Prézidént donald trampnng xitaygha qilidighan ziyariti diqqet bilen közitilmekte

Amérika prézidénti donald trampning asiyadiki 5 döletke qaratqan 12 künlük ziyaritining 3-békiti xitaygha qilidighan ziyariti charshenbe küni bashlinidu. Bu ziyaret xelq'arada küchlük diqqet qozghimaqta. Chünki, nurghun közetküchiler uning xitaydiki ziyaritige qarap turup tramp hökümitining asiyagha qaritidighan siyasitini perez qilish mumkin, dep qaraydighan bolup, amérikaning rayondiki shériklirimu prézidént trampning asiya seperliridiki ségnallirigha yéqindin diqqet qilmaqtiken.

Amérika prézidénti donald tramp asiyadiki 5 döletke qaratqan ziyaritini aldi bilen yaponiye we jenubiy koréyedin bashlidi. Uning ziyariti dawam qiliwatqanda xitay donald trampqa bérilgen bir signal qatarida, özining ghayet zor bir yer qazghuchisini dunyagha ashkarilidi. “Wal strit zhurnili” ning éytishiche, “Tiyen kün” dep atalghan bu yer qazghuch 17 ming tonna kélidighan bolup, u “Séhirlik aral yasighuch” depmu atilidiken. U déngiz astini qézip, bir sa'et ichide 3 olimpik ölchimidiki su üzüsh kölige teng kélidighan jayni qazalaydighan bolup, bu xitayning jenubiy déngizdiki qoshna döletlirini endishige séliwatqan hem shundaqla amérikaning rayondiki yétekchilikige biwasite riqabet peyda qiliwatqan jenubiy déngizdiki sün'iy aral qurulushlirining yenimu kücheytilidighanliqidin dérek béridiken.

Amérika prézidénti donald trampning xitaygha qilidighan ziyariti del, xitay dölet re'isi shi jinping téxi yéqinda ayaghlashqan 19-qurultayda xitayning “Qudretlik” dölet bolup, “Yéngi éra” gha kirgenlikini qayta-qayta tekitligen hem shundaqla uning künsayin zoriyiwatqan iqtisadiy, herbiy küchi hem shundaqla uning igilik hoquq mesililiridiki “Mushtumzor” pozitsiyisi uning asiyadiki qoshnilirini qattiq bi'aram qiliwatqan bir mezgilge toghra kelgen. Uning üstige, tramp hökümiti yéqindin buyan özining bayanlirida ezeldin béri qollinip kelgen “Asiya-tinch okyan” rayoni dégen atalghuning ornigha “Hindi-tinch okyan” rayoni dégen atalghuni almashturup qollinishqa bashlighan bolup, bu atalghu yéqindin béri amérikaning diplomatiye we herbiy emeldarliri teripidin köp qétim qollinilghan. Mezkur atalghu özgirishi “Amérika xitayni merkez qilghan tinch okyan siyasitini özgertidighanliqining ipadisimu?” dégen so'alni peyda qilghan. Mana bu yuqiridiki ikki asasliq seweb tüpeylidin amérikaning asiyadiki ittipaqchiliri prézidént trampning xitaygha qaritidighan ziyaritige nahayiti küchlük diqqet qilmaqtiken.

Amérikidiki “Rand tetqiqat jem'iyiti” ning siyasiy penler tetqiqatchisi, asiya-tinch okyan siyasetliri tetqiqat merkizi mu'awin bashliqi doktor sikat xérold ependining éytishiche, bu qétimqi uchrishish arqiliq ikki dölet munasiwitining qattiq yaxshi bolup kétidighanliqi yaki yirikliship kétidighanliqigha baha bergili bolmaydiken. U bizge élxet arqiliq qayturghan jawabida mundaq dégen: “Ikki dölet munasiwetliri nahayiti keskin riqabet hejmige hem shundaqla hemkarliqlar bilen tolghan. Men prézidént trampni özining bannon, nawarro qatarliq xitay bilen xewpsizlik mesililiride riqabetlishish terepdari meslihetchiliri bilen yüzde-yüz oxshash pikirde dep qarimaymen. Emma men uning iqtisadiy mesililerde xitaygha tutqan pozitsiyesini obama hökümitidin ching dep qaraymen. Shunga ikki dölet arisidiki iqtisadiy mesililer waqit ichide bashqa sürkilishlerni keltürüp chiqirishi mumkin”.

“Wal stirt zhurnili” da bu heqte élan qilin'ghan bir maqalide körsitilishiche, prézidént trampning xitaygha qilidighan ziyariti amérikaning ichki siyasitide bezi küchlük munaziriler boluwatqan, bolupmu uning saylam pa'aliyetliridiki rusiyening tesiri üstide tekshürüsh bashlitilghan bir mezgilde élip bérilghan bolghachqa asiyadiki shérik döletliri trampning xitayni bundaq bir mezgilde ziyaret qilishidin endishe qilmaqtiken. Maqalide mundaq dep yézilghan : “Amérikaning rayondiki ittipaqchiliri amérikaning aldiraqsan, qiziq qan prézidénti trampning xitaygha bérip, sabiq prézidént niksonning herikitini tekrarlishidin yaki mundaqche éytqanda xitay bilen yéqin hemkarliq ornitip qélishidin endishe qilmaqta”.

Amérika kaliforniye uniwérsitéti panoma instituti oqutquchisi doktor dru glednéy ependi bu heqte toxtilip, özining prézidént trampning ziyaritini aldi bilen yaponiye we jenubiy koréyedin bashlishini “Menilik dep qaraydighanliqi” ni bildürdi. U mundaq dédi:
“Menche bu nahayiti muhim bir ziyaret. Bolupmu uning xitayni emes aldi bilen yaponiye we jenubiy koréyeni ziyaret qilishi alahide diqqet qozghaydu. Menche prézidént trampning yaponiye bash weziri shinzo abé bilen bir qanche qétim uchriship, yéqin munasiwet ornitishi uning asiya-tinch okyan rayonigha qaritidighan siyasitidiki özgirishtin dérek béridu. Uning üstige tramp hökümiti yéqindin buyan asiya tinch okyan rayoni dégen atalghuni ‛hindi-tinch okyan‚ gha özgertti. Mana bular hemmisi siyaset özgirishining signali. Buning bilen birlikte tramp xitay bilen hemkarliqnimu tekitlewatidu. Shunga uning bu qétim xitaydiki ziyaritide “Hindi-tinch okyan” dégen atalghuni ishlitip-ishletmeydighanliqini körüsh bek qiziqarliq bolidu, dep qaraymen”.

Melum bolushiche, hindi-tinch okyan atalghusi eslide hindistan siyasetchiliri we akadémikliri teripidin hidistan-yaponiye munasiwetlirini sherhlesh üchün qollinilghan. Biraq kéyin u obama hökümiti teripidin téximu kéngeytilip tinch okyandiki küchler tengpungluqi siyasitini ipade qilghan. Doktor sikat xérold ependining qarishiche, tramp hökümitining bu atalghuni qollinishi hindistanning ehmiyitining éshishi bilen munasiwetlik iken. U mundaq dégen: “Menche bu hindistanning éship bériwatqan ehmiyitining tonulushi bilen munasiwetlik. Peqetla amérika emes, yaponiye, jenubiy koréye we awstraliye qatarliq döletler hemmisi xitayning özige bolghan ishenchi zoriyiwatqan bir peytte buninggha taqabil turushta hindistanning muhim rol oynaydighanliqini tonup yetti. Bu shundaqla yene amérika we xitay ikki dölet arisida rayon xaraktérlik we dunya tertipige munasiwetlik riqabet da'iriliri we shundaqla bir-birige zit chüshenchilerdiki artishtinmu dérek béridu.”

Prézidént donald tramp we shi jinping uchrishishida asasliq shimaliy koréye mesilisi we iqtisadiy mesililerge merkezlishidighanliqi texmin qilinish bilen birge, trampning yene, ikki dölet tijaritidiki tengpungsizliq, pul qimmitini sün'iy kontrol qilish we shundaqla tor hujumliri mesilisinimu tilgha élishi mumkin iken. Emma közetküchiler prézidént trampning bu ziyaritining amérika iqtisadining güllinishi üchün amérikaning choqum tinch okyanda mewjut bolup turidighanliqini tekitlesh hem shundaqla amérikaning rayondiki ittipaqchilirini xatirjem qilish jehettin muhim ehmiyetke ige iken.