Türkiyediki saylam netijisi Uyghur dewasigha qandaq tesir körsiter?

3-Ayning 31-küni türkiyede ötküzülidighan saylamda sheher, rayon, nahiye, kent we yéza bashliqliri saylap chiqilidu. Bu saylam nöwette türkiyede küchlük inkaslar qozghimaqta. Shuning bilen bir waqitta Uyghurlarmu mezkur saylamgha alahide köngül bölüwatqan bolup, ularning bekrek ehmiyet bergini bu saylamning Uyghur milliy siyasiy dewasigha körsitidighan tesiri, jümlidin saylamda utup chiqqan partiyelerning Uyghur mesilisini qollaydighan yaki qollimaydighanliqi mesilisidur.

 Bu saylamda istanbul, enqere, izmir, qeyseri we konya qatarliq sheherlerni öz ichige alghan 30 chong sheher bilen 1351 rayon, nahiye we kichik sheherlerning bashliqliri saylap chiqilidu. Bu saylamda bélet tashlaydighan kishilerning sani 60 milyondin köp bolup, bular türkiyediki herqaysi sheher, nahiye, rayon we yézilarni 5 yil bashquridighan bashliqlarni saylap chiqmaqchi.

Türkiye parlaméntidiki parlamént ezalirining guruppa bashliqi, kélechek partiyesi parlamént ezasi selchuq özdagh ependi ziyaritimizni qobul qilip, bu qétimqi saylamning türkiyediki Uyghurlargha we Uyghur mesilisige körsitidighan tesiri heqqide mundaq dédi: “Bizning partiye qurulghan haman men ammiwi teshkilatlargha mes'ul mu'awin re'is bolush süpitim bilen türkiyediki türk dunyasi bilen munasiwetlik ammiwi teshkilatlar, ottura sherqtiki türkmen teshkilatliri bilen uchrishish élip bardim. Türkiyede köp sanda sherqiy türkistan ammiwi teshkilatliri we Uyghurlar bar iken. Bularning nurghun mesililiri bar iken. Méning bilishimche istanbulda öy ijarisini töliyelmeywatqan, xizmiti yoq köp sanda Uyghur bar iken. Eger Uyghur mesilisini bilidighan, Uyghurlargha hésdashliq qilidighan bizning partiyening namzati saylinip qalsa, bu qiyinchiliqlarni hel qilghili bolidu. Shunga bu qétimqi saylam nahayiti muhim” .

Bu qétimqi saylamning teyyarliq xizmiti ötken ay bashlan'ghan bolup, 2018-yili 2-ayning 20-küni türkiyening hakimiyet béshidiki “Adalet we tereqqiyat partiyesi” bilen milletchi heriket partiyesi ittipaqdashliq qurghanidi. Bular shuningdin kéyin “Jumhuriyet ittipaqi” dep atalghan. Ular bu qétimqi saylamghimu ittipaqdash halda qatnishidu. Wahalenki, mezkur partiyeler hakimiyetni idare qilghandin buyan xitayning Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliqini we xitayni eyibleydighan bayanatlarni élan qilip baqmidi. Hökümet bu mesilide xitaygha qarshi ashkara bir pozitsiyede bolmidi.

 Undaqta bu qétimqi saylam sherqiy türkistan dewasigha qandaq tesir körsiter? türkiye nopusining köpini teshkil qilghan, Uyghurlar köp olturaqlashqan istanbul, enqere, qeyseri we konya qatarliq chong sheherlerde qaysi partiyelerdin bolghan namzatlar utup chiqsa Uyghurlargha paydisi bolar? istanbuldiki “Uyghur heq-hoquq we adalet” jem'iyitining mu'awin re'isi mirzexmet ilyas'ughlu ependi bu saylamning sheher we kent bashliqlirini saylash saylimi ikenlikini, buning sherqiy türkistan dewasigha tesir körsitidighanliqini bayan qildi.

Open Domain

 Türkiye metbu'atliri hakimiyet béshidiki adalet we tereqqiyat partiyesining istanbul namzatining saylamda ghelibe qilish éhtimali barliqini, lékin enqere, izmir we antalya qatarliq chong sheherlerde utturidighanliqini ilgiri sürmekte. Uzun yillardin buyan türkiyediki saylamlarni közitip kéliwatqan dunya Uyghur qurultiyi wexpisining re'isi abduréshit abdulxemit ependi, xitayning burundin tartip yéngi saylan'ghan sheher bashliqliri bilen bolghan munasiwitini tereqqiy qildurush arqiliq shu sheherde pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur teshkilatlirining pa'aliyetlirini tosushqa tirishidighanliqini éytti. U mundaq dédi: “Türkiye iyi partiyesining re'isi meral aqshener we enqere shehirining sheher bashliqi mansur yawashning 2021-yili 4-ayning 5-küni ijtima'iy taratqularda ghulja qirghinchiliqining 31 yilliqini xatirilep bayanat élan qilishi, xitayning enqerediki bash elchixanisining tehdit sélishigha uchrighanidi. Bu weqede türkiye bilen xitay otturisidiki munasiwette diplomatiyelik bi'aramliq peyda bolghan. Ijtima'iy taratqularda türkiye tashqi ishlar ministirliqi 6-aprél xitayning enqerediki bash elchisi lyu shawbinni tashqi ishlar ministirliqigha chaqirtip, xitay elchixanisining tiwittérda élan qilghan bayanatidiki sözlerge bi'aram bolghanliqini bildürgen. Shunga bu qétimqi sheher, kent we rayon bashliqliri saylimida Uyghurlargha hésdashliq qilidighan semimiy, wijdanliq milletchi namzatlarning saylinishi muhim dep oylaymen” .

 Mirzexmet ilyas'ughlu ependi sheher we kentlerning bashliqliqigha Uyghur mesilini bilidighan, Uyghurlargha hésdashliq qilidighan namzatlar saylansa sherqiy türkistan ammiwi teshkilatliri ular bilen bolghan alaqisini kücheytse, baghche we kochilargha meshhur Uyghur shexslirining we tarixiy sheherlerning isimlirini qoyghili bolidighanliqini ilgiri sürdi.

 Mirzexmet ilyas'ughlu ependi yene Uyghurlarning menpe'eti üchün muhim bolghan bu saylamgha xitayningmu köngül bölüwatqanliqini ilgiri sürdi.

 Tonulghan obzorchi xalis özdemir ependi ziyaritimizni qobul qilip, bu qétimqi saylamning Uyghurlargha körsitidighan tesiri toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Sherqiy türkistanliqlarning nopusi köp bolghan istanbul we qeyseri qatarliq sheherlerde milliy we meniwi qimmet qarishigha ige kishilerning sheher bashliqi bolup saylinishi, sherqiy türkistan mesilisini merkiziy hökümetke anglitish we Uyghurlarning qiyinchiliqlirini hel qilish üchün nahayiti muhim. Shunga xitay hökümiti uzun yillardin buyan türkiyediki yerlik hökümetler bolghan munasiwitini kücheytip sherqiy türkistan teshkilatlirining pa'aliyetlirini tosushqa xitayning teshwiqatini qilishqa tirishiwatidu. Shunga Uyghurlar milliy we meniwi rohqa ige namzatlargha awaz bérishi kérek”.

 Hazirghiche chong sheherlerning köpining namzatliri élan qilin'ghan bolsimu lékin téxiche bezi siyasiy partiyeler namzatlirini toluq élan qilmidi. Lékin, 2024-yili 1-aydiki istatistikidin qarighanda, türkiyede aktip pa'aliyet élip bériwatqan 139 siyasiy partiye bar bolup, bu partiyelerdin 36 partiye bu qétimqi saylamgha qatnishish salahiyitige érishken.