Mutexessisler xitay teshwiqatidiki bextlik xitay yigit-Uyghur qiz toyliridin némilerni körmekte?

Xitayche kiyindürülgen Uyghur qizning xitay bilen orunlashturulghan toy murasimidiki rahetsiz we naraziliq chirayi.

Xitay hökümitining irqiy qirghinchiliq siyasiti Uyghur élide yenila éghir derijide dawam qiliwatqanliqi bildürülmekte. Buni körsitip béridighan nuqtiliq mesilining biri, xitay hökümiti da'irilirining ashkara halda Uyghur qiz-chokanlirining güzellikini bazargha sélish arqiliq, xitay köchmenlirini Uyghur élige yerleshtürüshke qiziqturidighan nikah obyéktigha aylanduwatqanliqidur. Buni xitay köchmenlirining we hetta bezi xitayning teshwiqatini qiliwatqan Uyghurlarning tarqitiwatqan, Uyghur-xitay toyliri, Uyghur qizlirining milletler ara nikahqa qarita qarashliri heqqidiki qisqa widiyoliridinmu körüwélish mumkin.

Shi jinping re'isi bolup, Uyghur diyarini tunji qétim resmiy ziyaret qilghandin kéyinla, “Milletler ara qoshulushini ilgiri sürüsh” tedbirliri resmiy yolgha qoyulushqa bashlidi. -2014 Yili awghustta cherchen nahiyelik partkom we xelq hökümiti “Uyghur we xenzu ikki millettin nikahlan'ghan a'ililerni righbetlendürüsh charisi” élan qilip, ulargha 10 ming yüendin mukapat béridighanliqini jakarlishi xitab kompartiyesining Uyghur éyida hakimiyet yürgüzgendin buyan tunji qétim hökümet höjjiti süpitide otturigha chiqqan “Chari” si bolup qaldi. Shuningdin kéyin Uyghur-xitay ikki millettin toylashqan a'ililerni bes-beste teshwiq qilish bashlandi.

Bolupmu-2016 yili, Uyghurlarning 18 yashtin 40 yashliqqiche bolghan nikah yéshidiki erliri asasiy salmaqni igiligen chong tutqun we lagér siyasiti, yeni irqiy qirghinchiliq bashlan'ghandin buyan Uyghur qizlirining xitay köchmenlirige mejburiy nikahliniwatqanliqidek mesilining éghirlawatqanliqi melum. Hetta, xitaylar bilen nikahlinishqa qarshi chiqqanliq “Esebiylikke qarshi turush qanuni” diki “Esebiylikning ipadiliridin biri”, “Ikki yüzlimichi” sanilip, éghir jazagha uchraydighanliqimu ashkarilinip kelgenidi.

Xitayning Uyghur a'ilisige küy'oghul bolushidin, Uyghur qizining xitaylargha kélin bolushighiche

Halbuki Uyghur diyarida 10yilgha yéqin waqittin buyan, Uyghur qizlirining xitaylargha mejburiy yatliq qilinishi dawam qilip kelmekte.

Xitay da'iriliri nöwette hetta xitaylargha tegken Uyghur qizlirining ijtima'iy taratqular arqiliq özining milletler ittipaqliqi a'ilisini teshwiq qilishigha meydan hazirlap bergen bolup, xitayning dowyin qatarliq taratqulirida güli dégendek isimlar bilen bu tor cholpanliri xitaylarning: “Uyghur qizliri xitaylar bilen toy qilishni qobul qilamdu ?”, “Uyghur bilen xitay toy qilsa dölet qanche pul béridu?”, “A'ilisi ularning toy qilishigha tosqunluq qilamdu ?” dégendek best-beste sorighan so'allirigha, “Uyghur qizliri elwette xitay yigit bilen toy qilishni xalaydu. Héchqandaq tosqunluqqa uchrimaydu. Hazir arilash toy qilidighanlar bek jiq, pul bérip righbetlendürüshningmu orni yoq” dégendek jawablarni bérishidu.

Yéqinqi peytlerde, amérikadiki lagér shahiti zumret dawut özining feysibok bétide hembehrligen buninggha da'ir widiyolar, Uyghurlarning mezkur mesilige qarita endishisini kücheytipla qalmay, Uyghurlarni közitip kéliwatqan tetqiqatchilarningmu diqqitini tartmaqta.

Ilgiriki bu xil toy murasim widiyolirida, Uyghur qizlar bilen öylen'gen xitay erler béshigha Uyghurche doppa kiyip, Uyghurlarning Uyghurlarning naxsha-muzikiliri, qa'ide yosunliri we örp-adetliri boyiche toy ötküzülüwatqanliqi melum bolatti. Emma hazir yéngi tarqiliwatqan widiyolarda bolsa, oxshashla oghul terep xitay, qiz terep Uyghur emma, ularning xitayche kiyinip, toy murasiminimu pütünley xitayche yosunda ötküzülüwatqanliqidek yéngi bir hadisini bayqaymiz.

Bu xil widiyolardin biride, bir Uyghur kélinchekning toygha qatnishalmighan ata-anisigha köngül sözlirini Uyghur tilida éytishqa ijazet soraydu we yighlamsirap turup “Dada, apa, bügün méning toyum boldi, emma siler yoq, méning birmu uruq tughqinim yénimda yoq. . . .” deydu. Bu widiyogha inkas yazghan chet'ellerdiki közetküchiler we Uyghurlar xitayche kiyindürülgen, xitayche toy murasimdiki bu bichare kélinning toydiki ipadiliri, yighlamsirighan awazigha yoshurun'ghan azabliri xitaygha mejburiy nikahlan'ghanliqidin shepe béridighanliqini analiz qilmaqta.

Xitay kadir: Uyghur qizliri bilen toy qilghan xitaylarning baliliri chirayliq bolidu

Yillardin buyan radi'omiz muxbirlirining Uyghur diyarida dawam qiliwatqan mejburiy nikah siyasitige qarita éniqlashliri dawamida, Uyghur rayonidiki her derijilik yerlik hökümetlirining Uyghur erlirini keng kölemde lagérlargha qamighan bir waqitta, Uyghur qiz-ayallirini xitay erliri bilen toy qilishqa qistap kéliwatqanliqi, bir tereptin milletler ara toy qilghanlargha neq pul bilen mukapatlinish, turalghu bilen teminlinish qatarliq siyasetlerdin behrimen qilsa, yene bir tereptin xitay erliri toy qilishni ret qilsa, jaza lagérlirigha kiridighanliqi toghrisida tehdit sélin'ghanliqi delillen'genidi.

Rayonda Uyghurlarni xitay jem'iyitige singdürüwétishni meqset qilghan Uyghur qizlirini xitaylar bilen toy qilishqa mejburlash taktikilarning yene qandaq yosunda dawam qiliwatqanliqini igilesh üchün, Uyghur diyarning oxshimighan jaylirigha téléfon qilip melumat igiliduq.

Aqsu sheher ayköl yéziliq hökümet xelq ishliri idarisidin péng famililik bir xitay bu heqtiki so'allirimizgha jawab berdi.

-Silerning bu jayda milletler ara toy qilghanlar arisida qaysi milletler arisida bir qeder omumyüzlük?

-Etrapimizda Uyghur xitay nikahlinish köp uchraydu. Her xil ölkilerdin kelgenler bek jiq. Uyghurlar bilen yene qazaqlar bilen toy qilghan xitaylar bir qeder köp, sichüen we xénendin buyaqqa kélip ishlewatqan we yashawatqanlar bir qeder asasliq salmaqni igileydu. Méningche bundin kéyin bundaq milletler ara toy qilidighanlar téximu küp bolidu dep oylaymen.

-Bundaq milletler ara toy qilidighanlarning yéqindin buyan köpiyip qélishigha néme seweb boldi?

-Ilgiri zamanlarda, milliy örp-adet, turmush usulida perqler bolghachqa anche qollap ketmeytti. Emma hazir kalla échilip, perqlermu asasen qalmidi. Etrapimizda Uyghurlar bilen xitaylar toy qilghan misallar bek jiq, bundin kéyin arilash toy qilidighan a'ililer téximu köpiyidu.

-Hökümet alliburun Uyghurlar bilen toy qilghanlarni mukapatlashni toxtatqan bolsa, xitaylarni yene bu yerge kélip Uyghur qizliri bilen toy qilishqa néme jelp qilmaqta?

-Uyghur qizliri hemmisi shundaq chirayliq kélidu, xitay-Uyghur toy qilsa tughulghan balisi shalghutlargha oxshaydu. Bu yerde Uyghur qizliri bilen toy qilghan xenzularning tughulghan baliliri hemmisi bek chirayliq.

Behrimen qilsa, yene bir tereptin Uyghurlar eger xitay erliri toy qilishni ret qilsa, jaza lagérlirigha kiridighanliqi toghrisida tehdit sélin'ghanliqi delillen'genidi.

Rayonda Uyghurlarni xitay jem'iyitige singdürüwétishni meqset qilghan Uyghur qizlirini xitaylar bilen toy qilishqa mejburlash taktikilarning yene qandaq yosunda dawam qiliwatqanliqini igilesh üchün, Uyghur diyarning oxshimighan jaylirigha téléfon qilip melumat igiliduq.

Aqsu sheher ayköl yéziliq hökümet xelq ishliri idarisidin péng famililik bir xitay bu heqtiki so'allirimizgha jawab berdi.

-Silerning bu jayda milletler ara toy qilghanlar arisida qaysi milletler arisida bir qeder omumyüzlük?

-Etrapimizda Uyghur xitay nikahlinish köp uchraydu. Her xil ölkilerdin kelgenler bek jiq. Uyghurlar bilen yene qazaqlar bilen toy qilghan xitaylar bir qeder köp, sichüen we xénendin buyaqqa kélip ishlewatqan we yashawatqanlar bir qeder asasliq salmaqni igileydu. Méningche bundin kéyin bundaq milletler ara toy qilidighanlar téximu küp bolidu dep oylaymen.

-Bundaq milletler ara toy qilidighanlarning yéqindin buyan köpiyip qélishigha néme seweb boldi?

-Ilgiri zamanlarda, milliy örp-adet, turmush usulida perqler bolghachqa anche qollap ketmeytti. Emma hazir kalla échilip, perqlermu asasen qalmidi. Etrapimizda Uyghurlar bilen xitaylar toy qilghan misallar bek jiq, bundin kéyin arilash toy qilidighan a'ililer téximu köpiyidu.

-Hökümet alliburun Uyghurlar bilen toy qilghanlarni mukapatlashni toxtatqan bolsa, xitaylarni yene bu yerge kélip Uyghur qizliri bilen toy qilishqa néme jelp qilmaqta?

-Uyghur qizliri hemmisi shundaq chirayliq kélidu, xitay-Uyghur toy qilsa tughulghan balisi shalghutlargha oxshaydu. Bu yerde Uyghur qizliri bilen toy qilghan xenzularning tughulghan baliliri hemmisi bek chirayliq.

-Undaqta, néme üchün bundaq milletler arilash toy qilghanlar ichide sapla qiz terep Uyghur, néme üchün Uyghur erlirining xitay qizliri bilen toy qilghan misallirini körgili bolmaydu?

-Belkim xitay qizlar Uyghur qizliridek güzel we nazinin emes bolghanliqidin bolsa kérek.

-Ularni özlükidin muhebbetliship toy qildi dégen teqdirde, mubada u qizning a'ilisidikiler bu toygha qoshulmisa ular, milletler ittipaqliqigha buzghunchiliq qildi dégendek jazalashqa uchramdu?

U bir haza oylashqandin kéyin “Muhebbetning dölet we millet chégrasi bolmaydu. . .” dégendek jawablarni bérishke tirishti-yu, arqidin uning sözini tuyuqsiz bir er böldi we qeyerdin téléfon qiliwatqinimizni sorap bilgendin kéyin téléfonni üzüwetti.

Toy murasimlirini xitaylashturush arqisida

Rayondiki Uyghur-xitay toy murasimlirining widiyolirida, köpinche ehwalda toy qilghuchi yigit terepning xitay, qiz terepning Uyghur ikenlikidek alamet bekrek közge chéliqidu. Emma yéqinda meydan'gha kéliwatqan perq shuki, xitaylarning örp-adetliri boyiche kiyinip toy murasiminingmu, haraq tutush, ata-anisigha yükünüp tezim qilishqa oxshash, Uyghurlargha yat shekilde orunlashturulghanliqini körüwalghili bolidu.

Bu mesililerni közitip kéliwatqan kishilik hoquqni közitish teshkilatining xitay mesililiri boyiche tetqiqatchisi maya wang xanim, yéqindin buyan meydan'gha kéliwatqan bu xil Uyghur-xitay toy murasim widiyolirigha qarita, özining mulahizisini radiyomizgha yazma bayan sheklide ewetti.

U mundaq dep otturigha qoyghan: “Shinjangdiki mejburlash muhiti we netijide bu rayondiki xitay erler bilen Uyghur ayallar otturisidiki küch tengpungsizliqini közde tutup, bu nikahlarning qanchilik derijide ixtiyariy ikenlikini bahalash tes. Rayondiki xitay da'iriliri yene türkiy musulmanliri bilen xenzular otturisidiki nikahni künséri ilgiri sürüp, arilashma a'ililerning balilirini aliy mektepke kirish pursiti bilen teminlidi hemde xenzu erlerning qandaq qilip ‛qelbni utush‚ taktikiliri we körsetmiliri bilen milletler ara bextlik er-xotunlar teshwiqatini torgha chiqardi. Uyghur qiz, musulman türkiy millet ayallirining xitayning zerbe bérish herikitining netijiside, xitay erlerge yatliq bolush bésimi künséri küchiyiwatidu. Chünki nurghunlighan yash türkiy musulman erliri qolgha élin'ghan, shuning bilen bir waqitta buninggha nikahlinishqa éhtiyajliq nurghun xitay erler bar, ularning köpinchisi partiye kadiri, nispiy siyasiy we ijtima'iy iqtisadiy küchke ige. Hökümet qollighan bu nikahni ret qilghan yaki qarshi söz qilghanlar, hökümetke melum qilinip, xalighanche tutup turush we türmige solashqa oxshash öch élish xetirige uchraydu”.

Maya wang yene özining néme üchün nöwette barghanche bu xil xitaylar bilen toy qilishqa mejbur bolghan Uyghur qizlirining, emdilikte pütünley xitayche toy qilishqa qarap yüzlen'genlikini mulahize qilip: “Méningche bu, da'irilerning Uyghur medeniyiti we örp-adetlirige bolghan düshmenlikining künséri küchiyishidin bolghan” dep yazghan.

Uyghur kishilik hoquq qurulushi 2022-yili 11-ayda élan qilghan “Uyghur ayallirining mejburiy toylashturulushi: xitay hökümitining sherqiy türkistandiki milletler ara toylashturush siyasiti” serlewhilik chong hejimlik doklatida, xitay hökümiti Uyghur ayallirini xitay erliri bilen toylashturush siyasitini dölet siyasiti süpitide sistémiliq élip barghanliqini, emeliyette bu bir assimilyatsiye siyasiti we medeniyet qirghinchiliqining qorali ikenliki körsitilgenidi.

Da'iriler milletler ariliship toy qilishini normallashturushqa urunmaqta

Amérika washin'gton shtatliq uniwérsitétining tetqiqatchisi, antropolug derrin baylér ilgiri “SupChina” namliq tor zhurnilida élan qilghan “Milletler ara toylishish dewridiki Uyghurlarning muhebbiti” namliq maqaliside, xitay hökümitining Uyghur élide mexsus Uyghur ayallirini nishan alghan jinsiyet siyasiti yürgüzüwatqanliqini we tarixta tunji qétim Uyghur ayallirining dölet apparatlirining jinsiy nishanigha aylan'ghanliqini otturigha qoyghanidi.

Ziyaritimizni qobul qilghan derrin baylér, Uyghur diyaridiki yéqinqi yüzlinish heqqide mundaq dédi: “Yéqindin buyan tarqiliwatqan bu widiyolar, xitay dölet apparatining Uyghur qizlirining xitay erler bilen toy qilishini normallashturushqa urunuwatqanliqini körsitip béridu. -2015 Yilidin burun, Uyghurlargha nisbeten bundaq toylargha qatnishishmu nomusluq bir ish sanilatti, bundaq toyda ular resimge chüshmek tügül, tebrikleshnimu xalimaytti. Emma hazirqi ehwallargha qarighanda, da'iriler bundaq toylarni küchep teshwiq qilip, bu xil toylargha qatnishishni bolsa Uyghurlarning xitay hakimiyitige bolghan sadiqliqini sinaydighan meydan'gha aylandurghan. Uyghurlar bu xil toygha maqul bolush we qatnishish arqiliq, özliri we a'ilisidikilerni lagérgha élip kétilishtin saqlashqa mejbur. Da'irilerning tehditliri astidiki bu toylarni erkin nikah dégili bolmaydu. Hazir yene bu xil toylarning Uyghur tili we yaki Uyghur örp-adetliridin mustesna halda, pütünley xitayche ötküzülüshke yüzlen'genliki eks etmekte”.

Derrin yene mundaq dédi: “Elwette hökümet türlük ijtima'iy taratqularda jelpkar cholpan Uyghur qizlirini chiqirip teshwiq qilish, yerlik da'iriler bu xil toylarni qollaydighanliqi we menpe'etlendürilidighanliqini yenimu köp xitaylargha bildürüsh bilen xitaylarni Uyghurlar bilen toylishishqa qiziqturush arqiliq ularni Uyghur diyarigha yerleshtürüshni meqset qilghan”.

Xitay ichkiri ölkisidin yéqinda Uyghur élige köchüp kélip qeshqerde kiyim kéchek dukini échiwatqan bir xitay er, özini Uyghur élige kélishke qiziqturghan amilning néme ikenlikige mundaq jawab berdi: “Hemme adem shinjang yaxshi jay déyishidu, uning üstige Uyghur qizliri bek güzel, ularning toyluq telipimu yuqiri emes, ular öy, mashina dégenlerge qiziqip ketmeydu. Shunga men xitay yash erlerning shinjanggha kélip toy qilishini qollaymen”.

Nahayiti hayajanda özining Uyghur qizidin birni tépip öylinish xiyallirini sözlewatqan bu xitay er bizning: “Sen qeshqerde bir mezgil yashapsen, etrapingda Uyghur erlirining anche körünmesliki séningde so'al peyda qilmidimu?” dégen so'alimizdin endikti we derhal télifonni üzdi.