“тулпар мукапати” уйғур әдәбиятини қайси йөнилишкә башлап кетиватиду?

“тулпар мукапати” хитайдики аз санлиқ милләтләр язғучилириға берилидиған дөләт дәриҗилик әң йоқири әдәбият мукапати.

Хитай һөкүмити тәсис қилған “мавдун әдәбият мукапати” билән “лушүн әдәбият мукапати” хитай әдәбиятидики надир әсәрләр вә язғучиларға қаритилған болса, “тулпар мукапати” хитайдики аз санлиқ милләтләр әдәбиятиға қаритилған.

“тулпар мукапати” 1981 - йили тәсис қилинған болуп, уни хитай дөләтлик милләтләр ишлири комитети билән хитай язғучилар җәмийити бирликтә башқуруп кәлгән.

1980 - Вә 1990 - йилларда уйғур аптоном районидин “тулпар мукапати” ға көрситилгән әдәбий әсәрләр вә уларниң апторлириниң мутләқ көп қисми уйғур вә қазақ тиллирида әсәр язидиған язғучилар болған иди. Һалбуки, 2000 - йиллардин етибарән мәзкур мукапатниң тибәт вә уйғур елидики намзатлири асасән дегүдәк хитай тилида әсәр язидиған миллий язғучиларға қаритилишқа башлиған.

“тулпар мукапати” ниң 11 - нөвәтлик еришкүчилири йеқинда елан қилинған болуп, униңға уйғур язғучилардин 6 кишиниң әсири тәвсийә қилинған. Дәсләпки намзатлиққа көрситилгән 6 нәпәр язғучи ичидә 4 нәпири хитай тилида йезиқчилиқ қилидиған язғучилар икән.

Ахириқи баһалашта 3 нәпәр уйғур язғучиниң әсири мукапатланған болуп, уларниң ичидә хитай тилида иҗадийәт елип баридиған уйғур язғучи ғәйрәт асимниң “вақитниң пинһан йүзи” намлиқ романи, хитай тилида йезиқчилиқ қилидиған гүлнар обулниң тәрҗимә әсири - “сутуқ буғрахан”) әсли аптори сәйпидин әзизи (романи бар икән.

Уйғур тилида иҗадийәт билән шоғуллинидиған саһирлардин пәқәтла илғарҗан садиқниң “булут чечики” намлиқ шеирлар топлими мукапатланған.

Уйғур әдәбияти саһәсидики тәтқиқатчилар билән көзәткүчиләр уйғур әдәбиятини өз ичигә алған хитайдики һәрқайсий милләтләр әдәбиятиниң өз ана тилидики әдәбий иҗадийәт муһитидин айрилип қеливатқанлқидин күчлүк әндишә қилмақта.

Шиветсийәдә олтурушлуқ уйғур зиялийлиридин шаир абдушүкүр мәмәт қумтур бу һәқтә мәхсус зияритимизни қобул қилип, “тулпар мукапати” ниң қандақ бир арқа көрүнүштә тәсис қилинған мукапат икәнлики һәққидә учур бәрди.

Абдушүкүр әпәнди хитайдики “тулпар мукапати” ниң баһалаш түзүмидә йеқинқи йиллардин буян зор өзгириш болғанлиқини, мукапатлаш обейктиниң илгирики ана тиллиқ язғучилардин тәдриҗий һалда хитай тилида әсәр язидиған миллий язғучиларға қаритиливатқанлиқини илгири сүрди.

Йеқинда шинҗаң язғучилар җәмийити чиқарған “тулпар мукапати” ға әсәр қобул қилиш бәлгилимисидә аз санлиқ милләт язғучилириниң чоқум хитай тилида язған әсири болуши алдинқи шәрт, өз ана тилида язған әсири болуши иккинчи шәрт қилип көрситилгән.

Абдушүкүр әпәнди йәнә “тулпар мукапати” ға охшаш йоқири дәриҗилик әдәбият мукапатиниң хитай тилида әсәр язидиған аз санлиқ милләт язғучилириға қаритилиши йеқин кәлгүсидә “һөкүмәтниң зувани” болуватқан миллий язғучилар билән “хәлқниң авази” болуватқан миллий язғучилар арисидики һаңни йәниму йирақлаштуриду, дәйду.

Бу йил мартта тутқун қилинған язғучи өмәрҗан һәсән бозқир алдинқи йилларда даңлиқ манҗу язғучиси лав шениң “шяңзи төгә” романи асасида ишләнгән көп қисимлиқ телевизийә тиятерини мувәппәқийәтлик һалда уйғур тилиға тәрҗимә қилған. У мәзкур тәрҗимә әсири билән “тулпар мукапати” тиға еришкән. Һалбуки, хитайниң әдәбият саһәсидики әң йоқири дәриҗилик мукапатиға еришкән өмәрҗан һәсән бозқирниң бу йил мартта “бөлгүнчиликкә қутритиш вә шинҗаң тарихини бурмилаш” җинайити билән тутқун қилиниши уйғур әдәбияти саһәсидикиләрни қаттиқ үмидсизләндүргән. Бу һәқтә абдувәли аюп қарашлирини билдүрди.

Абдушүкүр әпәндиму өмәрҗан һәсән бозқирниң тутқун қилиниши әмәлийәттә хәлқ тәрипидин сөйүлгән язғучиға берилгән бир җаза, дәйду.