“Shi jinping hökümranliqida xitay mustemlikilirining teqdiri” namliq tor yighinida Uyghur, tibet mesilisi muhakime qilin'ghan

Muxbirimiz jewlan
2022.11.29
“Shi jinping hökümranliqida xitay mustemlikilirining teqdiri” namliq tor yighinida Uyghur, tibet mesilisi muhakime qilin'ghan Himalaya asiya tetqiqat merkizi bilen tibet yashlar qurultiyi birlikte ötküzgen “Shi jinping hökümranliqida xitay mustemlikilirining teqdiri” namliq tor yighinidin körünüsh. 2022-Yili 27-noyabir.
TYC Centrex

11-Ayning 27-küni, himalaya asiya tetqiqat merkizi bilen tibet yashlar qurultiyi birlikte “Shi jinping hökümranliqida xitay mustemlikilirining teqdiri” namliq tor yighini ötküzgen. Yighinda shi jinping hoquq béshigha chiqqan 10 yildin béri yürgüzüp kéliwatqan xitay milletchiliki siyasiti we “Az sanliq millet” qatarigha chüshürüp qoyulghan Uyghur, tibet, mongghul qatarliq milletlerning yoqilip kétiwatqan milliy we medeniyet mewjutluqi heqqide muhakime élip bérilghan.

Yighinda yene kowid yuqumi mezgilide shi jinpingning chékidin ashqan qamal siyasitining qurbanigha aylan'ghan Uyghurlar, ürümchidiki ot apiti keltürüp chiqarghan paji'edin ghezeblen'gen xitay puqralirining bu qarshiliq herikitini xitay kompartiyesige qaratqanliqi, buning belkim mustemlike milletlerning öz hoquqini qayturuwélish yolidiki bir tarixiy purset bolup qélishi mumkinliki otturigha qoyulghan.

Bu yighin'gha dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa xitay kommunistliri Uyghur élini ishghal qilghan 70 nechche yildin Uyghurlarni millet süpitide yoqitishning her xil usullirini sinaq qilip kéliwatqanliqini, shi jinping dewri bashlan'ghandin kéyin mustemlike we milliy assimilatsiye siyasitini keng kölemde we qebih usulda ijra qiliwatqanliqini, emeliyette bolsa Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqanliqini bayan qilghan. Shi jinping bu qétim xitayning ömürlük hökümrani boluwalghandin kéyin, dawamliq yolgha qoyuwatqan yuqumni qamal qilish siyasitining bu yil Uyghur qatarliq milletlerge téximu zor balayi-apet élip kelgenlikini, 3 milyon insanni lagérlargha solash, ayallarni xorlash, balilarni toplap méngisini yuyush, yashlarni mejburiy emgekke sélish qatarliq jinayetliri az kelgendek, bügünki künde sirtta qalghan puqralarni öyige solap ach qoyup öltürüsh, késel qilip öltürüsh dégendek jinayetlerni sadir qiliwatqanliqni tilgha élip ötken.

U mundaq dégen: “Xitay hökümiti ‛yuqumni nölge chüshürüsh‚ siyasitini ijra qiliwatqili 4 aygha yéqin boldi. Biz qanche ademning achliqtin we dawalinalmasliqtin ölgenligini bilmeymiz. Chünki 2017-yildin bashlap sherqiy türkistandin éniq uchur élish nahayiti tesliship ketti. Yéqinda ijtima'iy alaqe wasitiliride tarqalghan widéyolardin 24-noyabir küni kechte ürümchide ot apiti yüz bergenlikini bilduq, xitay hökümiti 10 ademning köyüp ölgenlikini élan qildi, emma heqiqiy san buningdin köp. Ular öyige solinip qélip ölgenler, xitay hökümiti ularni shu yerde köyüp ölüshke mehkum qildi. Mana bu bügün yüz bériwatqan ishlar. Shunga deymizki, weziyet kündin kün'ge yamanliship kétiwatidu. Biz xelq'ara jem'iyetni, bolupmu démokratik ellerni xitaygha konkrét heriket qollinishqa chaqiriq qilimiz”.

“Zémistan” torining diréktori marko réspinti (Marco Respinti) bu muhakime yighinida söz qilip, shi jinping hakimiyitini “Shexske choqunidighan qanliq jinayet guruhi” dep atighan hemde shi jinping hakimiyet béshigha chiqqandin béri xitayda balayi-apetning üzülmigenlikini tilgha élip mundaq dégen: “Bu hakimiyet özige oxshashlardin bashqa hemmini weyran qilishni nishanlighan mukemmel bir mashinigha oxshaydu. Men shi jinpingni alwasti démeymen, emma méning körüwatqinim fantaziyelik kinolarda chiqidighan, bu mashinini mangduruwatqan tash yürek, rehimsiz, wehshiy bir mexluq. Ikkinchi maw zédunggha aylan'ghan shi jinpingning hazir héchqandaq reqibi yoq. U zorawan, rehimsiz, exlaqsiz, yawuz bir guruhqa bashchiliq qiliwatidu. Démokratik dunya azghine paydini közlep, kishini chöchütidighan mushundaq zorawan hakimiyet bilen chiqiship ötüwatidu hem kishilik hoquq mesilisige sel qarawatidu”.

Kanada tibet herikiti institutining diréktori ladon titung (Lhadon Tethong) bu muhakime yighinida qilghan sözide, shi jinping hakimiyiti yolgha qoyghan yuqumni tizginlesh siyasiti keltürüp chiqarghan bu keng kölemlik namayishning mustemlike astidiki milletlerning azadliq kürishi üchün bir purset sunushi mumkinlikini, yéngi ewlad xitay yashliri namayishqa chiqqan ehwalda Uyghur, tibet qatarliq milletler her waqit özining ayrim millet, ayrim dölet ikenlikini untup qalmasliqi kéreklikini tekitlidi. U mundaq dédi: “Xitay puqraliri namayishqa chiqqanda öz kimlikimizni saqlishimiz nahayiti muhim. Xitay yashlirining her qaysi jaylirida namayish kötürüshi bizni ilhamlanduridu. Emma shuni bilishimiz kérekki, gerche teqdirimiz xitaylar bilen baghlansimu, biz ayrim millet, ayrim dölet. Mustemlike qilin'ghan zéminmizda yashawatqan xitaylar kochigha chiqip namayish qilalaydu, kaméraning aldigha kélip warqiriyalaydu. Emma tibetler yaki bashqa milletler aldirap aldigha chiqalmaydu. Mana bu mustemlike zémindiki ikki xil siyaset, ikki xil mu'amile. Tibetler we Uyghurlar öz zéminimizdin, öz teqdirimizni özimiz belgilesh hoquqi we igilik hoquqimizdin qet'iy waz kechmeslikimiz kérek. Xitaydiki kishilik hoquq mesilisi, az sanliq millet, u rayon, bu rayon dep yüriwersek, axir hemmidin ayrilip qalimiz. Ishinimenki, shi jinping bizge heqiqiy bir purset sunuwatidu. Kelgüsimiz parlaq bolidu, xitay kompartiyesi bizni yoq qilishtin ibaret teqdirni hergiz aldin békitelmeydu”.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.