16-Ноябир сериқбуя вәқәси японийә мәтбуатлирида кәң орун алди

Асаһи шинбун, ниппон кезай, йомиури шинбон гезитидики 16-ноябир сериқбуя вәқәсигә мунасивәтлик берилгән хәвәрләр.

Мушу айниң 16-күни қәшқәр маралбеши наһийиси сериқбуя сақчиханисиниң һуҗумға учриғанлиқи тоғрисидики учурлар японийә телевизийә қаналлири, тор бәтлири вә шундақла гезитләрдин кәң орун алди.

Японийәдә чиқидиған нопузлуқ гезитләрдин асаһи шинбун гезитиниң 17-ноябир санидики “шинҗаңда 11 адәм өлди. Сақчихана хадимлири һуҗумчиларни өлтүрди” сәрләвһилик хәвиридә 16-ноябир қәшқәр вилайитиниң маралбеши наһийисиниң сериқбуя сақчиханисиға һуҗум қилған тоққуз нәпәр һуҗумчиниң сақчилар тәрипидин етип өлтүрүлгәнлики, сақчихана хадимлиридин икки нәпириниң ярилинип, иккисиниң өлгәнлики, әмма вәқәдә өлгән 11 нәпәр өлгүчиниң миллитиниң ениқ әмәслики, лекин өлгүчиләрдин бир нәпириниң азсанлиқ милләт болуши еһтималлиққа йеқинлиқи билдүрүлгән.

Хәвәрдә маралбеши наһийиси сериқбуя йезисида бу йил 4-айда сақчилар билән уйғурлар арисида тоқунуш йүз берип вәқәдә 21 кишиниң өлгәнликини, вәқәни хитай даирилири террорлуқ һуҗум дәп елан қилғанлиқини билдүрүш билән биргә, 28-өктәбир бейҗиң тйәнәнмендә йүз бәргән аптомобил һуҗум вәқәсигиму хитай һөкүмәт даирилириниң “пиланлиқ елип берилған террорлуқ һәрикәт” дәп баһа бәргәнликини баян қилған.

Йомиури шинбун гезитиниң 17-ноябирдики “икки нәпәр сақчихана хадими вә 9 нәпәр һуҗумчи етип өлтүрүлди” дегән хәвиридә 16-ноябир кәчтә қәшқәр вилайитиниң маралбеши наһийиси сериқбуя сақчиханисиға һуҗум қилиш вәқәси йүз берип икки нәпәр сақчи ярилинип, икки сақчиниң өлгәнлики, 9 нәпәр һуҗумчиниң етип өлтүрүлгәнлики,һуҗумчиларниң уйғур икәнлики тоғрисида бәзи ениқсиз мәлуматларниң барлиқини билдүргән.

Хәвәрдә 28-өктәбир бейҗиң тйәнәнмендә аптомобил һуҗум вәқәси билән йеқинда шәнши өлкисиниң партком хизмәт бинасиниң алдида партлитиш вәқәси йүз бәргәнликини, әмма хитай даирилириниң тйәнәнмендә йүз бәргән аптомобил һуҗум вәқәсини террорлуққа бағлап “террорлуқ һуҗум” дәп елан қилғанлиқини алаһидә әскәрткән шунадақла бу икки вәқәдин кейин һөкүмәт даирилириниң бихәтәрлик тәдбирлирини күчәйткәнликини билдүргән.

Ниппон кезай шинбун гезитиниң 17-ноябирдики “уйғур елида сақчихана һуҗумға учриди. Һөкүмәт даирилири 11 кишиниң өлгәнликини ашкарилиди” дегән хәвиридә, қәшқәр вилайитиниң маралбеши наһийиси сериқбуя сақчиханисиға 16-ноябир кәчтә 9 нәпәр уйғурниң һуҗум қилғанлиқини, икки нәпәр сақчиниң ярилинип,иккисиниң өлгәнликини, 9 нәпәр һуҗумчиниң сақчилар тәрипидин етип өлтүрүлгәнликини билдүргән.

Хәвәрдә, хитай даирилириниң вәқәниң арқа көрүнүши вә сәвәбини ашкарилимиғанлиқини, әмма хитай һөкүмәт даирилириниң 28-өктәбир тйәнәнмендә йүз бәргән аптомобил һуҗум вәқәсидин кейин уйғур елида йүз бәргән бу хилдики вәқәләрни тунҗи қетим ашкарилиши икәнликини билдүрүп, вәқәниң келип чиқиш сәвәби бәлким хитай һөкүмитиниң тйәнәнменгә аптомобил билән һуҗум қилиш вәқәси йүз бәргәндин кейин, уйғурлар үстидин елип барған қаттиқ бастуруш сияситигә қарита “уйғурларниң қаршилиқ көрситиш, наразилиқ билдүрүш һәрикити болуши мумкин” дейилгән.

Хәвәрдә йәнә “бу вәқә йәрлик хитай һөкүмитигә қарши елип берилған қаршилиқ һәрикити болуп, бәлким бу һәрикәт тиздин башқа районларғиму тарқилиши мумкин, хитай һөкүмити тйәнәнмен аптомобил һуҗум вәқәсидин кейин уйғур елидики сақчи, қораллиқ сақчи вә башқа қоғдаш хадимлириға, коча чарлаш, кимлик тәкшүрүш җәрянида уйғурларға қаттиқ қол болушни елан қилғанлиқи үчүн, бу хилдики вәқәләр келип чиққан. Йәрлик һөкүмәт әмди чүчүши мумкин” дейилгән.

Ниппон кезай шинбун гезитиниң бу һәқтики хәвиридә маралбеши наһийиси сериқбуйида йүз бәргән вәқәдин кейин сақчи даирилириниң вәқәдә өлгүчи һуҗумчиларниң аилә тавабиатлиридин 10 дин ошуқ кишиниң һуҗумчиларниң сақчиханиға һуҗум қилишиға ярдәмләшкән дегән баһанә‏- сәвәб билән қолға елинғанлиқи шундақла шу әтрапта олтурушлуқ уйғурлардин 40-50 кишиниң сақчихана алдиға топлишип сақчиларниң оқ чиқирип адәм өлтүрүшигә наразилиқ билдүргәнликиму илгири сүргән.

Ниппон кезай шинбун гезитиниң 18-ноябирдики хәвиридә 16-ноябир маралбеши наһийиси сериқбуя сақчиханисиға һуҗум қилиш вәқәси йүз бәргәндин кейин сақчилар наһийиниң һәммә җайлириға тәкшүрүш понкитлирини қуруп, наһийигә кирип-чиқиш йоллирини қамал қилип, тәкшүрүшни күчәйткәнликини, аманлиқ хизмитини күчәйтиш қәшқәр шәһиридиму елип берилип 17-ноябир кәчтин башлап пүткүл қәшқәр шәһиридә сақчи, қораллиқ сақчиларниң қаттиқ чарлаш, бастуруш елип бериватқанлиқини билдүргән.

Хәвәрдә хитай һөкүмәт даирилириниң вәқәгә мунасивәтлик бәзи учурларни контрол қиливатқанлиқини, вәқәниң келип чиқиш сәвәбини ашкарилимай, бастурушни күчәйтиватқанлиқини әскәрткән.

Хәвәрдә йәнә, уйғур елида бу хилдики вәқәләрниң үзүлмәй йүз берип туруватқанлиқини, пичан лүкчүн вәқәсидә 30 кишиниң өлгәнликини баян қилип өткән.

Хәвәрдә йеқинда хитайда ечилған 3-омумий йиғиндиму хитай компартийиси җәмийәт муқимлиқини қоғдашни күчәйтишни тәкитләш билән биргә, уйғурларниң һөкүмәткә қаршилиқ билдүрүш һәрикәтлириниму қаттиқ бастуруш қарар қилинғанлиқини илгири сүргән.

Хәвәрдә йәнә 17-, 18-ноябир күнлири уйғур аптоном районлуқ парткомниң секретари җаң чүншәнниң милләтләр иттипақлиқини күчәйтиш, җәмийәт аманлиқини қоғдаш тоғрисида бәргән йолйоруқи тоғрисидиму тохталған.

Зияритимизни қобул қилған хитайдики милләтләр мәсилиси тәтқиқатчиси нако ханим бу вәқә үстидә өзиниң қарашлирини баян қилди:
-Бу вәқә хитай һөкүмитиниң уйғурларни бастуруш сияситиниң өзгәрмәслики сәвәбидин үзлүксиз йүз бериватқан мәсилә дәп қараймән.

Аваз улинишидин тәпсилатини аңлаң.