Xitayning térrorluqqa qarshi turush yéngi pilani kishilik hoquq teshkilatlirida endishe qozghidi

Xitay hökümiti özining térrorluqqa qarshi turush yéngi qollanmisigha bezi özgertishlerni kirgüzüp, xitayning memliket miqyasi we Uyghur rayonida térrorluqqa qarshi turush herikitini dawamliq kücheytidighanliqini élan qildi.

Xitay hökümiti Uyghur rayoni, xitayning dölet ichi we xelq'ara térrorluqqa qarshi turush herikitining yéqinqi “Bölünüshi we özgirish ehwali” gha qarap, özining térrorluqqa qarshi turush qollanmisigha özgertish kirgüzgen.

Xitay da'irilirining ashkarilishiche, merkizi organlar bilen her qaysi ölkilerning térrorluq istixbarati almashturushini kücheytish, Uyghur rayonida istixbarat toplashni xitayning memliket miqyasi bilen pütünleshtürüsh qollanmidiki muhim nuqtilarning biriken.

Mezkur qollanma xitayning 11‏-dékabir ürümchide ötküzülgen térrorluqqa qarshi turush xizmet yighinida muzakire qilin'ghan. Xitay merkizi siyasiy qanun komitétining sékrétari ming jyenju shu qétimqi yighin'gha qatnashqan idi.

U xitay axbaratlirigha bergen uchurida, Uyghur rayonida 98 % térrorluq hujumining pilanlash basquchida aldi élin'ghanliqini bildürüp, mezkur qollanma “Xitay saqchilirigha téximu köp "térrorluq guruhlar"ni ular hujum qozghashtin burun yoqitish imkaniyiti yaritip béridu” dégen.

Emma, térrorluqqa qarshi bu xil amanliq tedbiri kishilik hoquq teshkilatlirida endishe qozghidi. Ularning qarishiche, noqul amanliq tedbiri weziyetni murekkepleshtürüp, rayonda kishilik hoquq buzghunchiliqini dawamliq éghirlashturidu.

Gérmaniye “Xeter astidiki xelqler jem'iyiti”ning asiya ishlirigha mes'ul xadimi ulrix déli'us, bundaq qattiq siyaset Uyghur rayonidiki toqunushni tinch hel qilishqa héchqachan paydiliq emes, dep körsetti. U, zorawanliq zorawanliqni tughduruwatqanliqini ilgiri sürdi.

Ulrix déli'us mundaq dédi: “ Biz hazirgha qeder izchil shuni dep kelduq, xelq'ara jem'iyetning tesirati shu, xitayda u peyda qilghan mesile bar. Biz bügün sherqiy türkistanda körgen éghir kishilik hoquq buzghunchiliqi zorawanliqni qozghidi. U yerde kishiler heqiqiy bir teshkillik térrorluq torigha uyushqan emes. Belki, u bir yaki bir qanche a'ile kishilirining herikiti. Bu a'ililerge qarshi urush yéngi zorawanliq weqelirini peyda qiliwatidu.

Mesilen, bir qanche hepte awwal nechche on kishi öltürüldi. Ularning ichide kichik balilar bar, ular peqet shu a'ilining balisi bolghanliqi üchünla öltürüldi. Bu bir paji'e. Bu xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan siyasitining paji'esi”.

Xitay hökümiti bu yil 18‏-séntebir bay nahiyesining soghan kömürkéni térrorluq hujumgha uchrap, 18 adem öltürülgenliki, xitay amanliq küchlirining yéqinda weqe sadir qilghan 28 neper térorchini öltürgenlikini bildürgen.
Xitay hökümiti hujumchilarni chet'el islami radikal küchlirining tesiride méngisi yuyulup, ghazat qilish niyitige kelgen térrorchilar,dep körsetken idi.

Ulrix déli'us ependining qarishiche, bu xil qattiq siyaset bezi Uyghurlarni térrorluq guruhi‏-da'ésh we shuninggha oxshash xelq'ara radikal guruhlarning qoynigha ittiridu. Déli'us, bu xitaygha zor tehdit peyda qilipla qalmay, Uyghur herikitining xelq'ara obrazigha selbiy tesir körsitidu, dédi.

Ulrix déli'us munddaq deydu: “ Bizning sherqiy türkistandiki éghir kishilik hoquq buzghunchiliqi weziyetke qanchilik xeter élip kéliwatqanliqidin xewirimiz bar. Shuning bilen birge, u rayondiki xelqning ümidsizliki islam döliti we bashqa radikal islamchilarning ishigha yarishi mumkin. Nurghun döletler hazir Uyghur mesilisining radikal islamchilar teripidin kozir qilip qolliniliwatqanliqigha diqqet qiliwatidu. Bu pütkül Uyghur mesilisi üchün zor xewp.”

Bezi analizchilarning körsitishiche, xitayning térrorluqqa qarshi yéngi tedbiri xelq'ara térrorluqqa qarshi küresh weziyitidiki yéngi özgirishke maslishishni meqset qilghaniken.

Xitay j x ministiri gu shingkun j x ministirliqi we xitay térrorluqqa qarshi turush xizmet guruppisining ötken heptiki yighinida, her qaysi ölke, alaqidar hökümet apparatlirining ichki we xelq'ara térrorluqqa qarshi turush weziyitidiki “Yéngi özgirish we yölünüshke maslishishi”ni tekitligen.

Emma bezi Uyghur pa'aliyetchiler, xitay hökümitining térrorluqni bahane qilip, Uyghur mesilisidiki hel qilishqa tégishlik halqiliq mesililerni yépiwatqanliqini ilgiri sürdi.

D u q ning bash katipi nurmemet musabay mundaq deydu: “ Eger xitay hökümiti 2016‏- yili yene özining burunqi senimige dessep, Uyghurlargha qattiq zerbe bérip, tutup we qattiq qolluq bilen mu'amile qilsa, u yerdiki heriket bésiqmaydu. Chünki, Uyghurlargha bir tallash, bir dérize bermidi. Uyghurlarning gépini anglap béqip, zadi néme deysen, démidi. Bolmisa, xitayning nurghun tekshürüsh ömiki sherqiy türkistan'gha keldi. Nurghun tekshürüshlerni élip bardi. Lékin héchqaysisi yuqirigha ya toghra doklat qilmidi, ya toghra doklat qilghan bolsimu, xitay merkizi hökümiti yaki aptonom rayonluq hökümet qulaq salmidi.
Mesile zadi néme, hel qilayli, dégen oygha kelmey, basturush, qolgha élish, Uyghur mesilisini yoqqa chiqirish terepke kétip baridu. Bundaq bolsa 2016‏- yilimu tinjimaydu. ”

Nurmemet musabay yene, hazirqi xitay hökümiti hel qilishqa tégishlik eng halqiliq mesile, Uyghurlarning aptonom rayon ishlirida öz özini idare qilishigha yol qoyushtur, dep körsetti.

Nurmemet musabay mundaq dédi: “ Aldi bilen xitayning özining asasiy qanunigha özi hörmet qilishi kérek. Ikkinchi, xitay eng bolmighanda bizge zolap tangghan aptonomiye qanunigha bolsimu hörmet qilishi kérek. Buni hel qilishi kérek. Bu yerdiki Uyghurlarning heq-hoquqlirini bérishi, til yéziqini cheklimesliki, diniy erkinlikini cheklimesliki kérek. Xelqimizge iqtisadi jehette xitaylar bilen barawer mu'amile qilishi kérek, xitaylargha iqtisadi jehettin yéshil chiragh yéqip bérip, Uyghurlargha qizil chiragh yéqip qoyidighan ish bolmasliqi kérek. Undaq dések xitay biz bériwatimiz, dep 4-5 bayni körsitidu. Lékin bu yerdiki mesile qutquzush puli, miyiplarni yölesh puli emes. Omumen, Uyghurlarning iqtisadi jehettin öz özige ige bolush hoquqini bérishi kérek. ”

Xitay j x ministiri gu shingkun ministirliqning ötken heptidiki yighinida otturigha qoyghan yene bir mesile, torni kontrol, istixbarat xizmiti we xelq'ara hemkarliqni kücheytish, meschi we diniy sorunlarni bashqurushni kücheytishtur.

U, mehellidiki gumanliq pa'aliyetlerni hökümetke melum qilghan puqralarni mukapatlaydighan “Mukemmel” bir sistéma otturigha qoyghan, emma xitay axbarati buning qandaq mukemmel sistéma ikenkliki heqqide héchqandaq chüshenche bermigen.