Közetküchiler: xitayning tawuz chaghinida Uyghurlargha “Ay toqach” sun'ghini méhri-shepqet emes
2021.09.23

Xitayning en'eniwi bayrimi bolghan tawuz chaghini “Ay toqach bayrimi” depmu atilidu, bu bayram xitaylarning chaghinidin qalsa ikkinchi muhim bayram hésablinidu. Bu yil xitay hökümiti, memliket boyiche bu bayramning 19-séntebirdin 21-séntebirgiche ötküzüshni uqturghan.
“Shinjang géziti” 20-séntebir tarqatqan “Aptonom rayonimizdiki her millet kadirlar, amma katta bayramni xushal xuram tebriklidi” dégen xewerge qarighanda, xitayning bu bayrimi téxi yétip kelmestinla, tengri téghining jenubi-shimalidiki kentlerde turushluq kadirlar, qoshmaqliship tughqan bolghan kadirlar her millet amma birlikte köp xil shekildiki tawuz chaghinini tebriklesh birleshme dostluq pa'aliyitini orunlashturush üchün aldirash bolup ketken.
Xitay kadirlar öymu-öy kirip, Uyghurlarni xitayning bu bayrimini xitay qoshmaq tughqanliri bilen bille ötküzüshke, milletler ittipaqliqini namayende qilip, partiyege ortaq minnetdarliq bildürüshke orunlashturuwatqaniken.
Xewerde éytilishiche, 9 ayning 17 küni, xoten shehirining jiya yézisi shax mehelle kentining kent ahale komitéti orunlashturghan pa'aliyette bu kentte turushluq xizmet etritining mu'awin etret bashliqi shyaw pen “Bügün xizmet etritidikiler kent ahaliliri bilen bille yöbing( aytoqach) pishurduq, nahayiti ehmiyetlik, nahayiti tatliq boldi!” dégen.
Uyghur diyaridiki xitay hökümet taratqulirining jaylardin tarqitiwatqan, mushuninggha oxshash “Tawuz chaghini” teshwiqat xewerlirige qarighanda, “Tawuz chaghinida bayrimida xushalliq bilen uchriship milletler ittipaqliqi shadliqigha chömüsh” birleshme dostluq pa'aliyetliri ötküzüshning, her derijilik partiye hökümet organliri teripidin birtutash omumlashturulghanliqi melum bolmaqta.
Xitay en'eniside tawuz chaghini a'ililerning jem bolushi, ömlüki, güllinish we bext-sa'aditige simwolluq qilidighan, yiraq yéqindiki uruq-tughqan, a'ile ezaliri jem bolushup “Ay toqach” yéyish we öz-ara sogha qilishni adet qilghan.
Xitay hökümiti xitaylarning a'ile ezalirining jem bolushini tentene qilidighan bu simwolluq bayrimini, Uyghur rayonida bolsa “Her millet ammisi bir a'ile kishiliridek ittipaqlishish, jungxu'a ortaq gewdisi rohini gewdilendürüsh” tek siyasiy teshwiqati üchün qolliniwatqanliqi melum bolmaqta.
Tengritagh torining yene bir xewiride körsitilishiche, 2021-yili 18-séntebir, lop nahiyelik partiye komitéti teshwiqat bölümining partiye ezaliri we xizmetchiliri shu yerdiki ahalilerni kocha bashqarmisida milliy ittipaqliq we dostluq pa'aliyiti élip bérishqa orunlashturghan. Konkrét teshwiqatqa mes'ul xitay kadir “Junggoning en'eniwi bayramliri, tawuz chaghinining tarixi we partiyening xelqqe nep yetküzüsh siyasiti” toghrisida Uyghur déhqanlargha mexsus léksiye sözligen.
Amérikadiki Uyghur közetküchilerdin ilshat hesen ependining qarishiche, bu, xitayning yillardin béri bir tereptin Uyghurlarni özining en'eniwi bayramlirini ötküzüshige cheklimilerni qoyup, yene bir tereptin xitay milliy en'eniwi bayram we medeniyetlirini Uyghurlargha singdürüshte her xil taktika ishlitip kelgen bolsimu, biraq bularning ünüm bermigenliki, yeni Uyghurlarning héchqachan bu xil xitay millitige xas bolghan en'eniwi bayramlarni ötküzüshke qiziqmighanliqini körsitip béridiken.
Ilshat hesenning qarishiche, xitay kompartiyesi hökümiti lagérlarni yolgha qoyup, zor sandiki Uyghurlarni lagérlargha we türmilerge solap, Uyghurlarning a'ilisini parchilap ularni échinishliq bir weziyetke qoyuwatqanning üstige, Uyghurlar bu bayramni bésim, qorqunch, yalghan külke we saxta qizghinliq ichide ötküzüshke mejbur bolmaqta.
Zor sandiki a'ililer parchilan'ghan, a'ile ezaliri lagér we türmilerge qamalghan, balilar tirik yétimlerge aylan'ghan Uyghur diyarida nöwette oqush yéshidiki köp sandiki Uyghur perzentlirining asasen ata-anisi we a'ilisidin ayriwétilip atalmish yataqliq mekteplerde xitayning assimilyatsiyelik terbiyesige mejburliniwatqanliqi melum. Bu tawuz chaghinida xitay da'iriliri hetta a'ilisidin mejburiy ayrilip turuwatqan bu Uyghur nareside balilarghimu xitay milliy en'eniwi ay toqichi bayrimi bilen bilen teng jungxu'a milliti rohini teng singdürüshke urunuwatqanliqini ashkarilanmaqta.
Bu heqte tengritagh torining bir süretlik xewiride chüshendürülishiche, 9-ayning 18-küni, sanji sheherlik 11 yeslidiki sebiyler xitay mu'ellim bilen bille ay toqach pishurghan. Shu küni bu yeslidiki 300ge yéqin bala oqutquchilirining yétekchilikide, “Baliliqtiki shadliq-xushal tawuz chaghini” bash téma terbiyesi yürüshlük pa'aliyitini qanat yaydurush arqiliq, ulargha “Junggo en'eniwi bayrimining medeniyet séhriy küchini chongqur hés qildurup, tawuz chaghinidiki milliy örp-adetlerge warisliq qilish terbiyesi élip bérilghaniken.
Uyghurlarni tetqiq qiliwatqan amérikiliq mutexessislerdin xenriy shéjeskiyning bildürüshiche, xitay hökümitining Uyghurlarning medeniyiti, diniy étiqadi, hetta uning héyt-bayramliri we ana-tilini cheklewatqan bir peytte, Uyghurlarni yene yémek-ichmek, örp-adetliridiki cheklimilirinimu buzup tashlap, xitaylar bilen birlikte ularning milliy bayrimini teng ötküzüsh, ularning yémeklirini teng yéyishke zorlishi, xitayning Uyghurlargha qarita dawam qiliwatqan “Medeniyet qirghinchiliq” ning bir ipadisi iken. U bu heqte mundaq dédi: “Her qandaq millet özining en'eniwi bayramlirini tebrikleshke heqliq bolghinidek Uyghurlarmu özlirining diniy we milliy en'eniwi bayramlirini ötküzüshi kérek idi. Emma xitay hökümitining cheklimiliri seweblik Uyghurlar özining en'eniwi bayramlirinimu ashkara ötküzelmeydighan bir weziyetke kelgen bir waqitta, xitay hökümitining xitay en'enisidiki bundaq bayramlirini Uyghurlarni tebrikleshke orunlashturup, buni Uyghurlarning xitay hökümitige bolghan sadiqliqining ölchimi qiliwatqanliqini körüwatimiz. Méning qarishmda, bu xitay hökümitining Uyghurlargha élip bériwatqan keng kölemlik assimilyatsiye siyasiti, medeniyet qirghinchiliqining dawami”.
U yene Uyghurlarning en'enilirini saqlap qélish tirishchanliqning Uyghurlarning xitayning bu yoqitish siyasetliridin qutuldurup qélishini ümid qilidighanliqini bildürüp mundaq dédi: “Xitay Uyghur diyarida Uyghurlargha qarita keng kölemlik medeniyet qirghinchiliqi élip bériwatqan bir waqitta chet'ellerdiki Uyghur muhajirliri özining örp-adet, til we en'enilirini saqlap qélishqa tirishchanliq körsitip kelmekte. Gerche Uyghur diyarida Uyghurlar her qandaq usulda özini yaki oylighanlirini ipadilishi cheklen'gen bolsimu, haman bir küni ularning xitay hökümitining bu ziyankeshlikliridin özlirini we medeniyitini qutuldurup qélishini ümid qilimen”.
Xitay yerlik axbarat wasitilirining xewer qilishiche, “Tawuz chaghini” kütüwélishqa Uyghur rayonining her qaysi jayliridiki idare-jem'iyet, ijtima'iy rayon, yéza-kentlerdiki Uyghurlar seperwer qilin'ghan. Xitay hökümiti Uyghur diyarida, assimilyatsiye siyasitini hessilep kücheytken we “Qoshmaq tughqan siyasitini yürgüzüshke bashlighan 2016-yildin bashlap, Uyghurlarning ammiwi yosunda we öz örp-adetliri boyiche roza héyt, qurban héytini tebriklishi, noruz bayrimi ötküzüshini cheklep, uning ornigha chaghan bayrimi, chokantal bayrimi, tawuz chaghini, tang zungza bayrimi dégendek xitayning en'eniwi milliy bayramlirini, xitay qoshmaq tughqanliri bilen bille tebrikleshke orunlashturup kelmekte.
Ilshat hesen ependi xitay hökümitining tawuz chaghinida Uyghurlargha “Ay toqach” sun'ghini, yeni ularni xitaylar bilen birlikte aytoqach yéyishke orunlashturushi hergizmu uning Uyghurlargha körsetken méhri-shepqiti emeslikini bildürdi. U yene mundaq deydu: “Irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqan Uyghurlar, hazirqi waqitta bésim, tehdit qorqunch ichide xitay da'irilirining buyruqini ijra qilishqa, bu xil xitay bayramlirini ötküzüshke mejbur bolmaqta. Shunga bu ularda xushalliq we pexirlinish emes, belki eksiche yirginch we qarshiliq hasil qilidu. Xitayning buni Uyghur we bashqa milletlerge mejburiy singdürüshi we omumlashturushi hergiz mumkin emes”.