Дуня мәтбуатлири ши җинпиңниң 3-қетим хитай һакимийитиниң бешиға келишигә қандақ инкасларда болмақта?

Хитай компартийәсиниң баш секретари ши җинпиң, хитай компартийәсиниң икки қарардин артуқ баш секретар болмаслиқ қаидисини бузуп, 3-қетим баш секретар болуп “сайланған” дин кейин сөздә. 2022-Йили 23-өктәбир, бейҗиң.

23-Өктәбир күни хитай компартийәсиниң баш секритари ши җинпиңниң 3-қетим хитайниң әң алий рәһбири болуп һакимийәт бешиға йәнә бир қетим кәлгәнлики рәсмийләшти. Ши җинпиң башчилиқидики хитай компартийәси мәркизий комитети сиясий бюросиниң йеңи нөвәтлик 7 нәпәр даимий әзаси елан қилинғандин кейин, хитайниң йәниму чоң қәдәмләр билән мустәбитликкә қарап маңғанлиқи, хәлқарадики нопузлуқ ахбарат вастилириниң қизиқ темисиға айланди.

Хәвәрләрниң мутләқ көп қисмида ши җинпиңниң әмди һоқуқни толуқ қолиға елип, мутләқ контроллуқни ишқа ашурғанлиқи илгири сүрүлди. Болупму хәвәрләрдә униң хитай компартийәси сиясий бюросиниң әзалиқиға пүтүнләй өзигә садиқ адәмләрни бекиткәнлики, буниң ярқин ипадиси, дәп көрситилди.

Түркийә һаҗәттәпә унверситетиниң оқутқучиси, хитай ишлири мутәхәссиси доктор әркин әкрәм әпәндиниң қаришичә, 7 кишидин тәркиб тапидиған хитай компартийәси сиясий бюросиниң ши җинпиңдин башқа 6 нәпәр әзасиниң һәммиси асасән ши җинпиңниң адәмлири икән. Уларниң һәммисини “бир җаңгалниң бөрилири” дейишкә болидикән. Буниңдин қариғанда, ши җинпиңниң қарарлири әмди сиясий бюрода һәргизму талаш-тартиш қилинмайдикән вә ши җинпиңниң дегини дегән, болидикән.

globaltimes.cn

Ундақта, мутләқ һоқуқни қолға кәлтүргән ши җинпиң, хитай вә дуня үчүн немидин дерәк бериду?

Хәлқара ахбаратларниң буниңға қайтурған инкаси асасән мәнпий болуп, улар буни хитайниң кәлгүси үчүн, шундақла дуня үчүнму яхшилиқниң бишарити әмәс, дәп қаримақта.

“ню-йорк вақит гезити” ниң “ши җинпиңниң һоқуқи мустәһкәмләнди, әмди униңға ким яқ, дейәләйду?” мавзулуқ мақалисидә, ши җинпиңниң өз әтрапиға пүтүнләй өзиниң гепини аңлайдиған адәмләрни йиғиши, ши җинпиң өз нишанлирини тосалғусиз ишқа ашуруш йолиға маңидиғанлиқиниң ипадиси, дәп баһалиған.

Мақалидә мундақ дийилгән: “ши җинпиң компартийәниң әң юқири дәриҗилик оргини болған сиясий бюрониң даимий әзалирини пүтүнләй өзигә садиқ кишиләр билән толдурди. У йәнә дөләт хәвпсизлик хадимлири, һәрбий қоманданлар, идеологийә мәсуллири, инженерлар вә техникларни тәйинлиди, шундақла өзиниң хитайниң һәрбий вә техника җәһәттин дәриҗидин ташқири чоң дөләт сүпитидә қәд көтүрүш арзусини әмәлгә ашурушни тәкитлиди. Дуня үчүн ейтқанда бу, ши җинпиңниң күнтәртипини әмәлгә ашуруш үчүн йеңидин җанланған бир хитайни намаян қилиши мумкин. Бейҗиң, хәлқараниң өзиниң қаттиқ қоллуқ сиясәтлиригә қаратқан тәнқидлиригә йәнила қарши туруши мумкин. У истратегийилик әһимийәткә игә пән-техникиларда өзигә тайинишни ишқа ашуруш үчүн техиму көп издәнмәктә. У бу райондики алдинқи қатардики һәрбий күчкә айланмақчи вә тәйвән сияситини күчлүк йосунда тәкитлимәкчи. Ши җинпиң бу қетимлиқ қурултайда қилған сөзидә, йәр шари тәрәққияти вә хәвпсизлик мәсилисини һәл қилиш үчүн, хитайниң әмди өзиниң пиланлирини илгири сүридиғанлиқидин бишарәт бәрди.”

“ню-йорк вақит гезити” мақалисидә, гәрчә ши җинпиң юқириқидәк нишанларни оттуриға қойсиму, әмма тарихтин бери әтрапиға өзиниң адәмлирини йиғивалған рәһбәрләрниң ақивитиниң бәк парлақ болмиғанлиқиниму әскәртип өткән. Мақалидә мундақ дейилгән: “ши җинпиңниң һоқуқини күчәйтишигә мәбләғ селиши худди зор қимарға охшайду. Чүнки тарих бәтлири өзигә начар хәвәрләрни бериштин қорқидиған кишиләр билән қоршалған мустәбитләрниң кибир вә дәриҗидин ташқири қудрәт сәвәбидин, қариғуға айланғанлиқидәк мисаллар билән толған.”

Хәвәрдә клинтон һөкүмити дәвридә америка ташқий ишлар ишлар министирлиқиниң сабиқ муавин министери болған сусан ширкниң сөзи нәқил кәлтүрүлгән. У мундақ дегән: “кишиләр униңға сияситиниң әмәлий кәмчилики, кәлтүрүп чиқиридиған зийини вә у пәйда қиливатқан мәсилиләрни ейтишқа җүрәт қилалмайду. Әксичә, бу кишиләр өз-ара риқабәтлишип, өзиниң қанчилик садиқлиқини көрситип беришкә алдирайду-дә, ахири берип бу чекидин ешип кетиду.”

Доктор әркин әкрәм әпәндиму сөзидә ши җинпиң бу нөвәт сиясий бюрйониң даимий әзалиқиға сайланған кишиләрниң кәспий саһәдә алаһидиликкә игә шәхсләр әмәсликини, буниңдин қариғанда ши җинпиңниң уларни таллашта идийәдә бирликтә болушқа алаһидә әһмийәт бәргәнликини көрүвелишқа болидиғанлиқини ейтти.

CNN Телевизийәси “ши җинпиң илгирикигә қариғанда күчлүк, бу дуня үчүн немидин дерәк бериду?” мавзулуқ хәвиридә көрситишичә, “ши җинпиң әмди хитайниң кәлгүсиниму контроллуқ астиға алған. Йәни хитайниң кәлгүси әмди пәқәт ши җинпиңдин ибарәт бир адәмниң нәзәрийәси вә арзуси асасида шәкиллиниду. Әмди компартийәниң юқири қатлимида униңға қаршилиқ көрситиш вә хитайниң кәлгүси һәққидә қайта ойлиниш имкани йоқ” икән.

CNN Ниң ейтишичә, ши җинпиң қурултайдики нутуқида “хитайниң бүйүк гүллиниш арзусини әмәлгә ашуруш вә дунядики тегишлик орнини әслигә кәлтүрүшкә әмди илгирики һәр қандақ вақиттикидин техиму йеқин. Әмма алдимиздики йол боран-чапқунға, һәтта хәтәр билән толған” дегән. У йәнә, “ташқи дуняниң хитайни бастуруш вә контрол қилиш урунуши һәр вақит күчийиду” дегән. Бир қисим күзәткүчиләрниң CNN гә дейишичә, ши җинпиңниң юқириқи сөзлири униң хәвпсизлик тәдбирлирини қаттиқ күчәйтидиғанлиқидин дерәк беридикән. Истратегийә вә хәлқара тәтқиқат мәркизи (CSIS) ниң хитай ишлири мудири бонний лин CNN гә қилған сөзидә мундақ дегән:

“униң немә қилидиғанлиқи вә қандақ қилидиғанлиқи дуняға чоңқур тәсир көрситиду. Мунасивәтниң техиму начарлишишидиғанлиқидин ибарәт бир пәрәз-ғәрб билән системилиқ риқабәтлишишкә техиму очуқ-ашкара һазирлиниватқан хитайни барлиққа кәлтүриду. У техиму зор ирадә билән, техиму очуқ-ашкара идийәви дүшмәнлик позитсийиси билән, хитайниң орнини мустәһкәмләшкә һәрикәт қилиду.”

Мақалидә көрситилишичә, “ши җинпиң тәйвәнни контрол қилиш һоқуқини қолға кәлтүрүш үчүн, хитай армийәсиниң урушта ғәлибә қилалайдиған иқтидарға игә болушини үмид қилидиған болуп, кәлгүси бир нәччә йилда тәйвән боғузида вәзийәт йәниму кәскинлишиши мумкин икән.”

Доктор әркин әкрәм әпәнди радийомизға қилған сөзидә, хитайниң дөләт ичи вә сиртиға қаритиватқан һазирқи сиясәтлиридә давамлиқ чиң туридиғанлиқини, ички җәһәттә уйғурларға қаратқан һазирқи ирқий қирғинчилиқ сияситини давам қилса, дөләт сиртида америка билән қаршилишиш, риқабәтлишиш сияситини, тәйвәнни қошувелиш үчүн һазирлиқлирини давам қилидиғанлиқини ейтти.

“блумберг” тори бу һәқтики мақалисиға “ши җинпиңниң хитайдики мутләқ контроллуқи дуняни техиму қалаймиқан қилиш хәвпигә игә” дәп мавзу қойған болуп, мәзкур мақалидә, “нурғунлиған хитай ишлири көзәткүчилириниң ортақ әндишиси шуки, әмди һечким ши җинпиңға хаталиқлирини ейтишқа җүрәт қилалмаслиқи мумкин” дейилгән.

Мақалидә “сиясий бюро даимий әзалириниң һәммисиниң ши җинпиңниң барлиқ қарарлириға қошулуш вә униң билән изчил янму-ян туруш арқилиқ әң юқири һоқуққа еришкән әмәлдарлар икәнлики; уларниң ши җинпиңниң қарарлири қандақ болушидин қәтийнәзәр, униңға һәргиз қарши чиқмайдиғанлиқи” баян қилинған.

“блумберг” тори бу һәқтики мақалисиниң ахирида “бу йил русийә президенти виладимир путин украинаға һуҗум қилип уруш қозғаш арқилиқ, бир кишилик һакимийәтниң хәвпигә сәл қарашқа болмайдиғанлиқини көрситип қойди. Гәрчә ши җинпиңниң тәйвәнгә тез арида таҗавуз қилишқа тәйярлиқ қиливатқанлиқи тоғрисида һечқандақ аламәт болмисиму, әмма американиң қаттиқ агаһландурушиға қаримай, ялғуз униң тәбирлири хитайға һөкүмранлиқ қилишқа башлиди” дийилгән. Мақалидә йәнә ши җинпиңниң қарарлири кәлтүрүп чиқиридиған ақивәтләрдин агаһландуруш бәргән.