En'gliyening kishilik hoquq mesilisini xitay re'isining semige salmasliqi naraziliq qozghidi

En'gliye bilen xitay ikki el munasiwitini21‏-esirde yer shari xaraktérlik istratégiyelik shériklik munasiwitige qarap tereqqiy qilduridighanliqini jakarlidi. Bu pikir ikki döletning peyshenbe küni élan qilghan ortaq xitabnamiside otturigha qoyulghan.

29 Nuqtiliq ortaq xitabnamide, ikki el nurghun mesililerde ortaq pikri hasil qilghan we hemkarliq élip baridighanliqini tekitlep, shi jinpingning ziyariti en'giliye-xitay munasiwitining “Altun dewri” ni échip berdi, dep körsetken.

En'gliye hökümitining shi jinping we xanimi péng liyüenni daghdughiliq kütüwélip, ulargha zor iltipat körsitishi, asasi nuqtini sodigha merkezleshtürüp, kishilik hoquq mesilisini ashkara tilgha almasliqi Uyghur, tibet we bashqa kishilik hoquq teshkilatlirining qattiq naraziliqini qozghidi.

En'giliye bash weziri deywid kaméron charshenbe küni shi jinping bilen downing kochisidiki bash wezir mehkimiside ötküzgen axbarat yighinida, “Xitay bilen bolghan sodini kücheytish kishilik hoquq mesiliside chongqurlap pikir almashturushigha paydiliq” dégen bolsimu, biraq uning sözi kishilik hoquq pa'aliyetchilirini qayil qilghandek emes.

En'gliye londonda olturushluq Uyghur sen'etchi we pa'aliyetchi rehime mexmut, özining burun en'gliye hökümitining bu mesilidiki pozitsiyesidin epsuslan'ghan bolsa, bu qétim qattiq “Ghezeplen'genliki” ni bildürdi.

Rehime mexmut: burun bu döletke bolghan mushu kishilik hoquq mesiliside yéterlik eyiblimigenliki üchün epsuslan'ghan bolsam, bu qétimda men intayin ghezeplendim. Men mushu méni ziyaret qilghan pütün gézitchilerge) muxbirlargha ( shundaq dédim, burun bu dölettin könglüm yérim bolghan bolsa, hazir men ghezeplendim.

Chünki, mushundaq kishilik hoquqni depsende qiliwatqan, bizning doghu türkistanda) sherqiy türkistanda( shunchilik jiq bigunah xelqlerni öltürgen, ilham toxtidek mushundaq alimlirimizni, shunchilik emdi dölet ichide bizning xelqimiznila emes, özining xelqigimu shundaq zulum qiliwatqan ademni bundaq katta kütüwélishtin peqet men emes, mushu dölettiki xelqler qattiq narazi boldi.

Rehime xanim, deywid kaméronning xitay bilen soda kücheyse, kishilik hoquqni otturigha qoyushqa qulayliq, dégen pikri qoshulmaydighanliqini bildürdi. Uning qarishiche, junggo bilen soda alaqisi kücheytip, uninggha yol qoyulsa, bu uning kishilik hoquqni dawamliq basturushigha purset yaritip béridu.

Rehime mexmut: elwette, bu héchqandaq waqitta yaxshiliq élip kelmeydu. U nachar bolushqa ulargha téximu purset béridu. Chünki, ular mana biz mushundaq qilsaqmu bashqa döletler bizni eyiblimidi, bizge yene oxshash purset berdi, biz dunyada eng küchlük dölet biz, dep qaraydu. Qaysi dölet dunyada junggogha normal yol bilen gep ötküzüp baqqan. U héchqachan normal bir yol bilen birsining gépini qobul qilmayduki. Peqet iqtisadiy jaza bilen uninggha özining gépini ötküzgen döletler bar.

Emma shi jinping charshenbe küni downing kochisidiki bash wezir mehkimiside ötküzgen axbarat yighinida, junggoning kishilik hoquq xatirisini özgertishke yenila imkaniyet barliqini bildürgen.

U: “Kishilik hoquq mesilisige kelsek, junggo kishilik hoquqning muhimliqigha ehmiyet béridu. Bizning junggoning shert-shara'itigha muwapiq tutqan yolimiz bar. Dunyada her waqit imkaniyet tépilidu. Junggo, en'gliye we bashqa döletler bilen kishilik hoquq jehettiki hemkarliqni kücheytishke teyyar” dégen.

Shi jinping özining bu qétimqi en'gliye sepiride kishilik hoquq teshkilatlirining naraziliq namayishigha duch kelgen idi.

20- Öktebir, en'gliye ayal padishahi élzabét 2-shi jinping we uning ayali péng liyüenni bukkinxam sariyida ziyapet bérip kütüwalghanda tibet, falun'gong, Uyghur we bashqa ammiwi teshkilatlar xan sariyi sirtida namayish qilghan.

21‏-Öktebir, u downing kochisidiki 10‏-nomurluq bash wezir mehkimisige kélip, deywid kaméron bilen söhbetke olturghanda oxshashla tibet, falun'gong, Uyghur we bashqa teshkilatlarning naraziliq bildürüp namayish ötküzgen.

Bash ministir deywid kaméronning kishilik hoquq mesilisidiki pozitsiyesi yene, en'gliye parlaméntidiki öktichi ishchilar partiyesining tenqidige duch kelgen. Ishchilar partiyesi parlamént ezasi féybyan xamilton 19‏-öktebir en'gliye parlaméntida tibet, Uyghur we kishilik hoquq teshkilatlirining wekillirige chüshlük “Gheyriy resmiy dölet ziyapiti” bérip, deywid kaméronning kishilik hoquq mesilisidiki pozitsiyesige naraziliq bildürgen.

Rehime mexmut féybyan xamiltonning bergen chüshlük “ Gheyriy resmiy dölet ziyapiti” teklip qilin'ghan pa'aliyetchilerning biri. U, parlamént ezasi féybyan xamiltonning chüshlük “ Gheyriy resmiy  dölet ziyapiti” de nutuq sözlep, Uyghurlarning weziyitini tonushturghan. Rehime mexmut bu ziyapetning meqsiti bash ministiri deywid kaméron we xitay re'isi shi jinpinggha “Kishilik hoquq signali” bérish, dep körsetti.

Rehime mexmut: men u yerde shexsen özüm biz Uyghurlarning qandaq éziliwatqanliqi toghrisida, yéqinda) sh u a r 60 ( yilliqi ikenlikini, biz ulargha iqtisadiy we her jehetlerde yardem qiliwatimiz, turmushi yaxshiliniwatidu, dégen sözlirige qarshi özümning pikrini anglattim.

Parlamént ezasi féybyan burun tibetlerning herikitige aktip) köngül bölidikenduq(, lékin menmu ayrim parangliship Uyghurlarning ehwalini anglattim, nahayiti qiziqip anglidi. Buningdin kéyin mushu Uyghur mesilisinimu parlaméntta otturigha qoyidighan'gha néme qilduq. Nahayiti ehmiyetlik boldi.

Muxbir: bu yerde u parlamént ezasining bermekchi bolghan signali kaméron hökümitining kishilik hoquqni 2‏-bir pilan'gha ittirip qoyghanliqigha naraziliq bildürüsh üchün uyushturghan pa'aliyetmu qandaq?

Rehime mexmut: elwette, bu döletsiz chüshlük tamaq, dégen namda ötküzüldi. Ular chong saraylarda aliy ziyapetlerde bolidu, biz kishilik hoquq insanliq némisini qoghdaymiz, dep yashawatqan insanlar, bizge béridighan döletlik héchqandaq orun yoq. Undaq bolghan iken, bizning döletsiz chüshlük tamaq, dégen bu pa'aliyettiki béridighan signal naraziliq.

En'gliye bilen xitay peyshenbe küni élan qilghan 29 nuqtiliq ortaq xitabnamide yene, 2 elning kelgüsi 10 yilda meblegh sélishni kéngeytip, öz'ara ijadchanliq we riqabetni qollash arqiliq “Ikki el xelqige parawanliq” yaritidighanliqi tekitlen'gen.

Her ikki terep bir-birining siyasiy tüzülme, tereqqiyat yoli, négizlik menpe'etini étirap qilish otturigha qoyulup, yuqiri derijilik bixeterlik di'alog méxanizmi qurush, teshkillik jinayi heriketlerge, tor jinayetlirige, qanunsiz köchmenlerge zerbe bérish jehetlerdiki hemkarliqni kücheytish ilgiri sürülgen.

Shuning bilen birge, bir-birining eqliy mülk hoquqi, soda mexpiyetlikini oghrilimasliq, yaki soda mexpiyetlikini oghrilash arqiliq özining riqabet iqtidarini kücheytishke urunmasliq otturigha qoyulghan. Kishilik hoquq we qanun bilen bashqurush jehetlerdiki almashturushni kücheytish tekitlen'gen.