Ковид сиясити мәғлуп болған ши җинпиңниң һакиммутләқ орни қанчилик мустәһкәм?

Мухбиримиз җәвлан
2022.12.30
Ши җинпиңниң йеңи падишаһлиқи: бешарәтләр вә ибрәтләр Хитай рәиси ши җинпң 20-нөвәтлик хитай мәмликәтлик қурултийиниң ечилиш мурасимида нутуқ сөзлимәктә. 2022-Йили 16-өктәбир, бейҗиң.
AP

Ши җинпиң бу йил 10-айда хитайға өмүрлүк падишаһ болуш чүшини әмәлгә ашурғандин кейин, хитай компартийәсиниң дең шявпиң дәвридин башланған “коллектип рәһбәрлик” шәкли вә “икки қарардин ашмаслиқ” бәлгилимиси бузуп ташланған. Хитай анализчилири бу һәқтә мулаһизә елип барғанда, “ши җинпиң хитайни мав зедуң дәвригә қайтурди, униң һоқуқи һәтта мав зедуңдин ешип кәтти; һәммә адәм бир диктаторниң еғзиға қарайдиған вә униңға мутләқ бойсунидиған дәвр қайтип кәлди” дегән йәкүнни чиқарған.

29-Декабир ройтерс агентлиқи торида елан қилинған бир мақалидә ейтилишичә, ши җинпиң тәхткә чиққандин бери хитайниң һәрбий вә мәмурий һоқуқини пүтүнләй өз чаңгилиға елишқа күчигән болуп, бу урунушлири бикар кәтмигән; 2022-йил ковид ямриған вә хитай билән хәлқараниң мунасивити җиддийләшкән мәзгилдиму, давалғуш ичидики бу вәзийәттин пайдилинип өз һоқуқини мустәһкәмлигән, башқа пикир яки қарши пикирдики һоқуқдарларға пурсәт бәрмигән. Русийә украинаға һуҗум қилғанда путинға астириттин мәдәт берип, мустәбит күчләр иттипақи шәкилләндүргән; ковид юқуми ямриғанда чоң шәһәрләрни қамал қилип, хитай пуқралирини мутләқ контрол қилиш күчиниң барлиқини көрсәткән.

29-Декабир күни, әнглийәдә чиқидиған “телеграф” торида елан қилинған бир мақалидә, ши җинпиңниң мустәбит дуня тәртипи бәрпа қилиш чүшиниң у елип барған “юқумни нөлгә чүшүрүш” сиясити түпәйлидин бәрбат болуватқанлиқи оттуриға қоюлған. Мақалидә мундақ дейилгән: “алдимиздики һәптиләрдә қанчә адәмниң юқумлинишидин қәтийнәзәр, булар дуняниң ши җинпиң һөкүмранлиқидики хитайға болған қаришини өзгәртиду”.

Америкадики хитай анализчи хупиң ши җинпиңниң 20-қурултайдин аввал “юқумни нөлгә чүшүрүш” сияситидин ваз кәчмигәнлики, иқтисадта чекиниш вә ачлиқтин өлүш вәқәлиригә қаримай қамални бошатмиғанлиқини униң қайта тәхткә чиқиш алдидики муһим тәдбири дәп чүшәндүриду.

Хупиң әпәндиниң қаришичә, ши җинпиң 20-қурултайда хитайға өмүрлүк хоҗа болуш мәқситигә йәткәндин кейин, қамални бирақла бошатса гуман қозғайдиғанлиқини пәмләп, қәдәмму қәдәм бошитишни пиланлиған. У бу һәқтә мундақ дәйду: “ши җинпиң 20-қурултайдин аввал һечқандақ иш чиқмисун деди. Әгәр 20-қурултайдин аввал яки қурултай мәзгилидә һазирқидәк пүтүн мәмликәттә нәччә йүз милйон инсан ковидтин юқумланған, җәсәт көйдүрүш орунлири йетишип болалмиған болса, қурултайни ечиши тәс болатти. Шуңа у 20-қурултайдин аввал һечнемигә қаримай ‛юқумни нөлгә чүшүрүш‚ сияситини йолға қойди. 20-Қурултайдин кейин бу сияситини өзгәртмәкчи болди; әмма шуни һес қилдики, бәк тез өзгәртивәтсә, кишиләр униң ғәризини билип қалатти. Чүнки униң мәқсити юқумни контрол қилиш әмәс, бәлки сиясий ғәрәз болатти. Шуңа у башқиларниң бу нуқтини байқивелишини халимиди. Шуңа у сияситини қәдәмму қәдәм өзгәртти. Әмма бу вақитта ‛ақ қәғәз һәрикити‚ йүз бәрди”.

Өткән айда көрүлгинидәк, үрүмчидики от апитидин кейин вәзийәт җиддийлишип кәткән; хитай пуқралири “ақ қәғәз инқилаби” қозғап, хитай компартийәси вә ши җинпиңға қарши шоар товлиған.

Ху пиң әпәндиниң билдүрүшичә, ши җинпиңниң бу қамал сияситини бошитишиға “ақ қәғәз инқилаби” биваситә сәвәб болған, шундақла һөкүмәт юқумни тизгинләшкә һәқиқәтән амалсиз қалған. У мундақ дәйду: “ши җинпиңму ‛юқумни нөлгә чүшүрүш‚ сияситини ахирғичә давамлаштуралмайдиғанлиқини биләтти. Чүнки омикрон дегән бу вирусниң тарқилиш күчи юқири болуп, һөкүмәт қамал сияситини бикар қилиштин бурун көплигән шәһәрләрдә, җүмлидин бейҗиңда юқумдарлар бәк көпийип кәткәниди. Һөкүмәтму буни биләтти, шуңа қамал сияситини тәрк әтти. Әлвәттә, ақ қәғәз инқилаби униңға түрткә болди. Нурғун җайлардики намайишта қамални әмәлдин қалдуруш тәләп қилинди. Һәтта компартийә тәхттин чүшсүн, ши җинпиң тәхттин чүшсүн дегән шоарлар товланди. Бу әһвалда ши җинпиң бу сияситини өзгәртмисә болмайдиғанлиқини һес қилди вә уни бирақла өзгәртти”.

Америкалиқ тарихчи, истратегийә мутәхәссиси, сабиқ ташқи ишлар министири майк помпейониң хитай ишлири мәслиһәтчиси йү мавчүн йеқинда “әркинлик вақти гезити” дә мақалә елан қилип, ши җинпиңниң 3 йил давам қилған ковид сияситини қаттиқ тәнқид қилған. У мундақ дегән: “ши җинпиңниң 3 йилдин буян мустәбит коммунист һакимийәтни сақлап қелиш үчүн җаһиллиқ билән иҗра қилған ковид сиясити мәғлуп болди. Хитай бир кечидә пүтүнләй ечиветилди. Мустәбит һакимийәтниң характери мушундақ. Бир күндә өзгирип аләмни маләм қилиду. Бичарә хитай хәлқини қутиниң ичидики ташпақидәк өрүп-чөрүйду. Буларниң һәммиси коммунст хитайниң муқимлиқи вә мустәбит һакимийәтниң давами үчүндур”.

“ройтерс агентлиқи” елан қилған мақалидә көрситилишичә, ши җинпиң 20-қурултайдин кейин өз һакимийитигә хәвп елип келидиған намайиш вә хитайға қарши шәкилләнгән соғуқ мунасивәтләрни бир тәрәп қилишқа киришкән. 11-Айда һиндонезийәдә америка президенти җов байден билән көрүшүп, америка билән болған мунасивәтни қайта тәңшимәкчи болған. Һалбуки, америка бүгүнки хитайни аллиқачан хәтәрлик рәқиб дәп тонуған болуп, “сиясәтчи” торида елан қилинған мақалидә қәйт қилинишичә, америка ши җинпиң һакимийитигә ишәнмигән вә униң дуняға хоҗа болуш һериси вә хирисиға тақабил туруш үчүн сода, пән-техника саһәсидә хитайни чәкләйдиған бир йүрүш сиясәт вә қанунларни түзүп чиққан.

Ши җинпиң өзигә қарши һәрикәтләрни бесиқтуруш һәмдә иқтисади начарлашқан һөкүмитини қутулдуруш үчүн 12-айниң бешида “юқумни контрол қилиш” қамаллирини бошатқан. Әмма һөкүмәт йетәрлик тәйярлиқ қилмиғанлиқтин, юқум апити техиму ямрап кәткән. Мутәхәссисләрниң мөлчәричә, 1 милярд 400 милйон аһалииси бар хитайдики юқумдарлар келәр йили техиму көпийидикән вә аз дегәндә 1 милйондин артуқ адәм ковид сәвәбидин өлидикән.

Хупиң қатарлиқ анализчиларниң қаришичә, ши җинпиңниң сиясәт-қарарлири асасән өз һоқуқини мустәһкәмләш үчүн чиқирилған болуп, инсанларниң һаяти униң алдида һечнемә әмәс. Бу җәһәттә у мав зедуңға толиму охшайду. Әгәр хитайда баласи апәт еғирлашса, у техиму көп зәрбигә учрайду вә падишаһлиқ тәхтиму лиңшип қалиду.

Америкадики анализчи гордон чаң әпәнди ши җинпиң вәкилликидики коммунистик һакимийәтниң аллиқачан хитай хәлқиниң ишәнчидин мәһрум болғанлиқини, шуңа униң улиниң тәврәп қалғанлиқини билдүрүп мундақ деди: “даңлиқ хитай тарихчиси йо юңчи бир нәччә йил бурун маңа: ‛1949-йил җаң җешиниң гоминдаң армийәси мав зедуңниң қизил армийәсидин көп күчлүк иди. Бирақ җаң җешиниң чоң қуруқлуқ армийәси хитай хәлқиниң ишәнчидин айрилип қалғаниди. Әмдиликтә хитай компартийәси хитай хәлқиниң ишәнчидин айрилмақта. Хитай компартийәси һазир хәлқни қорқутуш, мәҗбурлаш яки түрмигә солаш биләнла қалмай, қорал күчи билән өз һакимийитини сақлаватиду. Әгәр хитайниң диктаторлуқи бурунқи коммунистик һакимийәтләрдәк мәғлуп болса дәрһал ғулап чүшиду. 11-Айниң 24-күни үрүмчидә йүз бәргән от апитидин кейин партлиған қаршилиқ һәрикитидә хитай хәлқидә қорқунч дегән нәрсә қалмиди. Хитай хәлқидә қорқунч түгисә һәр қандақ иш йүз бериду. Хитай һазир еғир давалғуш ичидә”.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.