Журналист сакурай: хитай “ислам дөлити” тәшкилатини көзнәк қилип туруп уйғурларни бастуруватиду

Журналист сакурай йошико ханим рабийә қадир ханим вә доктур турмуһәммәт әпәндиләр билән биллә

Японийәдә тонулған атақлиқ журналист сакурай йошико ханим хитайниң “ирақ - шам ислам дөлити” тәшкилати пәйда қилған хәлқаралиқ анти - террорлуқ һавасидин устилиқ билән пайдилинип уйғурларни бастуруш һәрикити елип бериватқанлиқини илгири сүргән.

Йошико ханим бу қарашларни японийәдин чиқидиған нопузлуқ журналлардин “шуканшинчав” журнилиниң йеқинқи санида “хитай ислам дөлити тәшкилатини көзнәк қилип туруп уйғурларни бастуруватиду”, сәрләвһилик мақалисидә оттуриға қойған. У йәнә уйғурларниң 11 - сентәбирдин кейинки 2 - қетимлиқ кәң көләмлик бастуруш һәрикитигә дуч кәлгәнликини көрсәткән.

Журналист сакурай йошико мақалисиниң муқәддимисидә: “хитай һөкүмити өзидин айрилип чиқип кетишкә тиришиватқан уйғурларниң мустәқиллиқ һәрикитини терроризмға бағлап бастурушни 11 - сентәбир вәқәсидин кейин рәсмий башлиған - иди.” дәйду.

Шундақла, йәнә 2002 - йили 10 - айниң 25 - күни америкиниң тексас штатидики президент бушниң дачисида, хитай дөләт рәиси җяң земинниң бәзи тәклиплиригә бушниң қошулғанлиқини алаһидә әскәртип өтиду.

Мақалидә аптор “ислам дөлити” тәшкилати һәққидә тохтилип: дуня һазир “ислам дөлити” тәшкилатниң хәвпигә дуч келиватиду. Хәлқара җәмийәттә терроризмға қарши туруштин ибарәт бу һәрикәт йәнә қайтидин баш көтүрди. Хитай һөкүмити бу пурсәтни ғәниймәт билип бу тәшкилатини көзнәк қилип туруп бейҗиңдин мустәқиллиқ тәләп қиливатқан уйғурларниң барлиқ һәрикәтлирини терроризмға бағлап туруп бастурушни йәнә башлиди“, дәйду.

Аптор мақалисидә: 1 - айниң ахирлири японийәгә кәлгән рабийә қадир ханим маңа, ши җинпиң һакимийәт бешиға чиққандин буян, уйғурларни бастурушни техиму күчәйткәнликини, илгиридин тартип уйғурларни бастуруш хитай компартийәсиниң ортақ бир сиясити болсиму, әмма ши җинпиң дәвридә уйғурларни бастуруш әң юқири пәллигә өрлигәнликини баян қилди, дәйду.

Журналист сакурай йошико мақалисидә уйғурларниң тили вә диний етиқади һәққидә тохтилип: “уйғур елидики уйғур өсмүрлири өз ана тилини өгиништин мәһрум қилинди. Уйғур маарипидин уйғур тили сиқип чиқириветилди. Хитай уйғурларни тилидин айрип болди. Әмдиликтә болса, уйғурларни динидин айриветишкә урунуватиду.18 яштин төвән балларниң мәсчиткә кириши, мәмурларниң, маарип сепидикиләрниң диний паалийәтләргә қатниши чәклинип, хилаплиқ қилғучилар көрүлсә, хизмитидин бошитиветиштин ибарәт қаттиқ қоллуқ сиясәт йүргүзүлүшкә башлиди”, дәйду.

Аптор мақалисидә: “уйғур ханим - қизлириниң ислами кийимләр билән ясиниши вә бу хилдики кийимләр билән аммиви сорунларға беришиниң чәклигәнликини баян қилип: ислами диний кийимләрни кийгән ханим - қизларниң аптобусқа олтуруши, дохтурхана, мәктәп, кутупханиларға кириши чәкләнди”, дәйду.

Мақалидә һәм өткән йили рамизан ейида уйғур елидә хитайниң уйғурларни роза туттурмаслиқ үчүн елип барған бир қатар сиясәтлири һәққидиму аптор әтраплиқ тохталған.

Сакурай йошико мақалисидә: “уйғурларни тилидин, динидин айрип ассимилятсийә қилиш сияситини шиддәт билән елип бериватқан хитай рәиси ши җинпиң өзиниң йеңи йипәк йоли истратегийәси пиланидики ачқучлуқ җай дәп қаралған уйғур елигә берип уйғурларни бастуруш сиясәтлирини техиму күчәйтиш һәққидә йәрлик һөкүмәткә буйруқ бериватқан бир пәйттә өткән йили 30 - апрел кәч саәт йәттидә үрүмчи җәнубий вогзалда партлаш вәқәси йүз бәрди. Йәрлик даирләр ши җинпиңни келиду - дәп бихәтәрлик хизмәтлирини әтраплиқ күчәйткән болсиму әмма, уйғур елидә йәнила вәқә көрүлди. Ши җинпиң мәзкур вәқәгә қаттиқ аччиқлинип, уйғур аптоном район партком секретари җаң чүншйәнгә уйғурларни қаттиқ бастуруш тоғрисида қайта буйруқ бәрди”, дәйду.

Мақалидә аптор өткән йили уйғур елидә 37 қетим вәқә йүз бәргәнликини буниң ичидә һәммидин бәк зор болған вәқә “йәкән вәқәси” икәнликини тилға елип: “йәкән вәқәси һәққидә хитай һөкүмитиниң ашкарилиған учурлири билән уйғурларниң инкаслири охшаш әмәс. Хитай уйғурларни сақчиларға һуҗум қилди. Чәтәлдики террорчи күчләр буниңға маслашқан - дәйду вә вәқәдә 96 кишиниң өлгәнликини билдүриду. Шундақла йәкәнгә чәтәл мухбирлириниң кириштин тосиду. Шу сәвәбтин хитай иҗтимаий таратқулириниң бу һәқтики учурлирини ишәнчлик дәп қарашқа болмайду” дәйду.

Мақалидә йәнә “бәзи бир мәлуматларға қариғанда йәкән вәқәсидә өлтүрүлгән уйғурларниң сани икки миңдин, үч миңға йеқин болуши мөлчәрләнмәктә. Һәтта өлгүчиләр ичидә алтә яшлиқ өсмүр балларниңму барлиқи дәлилләнмәктә. Йәкән вәқәсидә растинила үч миңға йеқин киши өлтүрүлгән болса, бу шәк шүбһисизки ирқий қирғинчилиқ һесаблиниду” дәйду.

Аптор мақалисиниң ахирида: “рабийә қадир ханим японийәдә зиярәттә болуватқан күнләрниң өзидә уйғур елиниң хотәндә үч нәпәр яшниң сақчиларға һуҗум қилди дегән баһанә билән етип өлтүрүлгәнлики хәвири мәтбуатларда берилди. Буниңдин биз хитай ‛ислам дөлити тәшкилати‚ ни баһанә қилип туруп уйғурларни бастурушни давамлаштуруватқанлиқини көрүвалалаймиз”, дәйду.

Ахирида зияритимизни қобул қилған дуня уйғур қурултийиниң японийәдики вәкили доктор турмуһәммәт һашим журналист сакурай йошико һәққидә тохтилип өтти.