Kowid siyasiti meghlup bolghan shi jinpingning hakimmutleq orni qanchilik mustehkem?

Shi jinping bu yil 10-ayda xitaygha ömürlük padishah bolush chüshini emelge ashurghandin kéyin, xitay kompartiyesining déng shyawping dewridin bashlan'ghan “Kolléktip rehberlik” shekli we “Ikki qarardin ashmasliq” belgilimisi buzup tashlan'ghan. Xitay analizchiliri bu heqte mulahize élip barghanda, “Shi jinping xitayni maw zédung dewrige qayturdi, uning hoquqi hetta maw zédungdin éship ketti؛ hemme adem bir diktatorning éghzigha qaraydighan we uninggha mutleq boysunidighan dewr qaytip keldi” dégen yekünni chiqarghan.

29-Dékabir roytérs agéntliqi torida élan qilin'ghan bir maqalide éytilishiche, shi jinping textke chiqqandin béri xitayning herbiy we memuriy hoquqini pütünley öz changgiligha élishqa küchigen bolup, bu urunushliri bikar ketmigen؛ 2022-yil kowid yamrighan we xitay bilen xelq'araning munasiwiti jiddiyleshken mezgildimu, dawalghush ichidiki bu weziyettin paydilinip öz hoquqini mustehkemligen, bashqa pikir yaki qarshi pikirdiki hoquqdarlargha purset bermigen. Rusiye ukra'inagha hujum qilghanda putin'gha astirittin medet bérip, mustebit küchler ittipaqi shekillendürgen؛ kowid yuqumi yamrighanda chong sheherlerni qamal qilip, xitay puqralirini mutleq kontrol qilish küchining barliqini körsetken.

29-Dékabir küni, en'gliyede chiqidighan “Télégraf” torida élan qilin'ghan bir maqalide, shi jinpingning mustebit dunya tertipi berpa qilish chüshining u élip barghan “Yuqumni nölge chüshürüsh” siyasiti tüpeylidin berbat boluwatqanliqi otturigha qoyulghan. Maqalide mundaq déyilgen: “Aldimizdiki heptilerde qanche ademning yuqumlinishidin qet'iynezer, bular dunyaning shi jinping hökümranliqidiki xitaygha bolghan qarishini özgertidu”.

Amérikadiki xitay analizchi xuping shi jinpingning 20-qurultaydin awwal “Yuqumni nölge chüshürüsh” siyasitidin waz kechmigenliki, iqtisadta chékinish we achliqtin ölüsh weqelirige qarimay qamalni boshatmighanliqini uning qayta textke chiqish aldidiki muhim tedbiri dep chüshendüridu.

Xuping ependining qarishiche, shi jinping 20-qurultayda xitaygha ömürlük xoja bolush meqsitige yetkendin kéyin, qamalni biraqla boshatsa guman qozghaydighanliqini pemlep, qedemmu qedem boshitishni pilanlighan. U bu heqte mundaq deydu: “Shi jinping 20-qurultaydin awwal héchqandaq ish chiqmisun dédi. Eger 20-qurultaydin awwal yaki qurultay mezgilide hazirqidek pütün memlikette nechche yüz milyon insan kowidtin yuqumlan'ghan, jeset köydürüsh orunliri yétiship bolalmighan bolsa, qurultayni échishi tes bolatti. Shunga u 20-qurultaydin awwal héchnémige qarimay ‛yuqumni nölge chüshürüsh‚ siyasitini yolgha qoydi. 20-Qurultaydin kéyin bu siyasitini özgertmekchi boldi؛ emma shuni hés qildiki, bek téz özgertiwetse, kishiler uning gherizini bilip qalatti. Chünki uning meqsiti yuqumni kontrol qilish emes, belki siyasiy gherez bolatti. Shunga u bashqilarning bu nuqtini bayqiwélishini xalimidi. Shunga u siyasitini qedemmu qedem özgertti. Emma bu waqitta ‛aq qeghez herikiti‚ yüz berdi”.

Ötken ayda körülginidek, ürümchidiki ot apitidin kéyin weziyet jiddiyliship ketken؛ xitay puqraliri “Aq qeghez inqilabi” qozghap, xitay kompartiyesi we shi jinpinggha qarshi sho'ar towlighan.

Xu ping ependining bildürüshiche, shi jinpingning bu qamal siyasitini boshitishigha “Aq qeghez inqilabi” biwasite seweb bolghan, shundaqla hökümet yuqumni tizginleshke heqiqeten amalsiz qalghan. U mundaq deydu: “Shi jinpingmu ‛yuqumni nölge chüshürüsh‚ siyasitini axirghiche dawamlashturalmaydighanliqini biletti. Chünki omikron dégen bu wirusning tarqilish küchi yuqiri bolup, hökümet qamal siyasitini bikar qilishtin burun köpligen sheherlerde, jümlidin béyjingda yuqumdarlar bek köpiyip ketkenidi. Hökümetmu buni biletti, shunga qamal siyasitini terk etti. Elwette, aq qeghez inqilabi uninggha türtke boldi. Nurghun jaylardiki namayishta qamalni emeldin qaldurush telep qilindi. Hetta kompartiye texttin chüshsün, shi jinping texttin chüshsün dégen sho'arlar towlandi. Bu ehwalda shi jinping bu siyasitini özgertmise bolmaydighanliqini hés qildi we uni biraqla özgertti”.

Amérikaliq tarixchi, istratégiye mutexessisi, sabiq tashqi ishlar ministiri mayk pompéyoning xitay ishliri meslihetchisi yü mawchün yéqinda “Erkinlik waqti géziti” de maqale élan qilip, shi jinpingning 3 yil dawam qilghan kowid siyasitini qattiq tenqid qilghan. U mundaq dégen: “Shi jinpingning 3 yildin buyan mustebit kommunist hakimiyetni saqlap qélish üchün jahilliq bilen ijra qilghan kowid siyasiti meghlup boldi. Xitay bir kéchide pütünley échiwétildi. Mustebit hakimiyetning xaraktéri mushundaq. Bir künde özgirip alemni malem qilidu. Bichare xitay xelqini qutining ichidiki tashpaqidek örüp-chörüydu. Bularning hemmisi kommunst xitayning muqimliqi we mustebit hakimiyetning dawami üchündur”.

“Roytérs agéntliqi” élan qilghan maqalide körsitilishiche, shi jinping 20-qurultaydin kéyin öz hakimiyitige xewp élip kélidighan namayish we xitaygha qarshi shekillen'gen soghuq munasiwetlerni bir terep qilishqa kirishken. 11-Ayda hindonéziyede amérika prézidénti jow baydén bilen körüshüp, amérika bilen bolghan munasiwetni qayta tengshimekchi bolghan. Halbuki, amérika bügünki xitayni alliqachan xeterlik reqib dep tonughan bolup, “Siyasetchi” torida élan qilin'ghan maqalide qeyt qilinishiche, amérika shi jinping hakimiyitige ishenmigen we uning dunyagha xoja bolush hérisi we xirisigha taqabil turush üchün soda, pen-téxnika saheside xitayni chekleydighan bir yürüsh siyaset we qanunlarni tüzüp chiqqan.

Shi jinping özige qarshi heriketlerni bésiqturush hemde iqtisadi nacharlashqan hökümitini qutuldurush üchün 12-ayning béshida “Yuqumni kontrol qilish” qamallirini boshatqan. Emma hökümet yéterlik teyyarliq qilmighanliqtin, yuqum apiti téximu yamrap ketken. Mutexessislerning mölcheriche, 1 milyard 400 milyon ahali'isi bar xitaydiki yuqumdarlar kéler yili téximu köpiyidiken we az dégende 1 milyondin artuq adem kowid sewebidin ölidiken.

Xuping qatarliq analizchilarning qarishiche, shi jinpingning siyaset-qararliri asasen öz hoquqini mustehkemlesh üchün chiqirilghan bolup, insanlarning hayati uning aldida héchnéme emes. Bu jehette u maw zédunggha tolimu oxshaydu. Eger xitayda balasi apet éghirlashsa, u téximu köp zerbige uchraydu we padishahliq textimu lingship qalidu.

Amérikadiki analizchi gordon chang ependi shi jinping wekillikidiki kommunistik hakimiyetning alliqachan xitay xelqining ishenchidin mehrum bolghanliqini, shunga uning ulining tewrep qalghanliqini bildürüp mundaq dédi: “Dangliq xitay tarixchisi yo yungchi bir nechche yil burun manga: ‛1949-yil jang jéshining gomindang armiyesi maw zédungning qizil armiyesidin köp küchlük idi. Biraq jang jéshining chong quruqluq armiyesi xitay xelqining ishenchidin ayrilip qalghanidi. Emdilikte xitay kompartiyesi xitay xelqining ishenchidin ayrilmaqta. Xitay kompartiyesi hazir xelqni qorqutush, mejburlash yaki türmige solash bilenla qalmay, qoral küchi bilen öz hakimiyitini saqlawatidu. Eger xitayning diktatorluqi burunqi kommunistik hakimiyetlerdek meghlup bolsa derhal ghulap chüshidu. 11-Ayning 24-küni ürümchide yüz bergen ot apitidin kéyin partlighan qarshiliq herikitide xitay xelqide qorqunch dégen nerse qalmidi. Xitay xelqide qorqunch tügise her qandaq ish yüz béridu. Xitay hazir éghir dawalghush ichide”.