Ma shingruyning “Muqimliq we milletler ara yughurulush” ni tekitlishi némidin dérek béridu?

26-April küni ürümchide “Shinjanggha yardem” programmisi boyiche, xitay ölkiliridin kelgen 10-qétimliq kadirlarni uzitip, 11-qétimliq kadirlarni kütüwélish yighini ötküzülgen. Yighinda Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékritari ma shingruy söz qilip, “Rayonda muqimliqini qoghdash we medeniyet arqiliq ozuqlandurushni kücheytip, milletler ara yughurulush xizmitini ilgiri sürüsh, shinjanggha yardemge kelgen kadirlarning asasliq wezipisi bolushi kérek” dégen.

Amérikaning jorjiye shitatidiki tunggan analizchisi sulayman gu ependining qarishiche, ma shingruyning sözliri xitay hökümitining meydanini ipadiligen iken.

Sulayman gu ependi mundaq dédi: “Yerlik xelqning örp-adetlirini yoqitish, yerlik xelqning diniy étiqad adetlirini yoqitish, ulargha xitay xelqi özimu alliqachan tashliwetken qedimki xitay adetlirini mejburiy téngish, shuning bilen birlikte xitaylarning Uyghur, qazaq, tibet, mongghul qatarliq milletlerning naxsha-ussullirini dorap, hetta özining qiliwélishi, mana bular ular tekitlewatqan atalmish ‛medeniyet bilen ozuqlandurush‚ tur.”

Sulayman gu ependi sözini dawam qilip, ma shingrüyning sözidiki “Milletler ara arilishish we öz'ara yughuruwétishni kücheytish” dégen ibariler heqqide yene mundaq dédi: “Milletler ara arilishishni kücheytish dégini, xitayning medeniyet jehette yoqitish siyasitining del özini körsitidu. Uning sözidiki milletlerni ara öz'ara yughuriwétish digini, xitay hökümitining barliq milletlerni yoqitip, atalmish ‛jongxu'a milliti ortaq gewdisi‚ namidiki xitay ulusi peyda qilishini körsitidu. Hazir sherqiy türkistanda, tibette, jenubiy monggholiyede, manjuriyede bu siyaset yürgüzüliwatidu, hetta hazir teywennimu ‛jongxu'a milliti‚ namida özining bir qismi dep élan qiliwatidu. Mana bu del uning milletlerni öz-ara yughuruwétish siyasitining özi.”

Xewerde déyilishiche, ma shingruy sözide 10-qétimliq shinjanggha yardem xizmitige kelgen kadirlarning 3 yilliq xizmitini xulasilap, ularni “Partiyening shinjangni idare qilish istiratigiyesi boyiche, rayonda térorluqqa zerbe bérip, muqimliqni saqlashta zor töhpe qoshti. Rayondiki medeniyet bilen ozuqlandurush xizmitide körünerlik netijilerni qolgha keltürdi” dep medhiyeligen.

Sulayman gu ependining qarishiche, atalmish “Shinjanggha yardem” programmisi boyiche, yillardin buyan Uyghur diyarigha ewetiliwatqan atalmish xitay kadirliri emeliyette, xitay hökümitining rayondiki mustemlike siyasitini ijra qilishitiki tayanch küchliri iken.

Sulayman gu mundaq dédi: “Atalmish ‛shinjanggha yardem‚ namida ewetilgen xitay kadirliri, sherqiy türkistan'gha emeldar qilip teyinlen'gen hökümet kadirliridur. Ular körünüshte yardemge kelgenler dep teriplinidu, emeliyatte bolsa xitay merkizi hökümitining mustemlike rayon'gha nazaret üchün ewetken xadimliridur. Ular rayonda medeniyet jehette özgertish, muqimliqni saqlash namida zorawanliq wastilirini qollinip, yerlik xelqni basturush wezipisini üstige alghan. Shunga xitay hökümitining türküm-türkümlep bundaq emeldarlarni xitay ölkiliridin ewetishining özi bu jayni mustemlike rayon dep qaraydighanliqini körsitidu.”

Ma shingruy sözide yene 11-qétimliq shinjanggha yardem xizmiti üchün kelgen kadirlarning wezipiliri heqqide toxtilip, “Shinjang xizmiti nishani boyiche, térorluqqa zerbe bérip, muqimliqni qoghdash, ‛jongxu'a milliti ortaq gewdisi éngi‚da ching turush, milletlerning öz'ara munasiwitini qoyuqlashturush, milletler ara yughurulushni kücheytishni asasliq xizmet qilish” dégenlerni alahide tekitligen.

Gérmaniyediki “Ilham toxtini qollash guruppisi” ning bashliqi enwer jan ependining qarishiche, ma shingruyning yuqiriqi sözliri emeliyette xitay re'isi shi jinpingning atalmish “Shinjang istiratégiyesi” diki milliy assimiliyatsiye siyasitini körsitidiken.

Enwer jan ependi, shi jinping hökümiti nöwette Uyghur diyarida yürgüzüwatqan “Jongxu'a milletliri ortaq gewdisi éngini berpa qilish, shinjangni medeniyet bilen ozuqlandurush, milletler ara yughuruwétish” dégen namlardiki milli assimiliyatsiye siyasitining, mahiyet jehette sabiq sowét ittipaqining ottura asiya jumhuriyetliride yürgüzülgen “Birla sowét xelqi” berpa qilish namidiki assimiliyatsiye siyasitige oxshaydighanliqini bildürdi. U, xitayning Uyghurlargha yürgüziwatqan milliy assimiliyatsiye siyasitiningmu sabiq sowétler ittipaqigha oxshashla meghlubiyet bilen ayaqlishidighanliqini tekitlidi.