Xitay kommunistlirining gherb shirketliride néme ishi bar?

Muxbirimiz jewlan
2022.07.13
Béyjingdiki jiddiychilik, shi jinpingning qesimi Xitay re'isi shi jinping we bashqa rehberliri xitay kompartiyesining muzéyini ziyaret qilghanda kompartiyesige qesem qildi. 2021-Yili 18-iyun, béyjing.
AP

Xitay re'isi shi jinping hoquq tutqandin kéyin xitay kompartiyesining hoquqini téximu kücheytken bolup, “Hemmini partiye bashquridu” dégen idiye we siyasetni xitayning dölet organliri, dölet karxaniliridin tartip xususiy shirketlergiche hökümran qilghan.

Yéqinda “Wal-sitrét zhurnili” gézitide “Chet el shirketliride xitay komunistliri barmu?” namliq bir maqale élan qilin'ghan bolup, xitay kompartiyesining hazir chet el shérikchilikidiki shirketlergimu qol sozushqa bashlighanliqi muhakime qilin'ghan. Maqalide körsitilishiche, xitay aksiye nazaretchilik hey'iti hazir ashkara zayom meblegh fondini bashqurush nizamigha özgertish kirgüzüwatqan bolup, bu nizamda amérikaning chet el meblighi we fondini bashquridighan Fidelity, BlackRock qatarliq shirketliri xitayda tijaret qilip qalsa, uningghimu partiye yachéykisi tesis qilish telep qilin'ghan.

Weziyet analizchisi ilshat hesen bu ehwalgha qarita pikir bayan qilip: “Xitay kommunistlirining gherb shirketliridin orun élishi gherbning qimmet qarishigha zit. Yene kélip Uyghurlargha milliy qirghinchiliq yürgüzüwatqan xitay bilen soda qilish wijdansizliq, buni az keldi dep shirketke xitay kommunistlirini tiqip qoyush qobul qilghusiz bir ehwal” dédi.

Maqalide mundaq déyilgen: “Köpligen chet el meblegh salghuchiliri bu nizamni xitay karxaniliri, jümlidin dölet karxaniliri üchün tüzülgen dep qaraydu. Emma xitay weziyiti analizchiliri 2018-yildin bashlapla bundaq qanunlarning xitay shérikchilikidiki chet el karxaniliri üchünmu qollinilidighanliqini dep kéliwatqanidi. 2016-Yildin bashlap, shi jinping ‛xitay kompartiyesi nizamnamisi‚ ning yéngi qa'idilirini maqullap, xitay dölet karxaniliri bilen chet el shérikchilikidiki shirketlerge partiye yachéykisi qurushni ilgiri sürdi. 2020-Yil 9-ayda xitay kompartiyesi merkiziy komitét ishxanisi uqturush tarqitip, memliketlik birliksep orunlirining shirketlerni tüzesh ishigha téximu köp arilishishini telep qildi. Gherbning pul-mu'amile shirketliri xitaydiki paydini közlep u yerge köplep éqip kirdi, halbuki ular munasiwet jeryanida xitayda soda qilishning bedilining xitay kompartiyesi bilen hemkarlishish ikenlikini bildi”.

Bu maqalide bayan qilinishiche, 2018-yildin kéyin xitay hökümiti chet el sodigerliri bilen alaqilishish üchün mexsus partiye yachéyikiliri qurghan, xitay birliksep bölümining chet el shirketlirige kirgüzgen partiye ezalirining sanini we bu shirketlerde qanchilik muhim rol oynaydighanliqini bilgili bolmaydiken. Gerche ular teshkilge we ishchilarghila wekillik qilidu dep qarilip anche étibargha élinmisimu, shi jinpingning islahatidin kéyin ularning shirkette tedbir belgilesh we adem élish hoquqi barghanche chongayghan. Bezi xitay shirketliri hetta shirket nizamnamisini özgertip, “Shirketning chong-chong qararlirida shirket mudiriyeti awwal shirket partiye yachéykisining pikrini élishi kérek” dégen belgilimini chiqarghan.

Amérika kor analtik tetqiqat merkizining qurghuchisi, doktor andérs kor xitay kommunistliridin méhrini üzelmeywatqan gherb shirketlirining aqiwiti heqqide toxtilip mundaq dédi: “Xitayning küchiyishige egiship, amérika we bashqa chet el shirketliri xitay kommunistlirining mezkur shirketlerning bashqurush tüzülmisi we rehberlik qatlimigha kirishige yol qoyushqa mejbur bolidu. Xitay kompartiyesi öz qa'idisige boysunidighan shirketlerge qisqa waqit payda yetküzidu. Emma uzun muddetni oylighanda bu shirketlerning paychikliri xitay kompartiyesining aldamchiliqi we ziyankeshlikige uchraydu”.

Ikki yildin buyan, xitaygha meblegh salghan gherb shirketliri Uyghur rayonidiki mejburiy emgek we kishilik hoquq depsendichilikige köz yumup kelgen, chünki ular “Biz paychiklarning menpe'etige mes'ul bolushimiz kérek” dep qarighan. Shi jinpingning arzusi boyiche bolghanda, ular paychiklarghila emes, partiye emeldarlirighimu jawabkar iken. Bundaq ehwalda ular soda qanuniyiti boyiche emes, xitay kompartiyesining körsetmisi boyiche qarar chiqiridiken. Eng chataq yéri, chet el shirketliri xitaydiki tarmaq shirketlirige téxnika we eqliy mülük bayliqini ötünüp béripla qalmay, shexsiy uchurlarni yetküzidiken, shu arqiliq xitayning bu téxnika we uchurlarni bimalal oghrilishigha purset yaritidiken.

Ilshat hesen ependi xitay kommunistlirining gherb shirketlirige adem kirgüzüp, ulardin bilim, téxnika oghrilaydighanliqini, eger buninggha yol qoyghan teqdirde xitaydin payda élish u yaqta tursun, xitaydek bir riqabetchisini küchlendürüp axir ularning qolida weyran bolidighanliqini bildürdi.

Doktor andéris kor xitaydin menpe'et tama qiliwatqan gherb shirketlirining “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” ning ijra qilinishigha tosqunluq qiliwatqanliqini bildürüp mundaq dédi: “Gherb karxanilirining bashqurush qatlimi xitaydiki amanet meblighi, hetta xitaydiki igilikini kéngeytish arqiliq qisqa muddette zor paydigha érishishni közlewatidu. Emma xitay kompartiyesi bu oyunni uzun oynimaqchi, ular bu shirketlerdin paydilinip, GDP (omumiy ishlepchiqirish qimmiti) sini ashurush bilen birge ularni téxnika ötünüp bérishke mejburlaydu؛ shundaqla bu shirketler arqiliq amérika bilen yawropagha bésim qilidu. Eger buninggha yol qoyiliwerse, xitayning ser xilliri amérika sodisi bilen amérikaning rehberlik hoquqini qolgha kirgüzüwélishi mumkin”.

Maqalide körsitilishiche, amérikaning BlackRock meblegh-fond shirkiti dunya boyiche eng chong mülük bashqurush shirkiti bolup, xitay bilen pul-mu'amile munasiwitini kücheytishni teshebbus qilghuchilarning biri iken, eger bu shirket xitayning belgilimisi boyiche partiye yachéyikisi qurushni qobul qilsa, gherbning bashqa köpligen pul-mu'amile shirketliri uninggha egishishke mejbur bolidiken. Eger nechche on milyard dollarliq yashan'ghanlar kütünüsh pulini bésip yatqan gherb pul-mu'amile shirketliri ziyan'gha uchrap, arqidin xitay kommunistlirini kirgüzüsh bedilige xitay bazirigha kirishni qobul qilsa, ularning mudiriyeti qarar belgileshte partiyening pikrini qobul qilmay turalmaydiken. Netijide, xitayning ichki qismidiki siyasiy bohranlar gherb pul-mu'amile sahesige zerbe béreleydiken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.