқәсидин кейин көплигән уйғурлар гунаһсиз қолға елинди. уйғурларниң әнәнивий вә диний өрп - адәтлиридики қиз - аялларниң бешиға яғлиқ артиши, йүзигә чүмбәл тартиши, әрләрниң сақал - бурут қоюшини һөкүмәт ғәлитилик дәп билип, илгирикидинму бәкрәк чәклимә қойди. ислам дининиң әқидилиригә мунасивәтлик болған диний тәлим - тәрбийә елиш паалийәтлири қатарлиқ диний сорунлар күчлүк тосқунлуққа дуч кәлди. хитай һөкүмити давамлиқ һалда уйғур аптоном районида елип берилидиған җәмийәт аманлиқини қоғдаш, иқтисадни гүлләндүрүш сияситидә өзлириниң зор ғәлибиләрни қолға кәлтүрүп, ғайәт зор иқтисади үнүмләргә еришкәнликини тәшвиқ қилған болсиму, әмәлийәттә иқтисадий гүллиништин мәнпәт еливатқанлар пәқәтла хитай миллитидур. уйғур аптоном районидики уйғурлар билән хитайларниң иқтисадий җәһәттики пәрқий асман - земин пәрқлиниду. уйғур аптоном районида хитайларға иқтисадни гүлләндүрүш сиясити, уйғурларға бастуруш сиясити йүргүзилиду дәп көрситилди.
ниппон кезай гезитиниң хәвиридә "сақчилар билән аһалиләр оттурисида тоқунуш йүз бәрди. хитай һөкүмити вәқәни террорлуқ вәқә дәп елан қилди. бу қетимқи вәқәдә җәмий 16 киши өлди" дейилгән шундақла хәвәрдә " 14 киши сақчилар тәрипидин етип өлтүрүлгән. икки киши қолға елинған. мәзкур хәвәр тәңритағ тор бетидин елинған" дәп әскәртилгән. гезит йәнә, өктәбир ейида бейҗиң тйәнәнменда йүз бәргән аптомобил билән һуҗум қилиш вәқәси билән ноябир ейида маралбешида йүз бәргән сақчиханиға һуҗум қилиш вәқәлирини тилға алған.
хәвәрдә бу хилдики вәқәләрниң уйғур аптоном районида йеңидин йүз бәргән вәқә һесабланмайдиғанлиқини уйғур аптоном районида 2009 - йилдин башлап үзлүксиз һалда бу хилдики вәқәләр даим йүз берип туруватқанлиқини билдүргән.
ниппон кезай гезитиниң мәзкур хәвиридә йәнә 2009 - йили 5 - июл үрүмчи вәқәсидин башлап таки 15 - декабир қәшқәр кона шәһәр наһийисидә йүз бәргән қанлиқ вәқәләрдики өлгүчиләрниң сани, вәқә йүз бәргән орун вә вақитни тәртиплик һалда көрситип өткән. хәвәрдә хитай ташқий ишлар министирлиқиниң баянатчисиниң вәқәдә өлгүчиләрни "террористлар, улар пәқәтла аз сандики бөлгүнчиләр, улар мәңгү хәлқниң миһри - муһәббитигә еришәлмәйду" дегән сөзиму нәқил қилинған.
хәвәрдә "тйәнәнменда аптомобил билән һуҗум қилиш вәқәси йүз бәргәндин кейин хитай компартийиси бейҗиң вә уйғур аптоном районидики тәкшүрүш понкитлирида илғар техникилиқ тәкшүрүш әваплирини қоллиниш билән биргә, уйғурларға болған бастуруш сияситини күчәйтивәтти" дейилгән.
йомиури шинбун гезитидиму бу вәқәгә аит хәвәр тәпсилий берилгән болуп, хәвәрдә "вәқә йүз бәргән қәшқәр вилайитидә хитай миллити билән уйғурлар арисидики мунасивәт наһайити назук, уйғурлар билән хитайларниң иқтисадий пәрқи зор, хитай миллити барлиқ әвзәл сиясәтләрдин бәһримән болуп, иқтисадий гүллинишкә муйәссәр болған. уйғурларниң болса өрп - адәтлири,диний етиқадлири қаттиқ чәкләнгән. бу хилдики вәқәләр қәшқәр вилайитидә даим көрүлүп туридиған вәқәләр һесаблиниду" дейилгән.
ахирда зияритимизни қобул қилған уйғур зиялийси доктор турмуһәммәт һашим бу қетимқий вәқә һәққидә тохтилип өтти.
аваз улинишидин тәпсилатини аңлаң.
0:00 / 0:00