Шөһрәт закир учур-алақә васитисини контрол қилишта риқабәткә учраватқанлиқини етирап қилди
2016.10.03

Уйғур аптоном райониниң рәиси шөһрәт закирниң 23-сентәбир хоңкоң “сумурғ телевизийиси” дә қилған бир қисим баянлири, чәтәлдики қоллинишчанлиқи әң үстүн иҗтимаий алақә васитиси болған фәйсибоктики уйғурларда қизиқ теминиң бири болуп қалди. Чүнки, у дәл иҗтимаий алақә васитилириниң уйғур елигә сиңип киришиниң алдини елишта күчлүк риқабәткә учриғанлиқини етирап қилған.
“сумурғ телевизийиси” мухбири, шөһрәт закирни “бир бәлвағ, бир йол” қурулуши йолға қоюлғанлиқиниң 3 йиллиқи мунасивити билән зиярәт қилип, учур вә пән-техникиниң йетәкчилик ролини “бир бәлвағ, бир йол” истратегийисидә қандақ җари қилдуруш лазимлиқни вә буниңға қандақ мәсилиләргә йолуқуватқанлиқини сориған.
Шөһрәт закир бу мәсилидә хитай рәиси ши җинпиңниң баһасини мисал елип сөзини мундақ башлиған: “‛бир бәлвағ, бир йол‚ қурулушида шинҗаң бир ядролуқ район болуп, көврүк бешидики истиһкам. Пән-техника арқилиқ йетәкләш, учур арқилиқ йетәкләш лазим. Әмма, бу хизмәтләрдә тәҗрибимизниң аз болуши бәзи муһим нуқтиларға сәл қариғанлиқимиз үчүн риқабәтләргиму дуч келиватимиз. 18-Қурултайдин кейинла рәис ши җинпиң шинҗаңға кәлди, у шинҗаңниң муқимлиқи үстидә учраватқан риқабәтләрни мундақ 3 нәрсигә наһайити тоғра йәкүнләп көрсәтти. Йәни, ‛3 хил күчләрниң чәтәлдә уруқи бар, шинҗаң ичидә туприқи бар, торда базири бар‚ дәп. Учур вә пән техника сәвийисиниң вә тарқилишиниң ешишиға әгишип һазир чәтәлдики бир очум дүшмән күчләр буниңдин пайдилинип сиңип кирди, лекин биз бир қанчә йил тиришиш арқилиқ һазир бу мәсилини, худди кесәлниң томурини тутуп билгәндәк ениқ билип болдуқ, униң сақаймас кесәк әмәсликини билдуқ, униңға қарши туралайдиғанлиқимизға ишәнчимиз ашти.”
Әмма, учур техникиси йәршарилашқан бир пәйттә хитайниң пән-техника вә учур васитисидин хали һалда “бәлвағ, бир йол” қурулушни елип бериши мумкин әмәсликини оттуриға қойған америкидики уйғур сиясий вәзийәт көзәткүчилиридин бири, америка уйғур җәмийити рәиси илшат һәсән әпәнди, учур пән-техникиниң һәр қандақ саһәдики башламчилиқ қиливатқан бүгүнки дуняда, хитай һөкүмитиниң һәр қанчә көп тәрәплимилик тосуқлар арқилиқму,учур техникиси алақә васитилириниң иқтисадий, иҗтимаий тәрәққиятниң һәр қайси саһәлиригә сиңип киришини тосалмиғандәк кишиләрниң идийисидиму йетәкчилик ролини җари қилдурушини тосуп қалалиши мумкин әмәс дәп көрсәтти.
У шөһрәт закирниң сөзлирини, хитай һөкүмитиниң уйғурларниң интернет вә башқа иҗтимаий алақә васитилиригә қаратқан түрлүк қамал қилишларни йәниму күчәйтидиғанлиқиниң бир бешарити дәп туйсиму әмма, буниң йәнила уйғурлардики әркинликкә, адаләткә интилиш күчини тосуп қелиш җәһәттә үнүми болмиди, хитай өзиму буни етирап қилди, бундақ бир аҗизлиқи баркән чәтәлләрдики уйғурларму учур вә пән техника саһәсидә йеңилиқ яритиш җәһәттә издиниши керәк” деди.
Хитайдики барлиқ таратқуларниң хитай һөкүмитиниң контроллуқи вә назарити астида икәнлики мәлум. Уйғур елидә хитай һөкүмити әң коп мәбләғ вә күч арқилиқ башқуридиған шинҗаң телевизийисидә чәтәлгә чиқип кетиштин илгири 13 йил хизмәт қилған, голландийәдики паалийәтчи абдусалам нияз әпәндиниң қаришичә, “чәтәлләрдики уйғурларму уйғур миллий дәваси вә һәрикитиниң үнүмини йәниму юқири көтүрүштә учурлаштурушни тәрәққий қилдурушқа еһтияҗлиқ.”
Униң қаришичә: “чүнки хитайниң буни тосушқа күчи йәтмәйду. Әгәр хитай иқтисад вә һәр қандақ саһәдә хәлқараға йүзлинимән, күчлүк дөләт болимән дәйдикән учур васитилирини қоюп бәрмәй амали йоқ.Бундақ шараитта чәтәлләрдики уйғурларниңму учур пән-техника саһәсидә йеңилиқ яритиш типидики ихтисаслиқларни йетәкләш вә уйғурларда омумлишиватқан иҗтимаий алақә васитилиридин пайдилиниш салмиқини ашурушқа еһтияҗлиқ.Уйғур ели ичидә хитай қурған қатму-қат тосуқлардин артилиш,арилаш техникилирини ишлитип, бир тәрәп қилиш системиси уйғурлар өзлири тепип чиқип, уйчурларға еришиватқанлиқи вә чәтәлгә тарқитиватқанлиқи мәлум, 5-июл вәқәсидә үрүмчидә вәқә йүз бәргән шу вақитниң өзидә хәвәрләр интернет арқилиқ дәрһал дуняға чиқип кәтти хитай йошуруп қалалмиди мушуниң өзидинла уйғурларниң пикир әркинликигә болған интилишниң күчини, буниң үчүн бәдәл төләшкә тәйяр икәнликини көрүвалғили болиду. Һазирму бастуруш қанчә қаттиқ болсиму қаршилиқниң тохтап қалмиғанлиқини көрүватимиз, уйғурларниң ишлитиш имкани болған барлиқ учур алақә васитилири хитайниң қолида, сәзгүр учур бир тәрәп қилиш системиси юмшақ вә қаттиқ деталлири әң тәрәққий қилған болсиму уйғурларниң йәнила буниңдин үнүмлүк пайдилиниватқанлиқи бир мөҗизә. Уйғурларму һазирқи замандики әң илғар қорал болған компютерни,әқлий иқтидарлиқ янфон, учур васитилирини ишлитиш дәвригә кирди.”